کویر یزد در یک نگاه
مقدمه :
نام قدیم این دیار در زمان پیش از طلوع خورشید تابناک اسلام در سرزمین ایران (( ایساتیس )) بوده که بعد ها بخاطر پایتخت قرار گرفتن آن بدست یزدگرد سوم به یزد مشهور گردیده است .
این استان افتخار دارد که مردم کشور آن را چون نگینی در حلقه کویر شناخته و دارالعباده اش می خوانند . مردم این خطه همچون مردم دیگر نقاط کشور دارای تعصبات شدید دینی و مذهبی بوده ، به اصول و فروع دین مبین اسلام و همچنین انجام واجبات و حتی مستحبات و ترک محرمات شدیداً اعتقاد قلبی دارند و انجام صحیح آنرا همواره بر خود لازم و ضروری می دانند .
استان یزد در یک نگاه اجمالی :
استان یزد با مساحت 129679 کیلومتر مربع ، از نظر مساحت در بین استانهای کشور رتبه چهارم را دارا می باشد . بر اساس آخرین آمار جمعیتی که در اواخر سال 1382 از سوی استانداری یزد منتشر شده ، جمعیت استان رقمی بیش از 900 هزار نفر شامل 79 % شهری و 21 % روستایی ، می باشد .
این استان با توجه به وجود دشت کویر در شمال ، دشت لوت در شرق و جنوب و ارتفاعات مرکزی ایران در غرب ، دارای شرایط نامساعد طبیعی و جوی می باشد و بطور کلی در حوضه بسته ای قرار دارد که در بر گیرنده نامناسب ترین عوامل طبیعی غالب بر فلات مرکزی ایران می باشد. این استان بوسیله استانهای فارس ، اصفهان ، خراسان و کرمان محصور شده است.
با وجود تمام این ناملایمات طبیعی ، یکی از عوامل عمده ای که باعث جذب جمعیت در این منطقه شده است ، سابقه تاریخی ملی و مذهبی آن بوده که از زمان اسکندر مقدونی تا به امروز علی الرغم اعمال نفوذ سلاطین و حکام مختلف ، بنای شهر یزد و سایر شهرهای استان همچنان باقی مانده است ودر پناه این دیوارهای خشتی و گلی این مردم ، فرهنگ ناب و عمدتاً دست نخورده خود را که نشأت گرفته از فرهنگ غنی اسلامی ایرانی است ، تا امروز حفظ کرده اند و شاهد این مدعا فرموده امام راحل (ره) می باشد به این مضمون که :
“ امیدوارم یزد الگویی باشد برای سایر استانهای کشور “
از عوامل دیگری که باعث ماندگاری جمعیت در این منطقه شده است ، صبر و شکیبایی مردمان سخت کوش و کم توقع یزد در برابر دشواریهای طبیعت گرم وخشک کویری می باشد ، بطوریکه در رویارویی با عمده ترین مشکل موجود یعنی کم لطفی آسمان این دیار در نزول رحمت الهی و بارش باران که در پی خود کمبود آب کشاورزی و دامداری و حتی در برخی مواقع آب آشامیدنی را بهمراه داشته ، ساکنان آفتاب گزیده ولی ساعی این دیار با سماجتی همراه با عشق و ایمان ، قطره قطره آب را از سرچشمه های شیرکوه ( از مجموعه قله های رشته کوه زاگرس در استان یزد که درفاصله 60 تا 70 کیلومتری شهر یزد قرار دارد ) در فرسنگها دورتر بوسیله قدیمی ترین و در عین حال کارآمد ترین روشها به شهر انتقال داده و در آب انبارها ذخیره می نموده اند ، که این امر یزد را بعنوان “ شهر قناتها و بادگیرها “ در سطح جهان مطرح ساخته است .
دومین شهر باستانی جهان ، بروایت تاریخ در زمان صفویه یکی از شهرهای بسیار مهم ایران بوده و جمعیت آن یکصد هزار نفر تخمین زده می شد و تا همین سی سال گذشته نیز جمعیت یزد قابل توجه و در حدود شصت هزار نفر بوده است . اما بعد از سال 1325 هجری قمری بواسطه شیوع بیماری وبا ، قحطی و خشکسالی های پی در پی و نبودن کار و کسادی بازار پارچه های دستباف ( بعنوان عمده ترین محصول تولیدی مردم این شهر ) عده ای از اهالی مجبور به ترک دیار خود و کوچ به مناطق شمالی کشور مخصوصا خراسان گشته و حتی عده ای به خارج از ایران در بین النهرین ، هندوستان و امیر نشینهای حاشیه خلیج فارس رفتند و در نتیجه جمعیت یزد تا حد زیادی تقلیل یافت .
جلال آل احمد در کتاب سفری به شهر بادگیر ها چنین می نویسد :
“ چهار و نیم بعد از ظهر رسیدیم به یزد ، شهر پر بود از دوچرخه های گوناگون ، در حدود دویست هزار دوچرخه در یزد است … روز سوم ورودمان به شهر شب که برگشتیم مسافرخانه ، معلوم شد که از شهربانی مأموری آمده است که عکسبرداری از زندگی مردم و غیره طبق فلان ماده قانون ممنوع است و آقایان بد نیست سری به شهربانی بزنند و از این حرفها ، فردا صبح رفتیم شهربانی ، آبرومندترین و وسیعترین اداره دولتی ، خودمان را نشان دادیم و فهماندیم آدمهای سربزیر و پابراهی هستیم و از آثار تاریخی عکس می گیریم ، با بیان این حرفها مأموری که ما را آورده بود معذرت خواهی کرد ، سئوال کردم آیا می توانید آماری از دزدیهای شهر بدهید ؟ معلوم شد هفته ای دو سه بار در مورد دوچرخه هایی که بی قفل و بند در کوچه و بازار رها می کنند اشتباهاتی رخ می دهد ، این یکی دوچرخه فلانی را عوضی سوار می شود و آن دیگری هم به همچنین و سپس شکایتی و رضایتی ، و کار بزودی فیصله داده می شود .( قلمسیاه 1372 ص 242)
یزدی ها هرگز به زندان نمی روند
مطلبی است از کتاب زیر آسمان کویر ، که از قول خبرنگار روزنامه کیهان چنین نقل می کند : شهر یزد شهریست نسبتاً بزرگ و تمیز با مردمی مهربان و مهمان نواز و زحمتکش و همین صفات مردم است که شهر تاریخی یزد را در دل کویر ، آباد و سرسبز نگه داشته است … در ملاقات با ( ستوانیکم پرویز چینی رییس زندان یزد ) وی گفت : تعداد زندانیان یزد به چهل نفر می رسد که در میان این چهل تن حتی یک نفرهم یزدی وجود ندارد . اینها مجرمین و سارقینی هستند که از بلاد دیگر به یزد آمده اند و مرتکب جرم شده اند و یا در جای دیگر دسته گل به آب داده اند وما آنها را در یزد دستگیر کرده ایم . و این خود می رساند که تا چه حد مردم یزد از پلیدیها بدور مانده و زندگی را در سایه کار و زحمت تشخیص داده اند ، نه در پناه تبهکاری و سیاهکاری.(قلمسیاه 1372 ص 26 )
استان یزد و بویژه شهرستان یزد که تا همین چند سال اخیر محیطی کاملاً کوچک و بسته بود و جز در تجارت و مختصری هم کشاورزی فعالیت عمده دیگری نداشت ، اینک صاحب صدها کارگاه ، کارخانه و شهرک جدید صنعتی و مسکونی شده ، بهره برداری از معادن آن بطور وسیعی در حال انجام است ، دانشگاههای مختلف آن هزاران دانشجو را از سراسر کشور با فرهنگهای متفاوت و بعضاً متضاد در خود جای داده و طرحهای بزرگ ملی از جمله فولادهای آلیاژی ، صنایع لاستیک ،کارخانه های ریسندگی و بافندگی ، صنایع متالوژی و … در حال اجرا و یا در شرف بهره برداری است .
با شروع جنگ تحمیلی هزاران آواره جنگی و قبل از آن هزاران نفر از معاندین عراقی و مهاجرین افغانی وارد این شهر شده و به این اجنماع عظیم اضافه گشته اند . روستاییان جهت کسب رفاه و درآمد بیشتر راهی شهرها شده اند و اینها همه برای استان و مخصوصاً شهرستان یزد مشکلاتی جدی بوجود آورده است .
چاله های داخلی
فلات بزرگ ایران که بخش اعظم آن (حدود ½ مساحت ایران) از رشته‌های متوالی و پشت سر هم کوهها و مرتفعات پوشانیده شده، مانند حلقه‌ای تمام اطراف آن را محصور ساخته است. در داخل آن، میان کوههای البرز و خراسان و کوههای مرکزی و کوههای شرقی، بیابان های داخلی ایران به مساحت تقریبی 000،320 کیلومتر مربع (در حدود یک پنجم مساحت کشور) قرار دارند که ارتفاعات آنها را به حوضه‌های چندی تقسیم می‌کند: مهمترین حوضه‌های آن یکی حوضه شمالی به نام کویر نمک و دیگری حوضه جنوبی به نام کویر لوت است.