تحقیق مقاله آتشفشان در ایران

آتشفشان در ایران

 و آنگاه که زمین گسترش پیدا کند و آنچه در اندرون دارد بیرون افکند و اندرونش خالی شود…

                                                              قرآن مجید: سوره انشقاق آیه 3 و 4 

همانطور که می دانید در برخی از موارد ماگما به صورت آتشفشان از زمین خارج میشود. بنابراین آتشفشان را می توان به صورت معبرطبیعی عبور گدازهها تعریف کرد. به هنگام فعالیت های آتشفشانی ؛ ماگمای مذاب (با دمای 900 تا 1200 درجه سانتیگراد) همراه با مقدار زیادی گاز؛ بخار آب؛ خاکستر و مواد جامد دیگر از دهانه آن خارج میشود. خروج مواد ممکن است به صورت آرام و تدریجی و یا به صورت  فورانهای ناگهانی و تواْم با انفجار باشد. از نظر زمین شناسی؛ ایران را به چهار واحد  ایران شمالی؛ مرکزی؛ جنوبی و چینهای ساحلی تقسیم می کنند {شفیعی- مدنی(1377)}. بنابر این لازم است که آتشفشانهای هر یک از این واحدها جداگانه  بررسی شوند.

 ایران شمالی یا البرز: شامل کوههایی است که از آذربایجان غربی شروع می شود و تا خراسان ادامه دارد. این کوهها در غرب به نام کوههای آذربایجان؛ در قسمت مرکزی به  نام البرز و در قسمت شرقی به نام هزار مسجد معروفند. آتشفشان های ایران شمالی  عبارتند از:

 الف –آتشفشان دماوند: ارتفاع قله این آتشفشان 5860 متر و اکنون خاموش است.  این آتشفشان فعالیتهای متناوبی دور لیاس داشته و آخرین فعالیت آن در اوایل کواترنری بوده است. دماوند از گروه آتشفشانهای استرومبولی است.

 ب – آتشفشان سهند: این آتشفشان خاموش؛ در جنوب شرقی تبریز قرار دارد .  فعالیت سهند در اوایل کواترنری  و از تجمع بیش از 12 مخروط که به فاصله چند کیلو  متر از هم قرار دارند به وجود آمده است. ارتفاع بلند ترین مخروط که قله جام نام دارد حدود 3200 متر است.

 ج‌- آتشفشان سبلان: کوه سبلان در حوالی اردبیل واقع شده و از 3 مخروط آتشفشان  که در یک ردیف قرار گرفته اند تسکیل شده است. در اطراف سبلان چشمه های آب  گرم متعددی که مربوط به پدیده های بعد از آتشفشان اند دیده می شود.

 د – آتشفشان آرارات کوچک: این آتشفشان خاموش؛ که در گوشه شمال غربی ایران  قرار دارد ؛به شکل یک مخروط  بزرگ است و ارتفاعش به 30000 متر می رسد.

 ه – آتشفشان آرارات بزرگ: این قله در چند کیلو متری آرارات کوچک قرار دارد و  ارتفاع آن به 2500 متر می رسد.

 ایران مرکزی: این نام به فلات وسیع و بسته ای اطلاق می شود که تقریبا نصف  وسعت ایران را تشکیل می دهد و بین رشته کوههای ایران شمالی و جنوبی محدود  است. هر چند توده های آذرین نفوذی  فراوانی در این قسمت از ایران وجود دارد ولی  اثری از  فعالیت های آتشفشانی در آن دیده نمی شود.

 ایران جنوبی یا رشته کوههای زاگرس: رشته کوه های زاگرس از مرز ایران ترکیه در  شمال غرب شروع می شود و تا بلوچستان ادامه دارد و ادامه آن در شمال غرب به کوههای ترکیه و در جنوب شرق به کوههای پاکستان وصل می شود.

  آتشفشانهای مهم این واحد عبارتند از:

 الف – آتشفشان الوند: این آتشفشان خاموش در حوالی همدان واقع است و در اطراف  آن آثار سنگهای آتشفشانی دیده می شود.

 ب) آتشفشان تفتان: این آتشفشان که تنها آتشفشان فعال ایران است. بلند ترین قله کوههای بلوچستان را تشکیل میدهد در اطراف تفتان چشمه های متعدد گوگردی وجود دارد و جنس گدازه های آن اندزیتی است.

چین های ساحلی: جنوبی ترین قسمت ایران را این منطقه تشکیل میدهد. هر چند در  این قسمت آتشفشانی وجود ندارد ولی در آن بعضی سنگهای آذرین خروجی از   قبیل ریولیت و تراکیت دیده شده است .

به طور کلی می توان گفت: که فعالیتهای آتشفشانی ایران بر دو امتداد قرار دارد یکی  امتداد ایران شمالی یا البرز است که روی آن چنانکه دیدیم آتشفشانهای دماوند و سهند  سبلان و آرارات بزرگ و کوچک  قرارگرفته است و دیگری قوس ایران جنوبی یا  زاگرس است . با توجه به این دو امتداد می توان گفت: که آتشفشان مزبور در محل نقاط ضعف پوسته ایران زمین تمرکز یافته اند. با توجه به اینکه کانون اکثر زمین لرزه ها ایران نیز در این دو ردیف متمرکزبوده اند. (زلزله های بجنورد؛ گرگان؛ بویین زهرا ؛ لاهیجان و… در ردیف شمالی و زلزله های بلوچستان؛ لار؛ کردستان؛ خوی و بم در  ردیف جنوبی) صحت این ادعا را تایید میکند .

 از میان کوههای آتشفشانی ایران معروفترین آن (دماوند) را بررسی می کنیم: 

 کوه دماوند که منظره زیبا آن از شهر تهران قابل رویت است از نوع مرکب میباشد .  زیرا به تناوب از آن مواد آذر اواری خارج شده است و معمولاً شدیدترین  فعالیتها در نوع مرکب دیده میشود .

 تاریخچه وکلیاتی درباره آتشفشان دماوند:

 این آتشفشان از اواخر پلیوسن تا هولوسن (عهد حاضر) فعال بوده است. آخرین  فعالیت شدید این کوه ظاهر اًحدود38500سال پیش اتفاق افتاده است و امروزه در حال فعالیت فومرولی است به نحوی که در روزهای صاف میتوان بخارهایی را که از راس آن خارج میشود را مشاهده کرد!

 استراتو ولکان دماوند از تناوب فازهای انفجاری و گدازه ای درکواترنری تشکیل  شده است. آتشفشان مزبور عمدتا ًبر روی نهشته های مزوزوییک (سازند شمشک و لار) بر پا شده است و مواد آتشفشانی آن (گدازه و آذر اواری) مساحتی نزدیک به 400 کیلو متر مربع را در بر میگیرد .سنگهای آتشفشانی دماوند را میتوان به سه رخساره بازیک , میانهواسیدی تفکیک کرد که شامل بازالتهای الکا لن اولیوین دار و تراکی بازالت و تراکی اندزیت وتراکیت و سنگهای آذر اواری وابسته است.

 نحوه تشکیل آتشفشان دماوند:

 در این مورد نظرات مختلفی ارایه شده است A.Ovcinnikow(1930) منطقه  گسل دار اسک و ابگرمE.cherista(1940)  یک محل خمش در قوس البرز P.allenbach(1960) گسلهای تشکیلات رسوبی Jung t al (1975) زیر راندگی (سابداکشن) پلیت عربستان در امتداد سطح بنیوف و ذوب پلیت مزبور در  اعماق زیاد Broussee t al (1997) برخورد پلیت عربی و اورازی و زیر راندگی  از نوع خاص و ذوب پوسته اقیانوسی ع. درویش زاده (1364) آخرین حرکت کمپرسیونی که فلات ایران را تحت تاثیر قرار داده و حرکت گسل هایی را که  دارای خمیده گی اند موجب تشکیل آتشفشان دماوند دانسته اند. با توجه به فاصله  بسیار زیاد از محل زیر راندگی مفروض پلیت عربستان شواهد کافی برای ارتباط  دماوند  با آن وجود ندارد .

 امروزه در سراسر جهان پذیرفته شده است که منشا ماگمای بازالتی در اثر فرآیند ذوب  در گوشته استHyndman   گوشته تحت حرارت و فشار بالایی قرار دارد  در نتیجه هر گونه کاهشی در فشار همانگونه که در اثر شکستگیهای پوسته ای یا زیر پوسته ای ایجاد میشوند بلکه مجرایی نیز برای حرکت ماگما به طرف سطح زمین ایجاد میکنند.