چکیده :
خداوند بزرگ را شکرگزار که عمری داد و توفیقی مجدد نصیب نمود تا داشته هایی هرچند اندک و ناچیز از آموزه های خویش را که به رسم امانت از بزرگان و پیشکسوتان علم, اندیشه و صاحبان خرد به من رسیده است به رشته تحریر درآورده شاگردانه و مخلصانه به پیشگاه آنان به رسم هدیه تقدیم نمایم. امید است به منزله پس دادن درس تلقی شود وامیدوارتر آنکه انشاء اله خداوند متعال این توشه را زکات دانشم قرار دهد.
آفت کشها سمومی هستند که بدست انسان ساخته, پرداخته و به منظور دفع آفات بویژه در کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند این دسته از مواد شیمیایی به لحاظ ساختاری و خصوصیات شیمیایی باید در شرایطی باشند که بتوانند به نحوی وارد چرخه فیزیولوژیکی آفات شده و تعامل طبیعی و حیاتی آنان را بهم زده, از بین برده و یا به نحوی آنها را از محیط زیست گیاهی و انسانی دور نمایند. بدیهی است چنین موادی با چنین خصوصیاتی خواهند توانست کما بیش روی چرخه فیزیولوژیکی انسانها و یا بطور کلی موجودات غیر هدف نیز تاثیر گذاشته و به نوعی اثرات جانبی قابل ملاحظه ای را از خود به جای گذارند. نوشتجات و تعدادی از محققین بر این باورند که حداقل ٨٠٪ سمومی که تحت عنوان آفت کش به منظور دفع آفات مصرف می شوند ناچار در محیط زیست پخش شده و می توانند در ماتریکس های طبیعی اعم از آب, خاک و هوا و متعاقباً زنجیره های غذایی قرار گیرند و امکان مواجهه افراد را به انحاء مختلف فراهم آورند. البته امید است در آتیه نه چندان دور انسانها از ساختن چنین سمومی که یقیناً تاثیر آنها روی موجودات هدف با تاثیرشان روی افراد غیر هدف همپوشانی دارد خودداری نموده و با گسترش علوم و تکنولوژیهای نوین در مبارزه های بیولوژیکی , توفیقات روزافزونی را داشته باشند. در هرحال امید است این مجموعه گامی مفید در شناسایی , اندازه گیری و ارزشیابی کنترل بیولوژیک آفات باشد و نیز بتواند در ارتقاء سطح دانش، دانش پژوهان محترم و دانشجویان رشته های مرتبط در مقاطع مختلف تحصیلات دانشگاهی قرار گرفته و نهایتاً در بهبود سطح سلامتی کارگران و کشاورزان عزیز و حل مشکلات بهداشتی محیط کار و محیط زیست در میهن عزیز اسلامی مان باشد...
پیشینه آفات، دفع آفات
و تاریخچه آفت کش ها
مقدمه :
انسان در عصر حاضر با مسائل زیادی در ارتباط با تلفات محصولات کشاورزی رو به رو است. خشکسالی، تنش حرارتی و شرایط نامناسب انبارداری می‌توانند از جمله عوامل مهم ، به از بین رفتن این محصولات منجر شوند، اما شاید بتوان گفت؛ نقش آفات و بیماری‌های گیاهی در این میان برجسته‌تر است و هر ساله مقادیر زیادی از انرژی کشاورزان را میگیرد و در عوض خسارت هنگفتی نصیبشان میشود.
به گزارش گیاهپزشکان ایران و به نقل از ایسنا، کشورهای توسعه یافته با بهره گرفتن از خرد، دانش و فناوری نوین توانسته‌اند تا حد زیادی از خسارات آفات و بیماری‌ها در امان باشند تا جایی که بسیاری از این کشورها اکنون با مساله مازاد تولید مواجه‌اند. این در حالی است که کشورهای در حال توسعه متاسفانه هم چنان تاوان سنگین ناتوانی خود در بهره‌گیری از فناوری مدرن را میی پردازند. نا آگاهی و عدم دسترسی به روشهای جدید کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی و تکیه بر روشهای سنتی و پرخطری چون استفاده مکرر و بی رویه از سموم آفت کشها، باعث شده این کشورها نه تنها موفقیتی در این زمنیه نداشته باشند که انسان و محیط زیست را نیز قربانی فعالیتهای نادرست خود کند.
در سال های اخیر با توجه بیشتر بشر به محیط زیست، نگاه جستجوگر انسان توانسته راه‌هایی برای کنترل آفات و بیماری های گیاهی بیابد که مفید و در عین حال بیشتر از دیگر راهکارها به طبیعت نزدیک باشد. یکی از این روش‌ها ، کنترل بیولوژیک نام دارد که آموزه ای در برنامه مدیریت آفات لحاظ شده است.
همچنین آلودگی شیمیایی محیط زیست به آفت کشها و خطرات ناشی از آن برای انسان به حدی مورد بحث و بررسی قرار گرفته که نیازی به توضیح اضافی ندارد اما مشکلات ناشی از مصرف بی رویه آفت‌کشها زمانی ملموس تر می شود که بدانیم ادامه این روند نامطمئن موجب طغیان آفات و حتی بدتر از آن ظهور آفات جدید می شوند.
کنترل بیولوژیک را می توان استفاده هدفمند انسان از موجودات زنده قبیل شکارچی‌ها، پارازیتوئیدها، عوامل بیماریزا و غیره به عنوان دشمنان طبیعی دانست به نحوی که با بکارگیری آنها، جمعیت آفات کاهش یافته و خساراتی به مراتب کمتر از آنچه ممکن می‌بود وارد سازند.
در چهارمین هم‌اندیشی توسعه کنترل بیولوژیک آفات گیاهی با یادآوری اینکه براساس اصل پنجاهم قانون اساسی ایران، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید درآن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند وظیفه عمومی تلقی شده و فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران ملازم پیدا کند ممنوع است و در ادامه استفاده ناآگاهانه، بی مورد، بیجرویه و بیش از حد معمول از سموم شیمیایی ، ناهنجاریها و نابسامانیهای متعددی را به دنبال دارد.
با توجه به روند مصرف محصولات ارگانیک متوجه خواهیم شد که افرادی که به هیچ وجه خریدار محصولات ارگانیک نبوده‌اند کاهش یافته و در مقابل آمار خریداران محصولات ارگانیک رو به افزایش است.
حدود دو دهه برای کنترل بیولوژیک آفات گیاهی تلاشهایی شد ولی متاسفانه به نظر می‌رسد این روش مقهور توسعه کنترل شیمایی شد.
براساس آمار اعلام شده در سال 1995، دو میلیارد کیلوگرم آفت کش در سراسر جهان مصرف میشود که تنها سه درصد آفت کشی که استفاده میشود به آفت می‌رسد.
با یکسری اقدامات ساده می توان به سمت تولید محصولات ارگانیک حرکت کرد در این قضایا قطعا نیازمند برنامه‌ریزی و عزم ملی هستیم و یک برنامه جاری بلند مدت با متولی مشخص ضرورت دارد.
نیاز های انسان و منشاء آفات :
جمعیت انسان در کره زمین بسیار زیاد است. بشر برای تأمین نیاز های خود خواهانه اش و به خاطر ایجاد مزارع گسترده تر و بهره برداری بیشتر، اکوسیستم های طبیعی را به سرعت بر هم زده و موجب تخریب جنگل ها، نابودی خاک و گیاهان خود و حیات وحش میگردد. روش های بهره برداری و متکی بر تکنولوژی ماشینی و مواد شیمیایی مصنوعی، ممکن است در کوتاه مدت پر بازده باشند اما مسلماًِ پایدار نبوده و آلاینده محیط خواهند بود. امروزه ثابت شده است که باید برای جانوران وحشی و گیاهان خودرو نیز حق حیات قائل شد و در فضای موجود سهمی نیز برای آنها منظور نمود. بنابر این تولید بیشتر و در عین حال حفظ محیط زیست دو موضوعی است که هماهنگی آن ها در قرن ٢١ مورد توجه انسان خواهد بود.کنترل بیولوژیک آفات، پاسخی است طبیعی به بخشی از این برنامه که کنترل پایدار به ارمغان آورده است.
آفات از کجا ناشی میشوند؟ وجود بعضی آفات معلول روش های کشت و کار است، دفاع طبیعی گیاهان از قبیل خشن یا نامطبوع بودن آن ها برای آفات، طی برنامه های اصلاح نباتات کاهش یافته است. گیاهان در سطوح بسیار وسیع در زمان های مشخص کاشته و برداشت میشوند. این تغییرات به صورت بالقوه شرایط را برای افزایش جمعیت گیاهخوار مساعد می سازند. در مواردی نیز آفات جدید همراه با گیاهان زراعی تازه معرفی شده به منطقه به صورت ناخواسته به منطقه جدیدی وارد میشوند و چون دشمنان طبیعی آن ها در منطقه جدید حضور ندارند، فارغ از کنترل طبیعی، به سرعت تکثیر یافته و به صورت طغیانی خودنمایی می کنند.
بررسی منشأ آفات نشان می دهد که چاره مشکلات مربوط به آفات در تغییر و اصلاح روشهای زراعی نهفته است. به طوری که موجب کاهش محصول نگردد و در عین حال مشکلات طبیعی آفات حفظ شوند و هر جا که ارتباط دشمنان طبیعی با آفات گسسته شده است، مجدداً به طریق مقتضی بر قرار میگردد.
مرگ ومیر فوک های خزری دراثر سم کشاورزی د .د .ت
مشکلات ناشی از آفت کش ها :
مصرف آفت کش های شیمیایی برای کنترل بسیاری از آفات سهل تر از به کار گیری روشهای کنترل بیولوژیک است، زیرا استفاده از آفت کش های شیمیایی نیازی به اطلاع از خاستگاه اکولوژیک آفات ندارند.
مشکلات کاربرد آفت کش ها زمانی ملموس میشود که آفتی کنترل نشود و یا سبب طغیان آفت جدیدی شود. مقاومت آفات در برابر آفت کش ها یکی از عوامل مؤثر در عدم تأثیر سموم است. مقاومت در آفات در اثر تفاوت واکنش حیاتی افرادی از یک جمعیت آفت در برابر یک سم بروز می کند، از جمله ممکن است سم را به سرعت خنثی ساخته و مانع از ورود آن به بدن شود. چنین افرادی، طی چندین نسل زیاد شده و جمعیت مقاومی را به وجود می آورند که تحت تأثیر همان آفت کش و حتی سموم دیگر از بین نمیجروند.
یکی دیگر از دلایل طغیان آفات، نابودی دشمنان طبیعی آنها در اثر مصرف آفت کش ها است. بسیاری از آفات یا آفات بالقوه، توسط دشمنان طبیعی خود از طریق شکارگری، پارازیتیسم، بیماریزایی و یا واکنش های آنتاگونیستی کنترل می شوند. این عوامل مفید غالباً در برابر سموم حساس تر از آفات بوده و در اثر سمپاشی از بین میروند آفت کشجها موجب پدید آمدن آفات جدید نیز می شوند. بدین ترتیب که دشمنان طبیعی آفات کم اهمیت در اثر کاربرد سموم از بین رفته و این آفات فرصت می یابند تا با جمعیتی زیادتر فعالیت کنند. آنگاه این آفات خود اهداف جدید سمپاشی های تازه ای قرار می گیرند و در نتیجه مصرف سموم افزایش می یابد. مینوز برگ سیب نیز از آفاتی است که در اثر مصرف سموم روی سیب و نابودی دشمنان طبیعی آن به وجود آمده است.
در مناطقی که مصرف آفت کش ها متداول است، ممکن است مقادیری از سموم به خارج از منطقه هدف سمپاشی انتقال یابد. این سموم موجب آلودگی خاک، آب، پرندگان و سایر جانوران شده و نیز در خود محصول باقی می ماند.همچنین به کار بردن علف کش ها و سمومی که برای ضد عفونی خاک به کار می روند، منابع آب های زیرزمینی را آلوده ساخته اند. سموم کلره مانند ددت موجب نابودی منطقه زیستی بعضی از پرندگان کمیاب شده و حتی سموم خطرناک تر، مثل بعضی از سموم فسفره موجب مسمومیت مستقیم انسان ها شده اند. مسمومیت های اتفاقی و آلودگی ها غالباً زمانی پیش می آید که زارعین متوجه زیان موادی که به کار می برند نباشند و یا نتوانند برچسب سم را بخوانند و یا لوازم محافظت کننده کافی در اختیار نداشته باشد. آنگاه که زارعین و عموم مردم آگاهی بیشتری به این مشکلات پیدا کنند، تقاضا برای سایر روش های کنترل آفات به خصوص کنترل بیولوژیک افزایش خواهد یافت.