بهداشت
مجموعه‌ای از علوم مختلف است و بطور کلی منظور از آن، انجام کارهایی برای جلوگیری از ابتلا مردم به بیماری و رسیدن به سلامتی است. تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) از بهداشت به صورت زیر است: بهداشت علم و هنر پیشگیری از بیماریها و طولانی کردن عمر و ارتقا سلامتی بوسیله کوششهای متشکل اجتماعی است.
بهداشت فردی عبارت است از بکار بردن دستورات ساده بهداشتی که هر کس بر اساس تجربه یا آموزش یاد گرفته و بدانها عمل می‌کند, بنابراین هر یک از زائرین عزیز می‌بایست با رعایت نکاتی چند در رابطه با دستورالعمل‌های بهداشتی نسبت به حفظ تندرستی خود اقدام نمایند.
شستشوی دستها: برای این منظور باید توجه داشت که دستها نقش عمده‌ای در ابتلا, به بیماریها دارند, زیرا همانطور که می‌دانید دستهای شما در طول روز با وسائل مختلفی از قبیل ساک, چمدان, کیف, نرده‌های پله, دستگیره در و پنجره‌ها و وسایل دیگر تماس داشته که مسلماً بدین ترتیب آلوده می‌شوند. در این رابطه باید دقت نمود که با این دستها نمی‌توان غذا خورد و باید بخاطر سپرد که حتماً قبل از مصرف هر خوراکی یا آشامیدنی باید دستها را با آب و صابون بشوئید و این عمل را حتما پس از خارج شدن از توالت هم انجام دهید.
کوتاه نگه داشتن ناخن: میکروب‌ها و کثافات می‌توانند زیر ناخن بلند جمع شده و باعث بیماری شوند بنابراین گرفتن ناخن بطور مرتب اقدام مهمی در جهت حفظ سلامتی خواهد بود.
نظافت و شستشوی پاها: از آنجا که زندگی در کاروان بصورت جمعی صورت می‌گیرد باید به خاطر سپرد که بوی نامطبوع پای شما دیگران را می‌آزارد بنابراین باید توجه داشت که حتی‌الامکان روزی یکبار پاها را با آب و صابون شست و جورابها را هم بدین ترتیب شستشو نمود تا بوی نامطبوع آنها باعث اذیت و آزار دیگران نشوند.
استحمام روزانه: اقامت و زندگی در هوای گرم مکه مکرمه و مدینه منوره و عرفات و منی باعث خواهد شد تا بدن شما بیش از حد معمول عرق کند. در این رابطه لازم است که حتی‌الامکان روزی یکبار حمام کرده و دوش بگیرید. در رابطه با دوش گرفتن باید به خاطر بسپاریم که سریعاً این کار را انجام داده تا دیگران هم فرصت استفاده از حمام را داشته باشند.
انتخاب لباس: فراموش نشود که لباس, مخصوصا لباسهای زیر باید زود به زود تعویض نمود و حتی‌المقدور از لباسهای سفید یا به رنگ روشن استفاده نمائید. لباسهای نخی و فاقد الیاف مصنوعی به رنگهای سفید و یا روشن از سایر لباسها با توجه به شرایط آب و هوای سرزمین حجاز مناسبتر است. از آنجا که گاهی مشاهده میشود که تعداد اندکی از زائرین ایرانی, بخاطر گرمای هوا در انتخاب لباس رعایت شئونات ملی را نمی‌کنند, شایسته است از لباسهایی استفاده کنید که موجب بی‌احترامی به شما و هموطنانتان نگردد.
استراحت: در طول روز ایجاب می‌کند که چند ساعتی را بخواب و استراحت بپردازید تا خستگی ناشی از فعالیتهای روزانه برطرف شده و برای برنامه‌های بعدی آماده باشید. بدین ترتیب نیروی خود را از دست نداده و با این روش می‌توانید به تمام برنامه‌های زیارتی و سیاحتی خود بپردازید. برای این منظور سعی کنید بدون برنامه به این طرف و آن طرف نروید و نیروی خود را از دست ندهید, زیرا شما برنامه‌های عرفات و منی را در پیش دارید و اگر نیروی خود را بیش از حد نیاز مصرف کرده باشید, در عرفات و منی با مشکل خستگی مواجه خواهید شد.
نکته مهم: هنگامیکه از بیرون کاروان برگشته و برای استراحت به اتاقهای خود می‌روید به این نکته توجه داشته باشید که با بدن گرم و عرق‌کرده در مقابل باد پنکه یا هوای سرد کولرهای گازی قرار نگیرید, زیرا دچار سرماخوردگی خواهید شد و این حالت شما را به سختی آزار خواهد داد و ممکن است باعث شود تا چند روزی را در بستر مانده و از انجام اعمال باز بمانید, علاوه بر این توجه داشته باشید که به هنگام ورود به منزل بلافاصله به نوشیدن آب سرد, شما را ناراحت کند برای این منظور می‌توانید چند دقیقه‌ای صبر کنید و بعد به نوشیدن آب بپردازید و یا مقداری آب غیر سرد اضافه و بعد میل نمائید.
استعمال دخانیات: همانطور که اشاره شد زندگی در کاروان بصورت گروهی و دسته‌جمعی است بطوریکه ممکن است در هر اتاق بین 4 تا 10 نفر با هم زندگی کرده و بخواب و استراحت بپردازند. بدین ترتیب ملاحظه خواهید کرد که اگر فردی سیگاری باشد و بخواهد در چنین اطاقی سیگار بکشد چه مشکلی را برای دیگران به وجود خواهد آورد. بنابراین هرگز در محیط خوابگاه و محل استراحت همسفرانتان که دوستان صمیمی و یاران سفر شما هستند سیگار نکشید و باعث اذیت و آزار آنان نشوید که این مسئله ممکن است روی دوستی شما با همسفرانتان تاثیر نامطلوب بگذارد. خوشبختانه در بسیاری از مغازه‌ها و کلیه اماکن متبرکه در حجاز استعمال دخانیات با نصب تابلوی (ممنوع التدخین) غیرمجاز اعلام شده است.
نکته مهم: هنگامی که برای زیارت یا سیاحت از کاروان جدا می‌شوید, ممکن است هوای منطقه باعث تشنگی شما شود, در این هنگام از لیوان آبخوری‌های عمومی به هیچ‌وجه استفاده نکنید زیرا در روز صدها نفر از این لیوان‌ها استفاده کرده و مسلما آلوده هستند. برای نوشیدن آب سعی کنید یک لیوان مخصوص به خود همراه داشته باشید و با آن آب بنوشید, البته بهترین راه این است که یک شیشه آب صحه همراه داشته باشید تا هم بهنگام تشنگی از آن میل نمائید و هم به هنگام احساس گرما از آب برای شستشوی دست و صورت خود استفاده نمائید در این رابطه همراه داشتن یک عدد بادبزن به شما کمک خواهد کرد تا خود را خنک نمائید.
نکته مهم: در ساعات گرم روز از کاروان جدا نشوید, زیرا باعث گرمازدگی و بیماری شما میشود, برای این منظور بهتر است از ساعات مناسب عصر و شب استفاده نمائید. بهترین ساعت قبل از ساعت 10 صبح و بعد از ساعت 5 بعدازظهر است. برای خروج از کاروان سعی کنید به طور گروهی و همراه با روحانی کاروان یا افرادی آشنا به مسیرهای رفت و آمد اقدام نمائید, زیرا شما مسیرها و خیابانها را نمی‌شناسید و ممکن است گم شوید که این امر باعث ناراحتی و اضطراب شما خواهد شد. همیشه با خود یک شیشه آب و یک عدد بادبزن همراه داشته باشید. در سرزمین منی و عرفات نیز از چادرها فاصله نگیرید. چون در صورت گم شدن, بدلیل راه‌پیمایی بی‌مورد خطر گرمازدگی بالا می‌رود. البته لازم به ذکر است که در سالهای اخیر, در ایام حج تمتع, وضعیت هوا آنطور نیست که گرمازدگی عمومیت داشته باشد ولی احتیاط شرط عمل است.
وسائل شخصی: حتما سعی کنید از وسایل شخصی خود مانند حوله, برس, تیغ و مسواک استفاده کنید و این وسایل را در اختیار دیگران قرار ندهید. البته این امر مهم را هم بخاطر بسپارید که هر بار بعد از غذا خوردن مخصوصا در شب و قبل از خوابیدن باید دندانهای خود را مسواک نمائید تا دهانی خوشبو و دندانهای سالم داشت باشید.
روشهای مختلف استفاده از بهداشت عمومی
سیستم معاونت بهداشت عمومی (Public Health Asistanse) تقریبا 55 درصد جمعیت با این سیستم اداره می‌گردید. مخصوص کشورهای جهان سوم بود که در هر زمانی حالت انتزاعی مخصوصی به خود می‌گرفتند. در این سیستم مدیریت بر اساس تمرکز بوده، یعنی مسائل بهداشتی از بالا یعنی از مراکز به سازمانهای کوچک و شهرستانها جاری می‌شد. یعنی بودجه مدیریت از مرکز به استانها، شهرستانها و بخشها و روستاها جریان پیدا می‌کرد. منتها این تصمیم‌گیری با خصوصیات اقتصادی و فرهنگی هماهنگ نبوده، در نتیجه، نتیجه مثبت گرفته نمی‌شد و از طرف دیگر، اکثریت منابع مالی و انسانی در شهرها بکار گرفته می‌شد و روستائیان و شهرهای محروم، از عدالت و توزیع مناسب برخوردار نبودند. و در سیستم معاونت بهداشتی عمومی حتی 30% کودکان تحت پوشش نبودند و یا مرگ و میر کودکان زیر یک سال قبل از سال 1355 ، یکصد و بیست در هزار بود، ولی امروزه مرگ و میر کودکان زیر یک سال به کمتر از 28 در هزار رسیده است. یکی از عیبهای سیستم، عدم پوشش منابع بهداشتی و اداری در روستا بود. طرز ارائه خدمات بهداشتی به سه شکل ذیل بود:
از طریق مراکز بهداشتی و درمانی و بیمارستانها :
چون در کشورهای در حال توسعه، تعداد پزشک کم بود، پزشکان در بیمارستانهای دولتی از کارایی چندان برخوردار نبودند و حتی کیفیت ارائه خدمات ناقص بوده و اکثریت مردم بخصوص روستائیان دسترسی به بیمارستانها نداشتند و خود پزشکان از رساندن خدمات به مردم بنا به عللی کوتاه می‌کردند. چون حقوق کافی دریافت نمی‌کردند و بیماران را به مطبهای خصوصی عودت می‌دادند و در مردم این باور بوجود آمده بود که بیمارستانهای دولتی خدمات کافی ارائه نمی‌دهند.
از طریق بیمه :
چون فقر اقتصادی در کشورهای در حال توسعه وجود دارد، بدان جهت همه مردم قدت پرداخت حق بیمه نداشته و تنها کارگران و کارمندان با پرداخت حق بیمه از خدمات بیمه استفاده می‌کردند و آن هم در عمل با اشکال روبرو بود، زیرا بیمه کننده دولت بوده و حالت مشابه کشورهای غربی را نداشت. بیمه شوندگان نیز از خدمات بیمه ناراضی بودند، اما راه دیگری وجود نداشت.
از طریق طب خصوصی :
معمولا همان پزشکانی هستند که روزها در بیمارستانهای دولتی مشغول بوده و در عصر با دریافت حق ویزیت، خدمات را ارئه می‌دهند و آنها نیز به عللی از دادن خدمات به بیمه شوندگان به تعرفه‌های دولتی خوشنود نبوده و اخلال بوجود می‌آوردند. سیستم بیمه پزشکی این سیستم مخصوص کشورهای پیشرفته غربی بود که همه مردم با پرداخت حق بیمه از خدمات درمانی بهداشتی بهره‌مند می‌شوند. البته در کشورهای غربی در آمد سرانه بیشتر است (68% مردم متوسط در آمد را دارند.) و لذا قدرت پرداخت حق بیمه را دارند و چنانچه اشاره شد، رقابت میان شرکتها وجود دارد، اما در کشورهای در حال توسعه ارائه‌گر خدمات فقط دولت است و کیفیت خدمات نامطلوب می‌باشد. ولی در کشورهای غربی بیمه شوندگان با اختیار خود بیمه‌گر را از بین هزاران بیمه‌گر انتخاب می‌نمایند و در نتیجه بین بیمه‌گران رقابت وجود داشته و هر بیمه‌گر سعی دارد با دادن خدمات بهتر مشتری جذب کند.
سیستم طب ملی این سیستم مخصوص کشورهای کمونیستی بوده که 18% کل مردم دنیا از این سیستم استفاده می‌کردند و این سیستم توسط دولت ارائه می‌شد. مردم بدون پرداخت کوچکترین وجهی از خدمات بهداشتی استفاده می‌کردند و این کشورها از نظر سلامتی وضعشان بهتر بود. اساس این سیستم بر روی کلونی‌ها یا واحدهای بهداشتی بود که خدمات بر اساس بهداشت و پیشگیری بود که در سطوح روستاها پراکنده شده بودند و خدمات ارائه می‌دادند.