بلایای طبیعی، به مجموعه‌ای از حوادث زیانبار گفته میشود، که منشاء انسانی ندارند. این حوادث معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده و یا حداقل از مدتهای طولانی قبل نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی نمود.
انواع بلایای طبیعی
روستایی در سوماترا، پس از سونامی ناشی از وقوعزلزله در اقیانوس هند
بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی است. زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان نمونه‌هایی از بلایای طبیعی هستند. برخی از بلایای طبیعی، بطور غیر مستقیم، ناشی از عملکردهای انسانی هستند. برای مثال بلایای ناشی از افزایش آلودگی هوا و یا گرم شدن زمین و همچنین سیل ناشی از تخریب جنگل‌ها به‌دست انسان از این جمله‌اند.
خسارات
تنها در سال ۲۰۰۸ میلادی، ۲۲۰ هزار نفر در سراسر جهان بر اثر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده‌اند. در این میان، زنان قربانیان بیشتری نسبت به مردان داده‌اند. بررسی‌های آماری بلایای طبیعی، طی سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ نشاندهنده آن است که این بلایا روندی افزایش یابنده داشته‌اند. بر اساس آمار شدت بلایا چهار برابر، جان‌باختگان هفت برابر، آسیب‌دیدگان پنج برابر و خسارت‌های مالی سی و هشت برابر شده‌اند.
گاهی خسارات ناشی از حادثه ثانویه، بیش از خسارات ناشی از یک بلای طبیعی است. برای مثال گاهی خسارات ناشی از وقوع آتش‌سوزی پس از وقوع زلزله، از خسارات خود زلزله بیشتر است.
آتشفشان
با آنکه اغلب بلایای طبیعی خارج از کنترل انسان به نظر می‌رسند، ولی خسارات و آسیب‌های ناشی از آنها، بطور چشمگیری قابل کنترل است. این موضوع ارتباط مستقیمی با عملیات پیش‌گیرانه توسط انسان دارد. برای مثال استحکام ابنیه در برابر بارهای افقی جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله و یا ایجاد پوشش گیاهی و ساخت بندها و سدها جهت کاهش خسارات ناشی از سیل، از جمله موارد پیش‌گیرانه‌است.
همچنین عکس‌العمل صحیح و اصولی نیز میتواند در کاهش آسیب‌های ناشی از بلایای طبیعی موثر باشد. برای مثال آوار برداری اصولی پس از وقوع یک رویداد زمینلرزه، میتواند به کاهش خسارات و آسیب‌ها کمک کند.
یکی دیگر از راه‌های کاهش آثار مخرب بلایای طبیعی، آموزش است. آموزش همچنین میتواند به کاهش اثرات روانی منفی در بلایای طبیعی نیز کمک کند.
طوفان کاترینا
از سال ۱۹۸۹ میلادی، دومین چهارشنبه ماه اکتبر هرسال، به عنوان روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده‌است. در کشور ایران نیز، هفته‌ای به همین عنوان وجود دارد که آغاز این هفته، همان روز جهانی می‌باشد.
از دیر باز تاکنون یعنی از روزی که انسان پا به این کره خاکی گذاشت تا به امروز سعی کرده است تا با هر چیزی که به او آسیب می‌رساند و آرامش و امنیتش را تهدید می‌کند مبارزه کند. انسان تا جایی که میتواند از همه امکانات استفاده می‌کند و هر چیزی را به تسخیر خود در می‌آورد تا ذره‌ای به آرامشش خدشه وارد نشود. او با بهره از هوش و امکانات خود، تکنولوژی را خلق می‌کند تا نه تنها راحت‌تر زندگی کند بلکه با بسیاری از حوادث و اتفاقات ناگوار مبارزه کند. تنها بلاهای طبیعی هستند که این موجود دو پا هنوز نتوانسته است مانع وقوع آنها شود اما با این حال همواره در تلاش است تا برای پیشگیری از عواقب و آثار مرگبار و جبران‌ناپذیر آن تدابیری را بیندیشید...
هریک از عناصر جوی مانند تغییرات آب و هوایی، افزایش دما، سرعت‌های زیاد باد و وقوع توفان، بارش‌های تندری و تگرگ، گرمازدگی، سرمازدگی، از بلاهای طبیعی هستند اما بیشترین خسارت جانی و مالی بر اثر رعد و برق، خشکسالی‌ها، سیل و آتش‌سوزی و زلزله اتفاق میافتد. بلاهای طبیعی همه جوانب زندگی بشر را تحت تاثیر قرار میدهد از جمله خسارت‌های اقتصادی و آسیب‌پذیری‌های اجتماعی که زندگی را تهدید می‌کند. در سالهای اخیر نگرانی دانشمندان در مورد تغییرات اقلیمی ناشی از دخالت‌های بی‌رویه بشر در طبیعت و افزایش آلودگی‌های جدی بیشتر شده است. افزایش دمای سطح زمین که شتاب بیشتری به خود گرفته است معلول عواملی چون افزایش فعالیت‌های صنعتی و تولید روزافزون گازهای گلخانه‌ای است. خشکسالی با کاهش آب قابل دسترسی میتواند به شکل‌های گوناگون مانند کمبود بارش، کاهش آب رودخانه‌ها و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی مشاهده شود.
اینجا هم پیشگیری بهتر از درمان است
در بسیاری از مواقع پیشگیری صدمات و خسارات جانی و اقتصادی ناشی از این بلاها را به حداقل ممکن رسانده و این تنها با آگاهی و شناخت مردم میسر خواهد شد. برای مثال حوادثی مانند زلزله، سیل، کاهش سطح جنگل‌ها و مراتع و گسترش بیابان‌ها با ساخت منزل‌های مقاوم، ممانعت از کندن بوته‌ها و درختان جنگلی، جلوگیری از چرای مفرط و احداث سیل‌بندها و سدها قابل پیشگیری است. همچنین ارتقای دانش و آگاهی عمومی مردم نقش مهمی در کاهش آثار بلایای طبیعی دارد. برقراری سیستم‌های هشداردهنده به موقع، آماده‌سازی نیروهای انتظامی و راهداری، تمهیدات علمی و مهندسی در ساخت خانه‌ها و کارخانجات، اجرا و نظارت طرح‌هایی برای ارتقای سطح آموزش عمومی و تخصصی برای مقابله با کاهش آثار بلایا طبیعی برخی از این راهکارها هستند.
بعضی از این بلایای طبیعی با روش‌های خاص و با درصد احتمال معینی قابل پیش‌بینی هستند که با توسعه علوم و فنون و ارتقای علمی بشر روز به روز ضریب اطمینان چنین پیش‌بینی‌هایی بیشتر میشود.
در سالهای اخیر ایمن‌سازی شهرها در کشورهای متعدد در برابر حوادث و سوانح غیرمترقبه مورد توجه قرار گرفته است. تنظیم برنامه‌های کاهش آسیب‌پذیری شهروندان و جامعه که در معرض مخاطرات و بلاهای طبیعی هستند در طرح‌های توسعه ضرورت دارد. حفاظت از جان و مال مردم، حفظ ابزار تولیدی و صنعتی و تاسیسات و خدمات شهری در مقابل آثار بلایای طبیعی باید بخش جداناپذیری از طرح‌های مدیریت بحران قلمداد شود. برای کاهش آثار بلایای طبیعی، شهروندان باید با شیوه‌های ارتقای آمادگی از جمله مانورهای مقابله با بحران آشنا باشند. با اجرای برنامه‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت مانند اعلام خطر به هنگام و استفاده از تکنیک‌های آموزشی و آگاهی مردم شاید اندکی از وقوع حوادث جبران‌ناپذیر پیشگیری شود.
کاهش بلایای طبیعی در مدارس
لزوم آموزش کودکان که آسیب‌پذیرترین قشر هستند، در هنگام رخداد بلایای طبیعی، آشنایی و رویارویی با خطرات آن امری ضروری به شمار می‌آید. آموزش به کودکان و نوجوانان بهترین و اصولی‌ترین روش برای کاهش آثار رخدادهای طبیعی است. در کنار آن مقاوم‌سازی مدارس و ساختمان‌های آموزشی نیز لازم است. آموزش اصول محافظت از جان و فرار از حادثه و تمرین‌های دوره‌ای همچنین آگاهی از کمک‌های اولیه در بحران در پیشگیری از بروز آسیب به دانش‌آموزان از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
تغییرات آب و هوایی و تهدید سلامت
تغییرات آب و هوایی به اشکال گوناگون سلامت بشر را تهدید می‌کند. بیماری‌ها، آسیب‌ها و جراحات و مرگ و میر ناشی از بلایای طبیعی مانند موج گرما، توفان و سیل و خشکسالی، گسترش و تغییر الگوی انتشار بیماری‌های عفونی و واگیر و بیماری‌هایی که به تغییرات دما حساس‌اند همه از مخاطرات بهداشتی است که در اثر تغییرات آب و هوایی ایجاد میشود و پیش‌بینی میشود در آینده بیشتر نیز خواهد شد. موج گرما در اروپا، توفان‌ها و سیل‌ها در آمریکا، سوءتغذیه و شیوع بیماری‌های واگیر در آفریقا، تشدید نزولات آسمانی و برف و باران‌های شدید و سنگین اهمیت و نیاز یک اقدام جهانی و همکاری همگانی برای حفظ سلامت بشر در برابر تغییرات آب و هوایی را آشکار می‌کند اما در این میان برخی گروه‌ها بیشتر آسیب می‌بینند.