مقدمه
رشد ماهیان و عواملی که روند رشد تحت تأثیر آنهاست برای پرورش دهنده ماهی ، در درجه اول اهمیت قرار دارند. زیرا حداکثر رشد ماهی در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلی اوست. ماهی جانوری خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژی نیست. بدین لحاظ ، یک ماهی نسبت به یک جانور خونگرم ، از لحاظ تبدیل مواد غذایی به پروتئین بدن ، از کارآیی و استعداد بیشتری برخوردار است.
تغذیه ماهیان انرژی مورد نیاز ماهی از غذا تأمین میشود، بهر حال این انرژی در اصل از خورشید تولید میشود. انرژی خورشید بوسیله گیاهانی که برای ساختن کربوهیدراتها ، انرژی مصرف می‌نمایند، به غذا تبدیل می‌گردد. جانوران این گیاهان را خورده و انرژی ذخیره شده را جهت انجام فعالیتهای خود مورد استفاده قرار می‌دهند.بنابراین گیاهان به عنوان تولید کنندگان اولیه مواد غذایی شناخته شده‌اند، که این مواد به صور دیگر تبدیل می‌گردد و سپس در اختیار ماهیان قرار می‌گیرد.
ترکیبات آلی مورد نیاز ماهی ها
پروتئینها
پروتئینها ترکیبات آلی پیچیده‌ای هستند که از واحدهای اسید آمینه ساخته شده‌اند و از طریق اسیدهای دیواره روده به داخل خون جذب و یا جهت تولید انرژی می‌سوزند. منابع گیاهی و غالبا حیوانی در تأمین پروتئین مصرفی ، در جیره غذایی مصرفی ، تغذیه مصنوعی پرورش دهندگان گنجانده میشود.
چربیها
این مواد از واحدهای اصلی به نام اسیدهای چرب تشکیل می‌شوند . اطلاعات در مورد جزئیات نیاز ماهی به چربی در دست نیست، لذا در غذاهای ویژه مصنوعی اهمیتشان در درجه دوم قرار دارد.
کربوهیدرات ها
این مواد شامل گروه وسیعی از مواد شامل قندها ، نشاسته و سلولز هستند. این مواد غالبا در تغذیه مصنوعی ماهیانی بکار می‌روند که از طریق آنزیم آمیلاز ، قادر به بهره‌وری از محصولات گیاهی هستند.
ویتامینها
تیامین که در غلات و حبوبات و سبزیجات و خمیر ترش (Yeast) و بافت حیوانی یافت میشود و کمبود آن باعث کمی رشد و تشنجها است.
پیریدوکسین ، که در خمیر ترش ، غلات وحبوبات موجود است و کمبود آن کم خونی ماهی را به دنبال دارد.
اسید اسکوربیک که در سبزیجات و بافت حیوانی موجود و کمبود آن باعث خونریزی بافتها میشود.
ویتامین A در روغن ماهی موجود و از طریق گنجاندن پودر ماهی در جیره غذایی تأمین میشود.
ویتامین D از طریق تأثیر نور ماوراء بنفش در پوست ماهی ساخته میشود و کمبود آن اختلال در فرآیند استخوان سازی را باعث میشود.
ویتامین E و ویتامین K در بافت گیاهی و سبزیجات موجود و کمبود آنان باعث کم خونی و اختلال در انعقاد خون می‌گردد.
استحصال تخم و بچه ماهی
در صنعت تکثیر و پرورش آبزیان ، واژه تخم یا بچه ماهی به مراحل جوانی حیوان مورد استفاده جهت ماهی‌دار نمودن استخرهای پرورش ماهی اطلاق می‌گردد. تهیه و تأمین بچه ماهی در زمینه پرورش ماهیان تحت تأثیر وجود اختلافی مهم بین رفتار تخم ریزی گونه‌های مختلف ماهیان قرار دارد. به عبارت دیگر برخی از انواع ماهیان آب شیرین از روی میل در استخرهای پرورش ماهی تخمریزی می‌کنند و تأمین تخم به راحتی صورت می‌گیرد و برخی در کارگاه تخمریزی می‌کنند.
بهترین نوع ماهی شناخته شده که به سهولت در استخر تخمریزی می‌نمایند ، ماهی تیلاپیا است. نوع دیگری از سیستم تکثیر ماهیانی که در آب شیرین استخرها به حد بلوغ و تخمریزی و بهره‌برداری می‌رسد ماهی قزل‌آلا است. البته وجه تمایز آن با ماهیان دیگر آب شیرین ، در استفاده از استخرهای بتونی بوده که ویژه اینگونه ماهیان است. در صورت عدم استفاده از این گونه استخرها لازم است در شرایط حوضچه تخمریزی ماهیان قزل‌آلای مولد از استخر برداشته و با استفاده از دست ، از طریق وارد آوردن فشار بر روی بدن ماهی تخم کشی صورت و سپس تخمهای بارور شده را به خارج از حوضچه (استخرهای غیر بتونی) هدایت کرد.
آب
منشاء آب شیرین جهت پرورش ماهیان ، بارندگی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی محل تغییر میکند. چشمه‌ها و چاهها در اثر نفوذ آب باران در زمین بوجود آمده‌اند که جهت پرورش و تکثیر ماهیان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. گاهی نیز از هرز آبهای جمع شده در زمینهای شیب‌دار با منشاء باران در تکثیر و پرورش استفاده می‌گردد. مردابها ، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها منابع ذخیره هرز آبها هستند. برای یک استخر پرورش ماهی ، نیازمند یک مقدار آب اولیه جهت آبگیری متناسب با حجم مورد نیاز استخر هستیم. مقدار آب مورد نیاز برای پرورش ماهی در آبهای شیرین از مجموع عوامل زیر تعیین می‌گردد:
حجم استخر در شروع دوره پرورش ماهی
تلفات نفوذی در طول دوره پرورش ماهی
تلفات تبخیری در طول دوره پرورش ماهی
در صورتی که کل آب شیرین مورد استفاده جهت پر کردن استخر در مواقعی از سال برای تأمین آب استخر کافی نباشد، ساختن یک مخزن ذخیره آب ، پرورش دهندگان را قادر خواهد ساخت تا در مواقع پر آبی ، آب را جهت زمان خشکسالی و کم آبی ذخیره و استفاده نمایند. اگر استخر به شکل مربع مستطیل باشد با در هم ضرب کردن دو ضلع و ارتفاع کل آب مورد نیاز برآورد میشود. ارتفاع × عرض × طول که تعیین ارتفاع از طریق تخمین میانگین عمق آب صورت می‌گیرد که به صورت ارتفاعات مختلف سطح استخر قابل استحصال است .