نام خدا
پس از آنکه سپاه ایران در نهاوند از لشکریان عرب شکست یافت و یزدگرد سوم آخرین شاهنشاه ساسانی به مشرق شتافت و سرانجام در مرو کُشته شد، ایران در شمار کشورهای اسلامی درآمد و مردم این سرزمین کم‌کم دین اسلام را پذیرفتند.از این پس تا چند قرن تاریخ ایران با تاریخ اسلام پیوستگی دارد. به این سبب باید نخست از وضع سرزمین عربستان و تاریخ آن پیش از ظهور اسلام آگاه شویم و سپس از سرگذشت حضرت محمدبن عبدالله که پیغمبر ماست خبری بیابیم و حوادثی را که پس از رحلت او در عالم اسلام روی داد بشناسیم. آنگاه به تاریخ ایران باز گردیم تا ببینیم که این کشور کهنسال چگونه باز استقلال خود را بدست آورد و تا امروز برجای ماند.
عربستان
شبه جزیره بزرگی که میان خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند و بحر احمر قرار دارد و از شمال به سوریه و عراق محدود می شود از روزگار باستان به نام عربستان خوانده شده است.
این سرزمین، ریگزار خشک و بیحاصلی است که آب و آبادی درآن نیست مگر درگوشه جنوب غربی آن که یمن خوانده می شود و کناره های بحر احمر که از زمان قدیم بندرها و شهرهای کوچکی درآن بوده است.
جمعیت عربستان همیشه کم بوده است. قبیله های عرب جدا جدا و پراکنده هریک در نقطه ای به گله داری و پرورش اسب و شتر سر می کردند و زندگی ایشان به صحراگردی و چادرنشینی می گذشت. چون این سرزمین در سر راه هند به کشورهای متمدن دیگر مانند بین التهرین (عراق امروز) و شام و مصر و یونان قرار داشت از دیر زمانی بازرگانان کالاهای هند را که بیشتر بخور یعنی گیاههای خوشبوی سوختنی و عاج و ادویه خوراکی بود از این راه می بردند. پس در بعضی از شهرها داد و ستد رواجی داشت. اما عرب های بیابانگرد بیشتر به راهزنی و غارتگری می پرداختند.
عربستان و ایران
پیش از اسلام در عربستان تمدن درخشان و دولت های بزرگ و نیرومند نبود. داریوش بزرگ در کتیبه های خود عربستان را از جمله کشورهایی می شمارد که زیر فرمان و باجگزار اوست. کمبوجیه هنگامی که به مصر لشکرکشی می کرد یکی از قبیله های عرب را که میان فلسطین و مصر مسکن داشتند، واداشت که آب نوشیدنی سپاه فراوان او را در بیابان فراهم کنند. خشایارشا نیز در لشکرکشی به یونان فوجی از عرب های شتر سوار درخدمت خود داشت.
در دوره ساسانیان دو قسمت از عربستان که یکی ولایت یمن و دیگری قسمت شمالی عربستان و جنوب غربی بین النهرین بود زیر نفوذ شاهنشاهان ایران درآمد.
قریب پنجاه سال پیش از هجرت یکی از بزرگان یمن که «سیف بن ذی یزن» نام داشت و خود را از فرزندان پادشاهان قدیم آن سرزمین می دانست به ایران پناه برد و انوشیروان یکی از سرداران خود را که نامش "وهرز" بود با لشکری به فتح یمن فرستاد. سپاه ایران آن ناحیه را از چنگ حبشیان بیرون آوردند. از آن پس یمن به شاهنشاهی ایران پیوست و فرمانداران ایرانی تا ظهور اسلام برآن سرزمین حکومت می کردند. در سراسر بیابان سوریه و قسمت شمالی عربستان از سه قرن پیش از اسلام یکی از طایفه های عرب که "بنولخم" خوانده می شدند حکومت یافتند. مرکز ایشان شهر "حیره" در نزدیکی کوفه امروزی بود و پادشاهان حیره دست نشانده شاهان ساسانی بودند. نزدیک بیست سال پیش از اسلام آخرین پادشاه این خاندان به فرمان خسرو پرویز معزول و کشته شد و پس از آن دولت حیره برافتاد و فرمانداران ایرانی برآن سرزمین گماشته شدند.
در حدود رود اردن و اطراف دمشق هم قبیله دیگری که "غسانیان" خوانده می شدند و بیابانگرد و چادرنشین بودند حکومت داشتند و دست نشانده رومیان بودند. این دولت را نیز خسرو پرویز برانداخت.
شهر مکه
مکه شهری است که در طرف مغرب شبه جزیره عربستان واقع است. این شهر از زمان های بسیار قدیم مرکز مهم بازرگانی بوده است و کالای هندوستان از کناره جنوبی عربستان که آباد بود به یمن و از آنجا به مکه می رفت و از مکه به شام و کناره های دریای روم می رسید که جایگاه پخش کالا بود. به این سبب شهر مکه اهمیتی یافته بود و قبیله های عرب از همه سو به آن شهر روی می آوردند.
قبیله قریش
از جمله قبیله های عرب که از شمال به مکه رفته و درآن شهر مانده بودند، یکی قبیله قریش بود. مردم این قبیله خود را از فرزندان اسماعیل پسر حضرت ابراهیم می شمردند.
دین عرب
پیش از ظهور اسلام قبیله های عرب دین های گوناگون داشتند. عرب های حیره بعضی مسیحی و بعضی زردشتی بودند و دین های ایرانی دیگر مانند مانوی و مزدکی هم میان ایشان رواج داشت. عرب های شام که زیر فرمان رومیان سرمی کردند بیشتر عیسوی بودند. در یمن آیین یهود بیشتر رواج داشت. اما قبیله های بیابانگرد بت پرست بودند و هرقبیله بتی مخصوص خود داشت. این بت ها را در مکه که شهر بازرگانی و مرکز اجتماع ایشان بود گذاشته بودند و هرسال برای زیارت بت های خود به مکه می آمدند و در ضمن با یکدیگر داد و ستد می کردند. سخنوران و داستان سرایان هم در این اجتماعات شعر و خطبه و داستان برای مردم می سرودند و پاداش می یافتند.
ظهور اسلام
نیاکان پیغمبر
در مکه سلطنت و حکومت وجود نداشت و مردم آن شهر به رسم قبیله ای زندگی می کردند. اما کلیدداری و پرده داری کعبه یعنی پرستشگاه اعراب پیش از اسلام، مقام و شغل مهمی بود و این مقام به قبیله قریش اختصاص داشت. در قرن اول پیش از هجرت هاشم که جد بزرگ پیغمبر اسلام بود به این مقام رسید و پس از وی فرزندانش این شغل را داشتند هنگامی که حضرت محمد (ص) بدنیا آمد پدر بزرگش عبدالمطلب پرده دار و کلیددار کعبه بود.
کودکی و جوانی پیغمبر
پدر حضرت محمد عبدالله نام داشت که کارش بازرگانی بود و در سفری که به شام برای تجارت رفت درگذشت. حضرت محمد پس از مرگ پدر بدنیا آمد و نگهداری او را پدر بزرگش عبدالمطلب برعهده گرفت. شش ساله بود که مادرش آمنه نیز درگذشت و عبدالمطلب هم پس از دو سال فوت کرد. پس از آن عموی او که ابوطالب نام داشت محمد (ص) را سرپرستی و نگهداری کرد و چون با کاروانی به شام می رفت او را که دوازده ساله بود با خود برد.
محمد جوانی را به شبانی گذرانید و سپس به بازرگانی پرداخت و چون راستی و درستکاری او در مکه شهرت یافت او را "امین" لقب دادند.
بعثت
حضرت محمد (ص) چهل ساله بود که به پیغمبری مبعوث شد. در این هنگام شاهنشاه ایران خسرو پرویز بود. حضرت رسول تا سه سال در مکه مردم را پنهانی به دین نوی که آورده بود یعنی "دین اسلام"دعوت می کرد اما در این مدت شماره پیروانش فراوان نبود و خانواده او یعنی قبیله قریش بیش از همه با او ستیزگی می کردند. سرانجام ناگزیر شد که از مکه بیرون برود. گروهی از پیروان او از آزار مخالفان به پادشاه حبشه پناه بردند و خود آن حضرت با پسرعمویش علی (ع) پسر ابوطالب در نزدیکی مکه پنهان شد و تا سه سال چنین گذرانید. در این میان گروهی از مردم یثرب که شهری آباد نزدیک مکه بود دین محمد را پذیرفتند و کم‌کم شماره پیروان اسلام در یثرب فراوان شد.
مردم مکه همچنان به آزار محمد و یاران او می پرداختند. پس حضرت در سال سیزدهم بعثت عزم کرد که از مکه به یثرب برود. این شهر از آن پس "مدینه التبی" یعنی شهر پیغمبر نامیده شد.
هجرت
رفتن حضرت محمد از مکه به مدینه که "هجرت" خوانده می شود، در تاریخ اسلام واقعه بزرگی است. زیرا که از این تاریخ شماره پیروان حضرت رسول بسیار فزونی گرفت و دین اسلام میان همه قبیله های عرب انتشار یافت به این سبب مسلمانان این سال را مبداء تاریخ قرار دادند و تاریخ هجری که اکنون در همه کشورهای اسلامی معمول است از این سال به بعد شمرده می شود.
غزوات
چون یاران و پیروان پیغمبر یعنی گروه مسلمانان، بسیار شدند حضرت محمد به جنگ با دشمنان پرداخت. جنگ هایی که خود پیغمبر در آن حضور داشته "غزوه" می گویند که "غزوات" جمع آن است.
سرانجام پیغمبر با پیروان خود درسال هشتم هجری مکه را فتح کرد و همه بت ها را که در خانه کعبه بود شکست و از آن پس مردمان مکه همه مسلمان شدند و بت پرستی برافتاد.
رحلت پیغمبر
درسال یازدهم هجرت پیغمبر اسلام که شصت و سه ساله بود رحلت کرد. تا این زمان همه شبه جزیره عربستان به دست مسلمانان افتاده و دین اسلام در سراسر آن سرزمین انتشار یافته بود.