چکیده:
پژوهش مورد نظر که تحت عنوان طرح درس فعال به شیوه فعالیت های یاددهی یادگیری به روش یاران در یادگیری ارائه می شود که در بیان این پژوهش در سه مرحله تشخیص و اجرا و ارزیابی کار انجام شده است و علت علاقه مندی به این موضوع نگرانی اکثر دانش آموزان مبنی بر اینکه در خانه وقت کافی برای مطالعه و مرور درسها ندارند مرا وادار ساخت بر اینکه دنبال راه حلی باشم که دانش آموز در کلاس درس را در حد درک و فهم و تجزیه وتحلیل عمیق فرا بگیرد و در پی یافتن راه حل مناسب برای این مشکل به این شیوه تدریس روی آوردم که طی یک مقاله به محضر شما تقدیم می گردد.
مقدمه:
بی شک یکی از اهداف نظام آموزشی، کیفیت بخشی فرایند یاد دهی یادگیری است. و کیفیت بخشی یعنی فراهم کردن زمینه هایی است که فراگیر سریع و صحیح بیاموزد، صحیح و کامل به یاد آورد و سریع و به موقع بکار بندد. و روشهای پیشنهادی این طرح به دنبال این هدف است که شرایطی را فراهم کند که امر یادگیری را تسهیل، تسریع و تعمیق ببخشد و در واقع کیفیت بخشی را محقق سازد.
بنابراین مجموعه تعاملاتی که بین معلم و فراگیر روی می دهد تا امر یاددهی یادگیری اتفاق بیفتد تدریس معلم را تشکیل می دهد. به عبارتی، تحقق یادگیری مطلوب در گرو انجام صحیح و کامل مراحل و گامهای این مجموعه تعاملات است امروزه معلمان دلسوز و مسئول دریافته اند که روشهای غیرفعال و سنتی می تواند پاسخگوی نیاز دانش آموزان باشد و نقش مفید و مؤثری در فرآیند یاددهی یادگیری داشته باشد، بلکه زمانی یادگیری توسط دانش آموزان صورت می پذیرد که خود فراگیر در تولید دانش نقش داشته باشد. وقتی فراگیر دانش تولید نماید به نظر من به آن تعلق خاطر پیدا می کند و اگر بتواند به زبان خودش به دیگران نیز منتقل نماید امر یادگیری بصورت عمیق صورت می پذیرد. و بر این اساس است که روشهای تدریس فعال به دنبال بهره گیری از عقل و فکر فراگیران در امر تدریس تولید دانش است، روش های تدریس فعال کلاس را از حالت معلم محور و معلم پرسشگر به دانش آموز محور و دانش آموز پرسشگر تبدیل نماید، در این روش معلم هدایت گر و راهنماست و دانش آموز نقش اصلی را ایفا می کند.
در این روش، تدریس فعالیتی است تعاملی، منظم و هدفمند بین معلم ومتعلم به منظور تسهیل در یادگیر، و طراحی آموزشی ، پایه اصلی در فرایند یاددهی یادگیری است که اجرا و ارزشیابی بر اساس آن انجام می گیرد.
در این پژوهش، مختصر به سه مرحله عمده پژوهش یعنی تشخیص، اجرا و ارزیابی کاملاً توجه شده و بر همین اساس پیش رفته است.
توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله: (مرحله اول)
اینجانب نجیبه غفارپور فارغ التحصیل از دانشگاه آزاد اسلامی مرند، لیسانس جغرافیا فارغ التحصیل 1375هستم و در مدرسه دخترانه راهنمایی تحصیلی نصرت دولت آباد مرند تدریس می کنم. با توجه به اینکه مدرسه ما مدرسه لازم التوجه بود در منطقه ای است که اکثر دانش آموزان آن از خانواده های بی بضاعت و کم درآمد جامعه هستند و مجبور هستند که برای رفع حوائج زندگی به کار قالیبافی مشغول شوند بنابراین فرصت زیادی برای مرور درسها در منزل ندارند همیشه در فکر این بودم که روشی را برای تدریس خود برگزینم که دانش آموز در کلاس آموختن و فراگیری اش به حد درک و فهم و تجزیه و تحلیل برسد و دانش آموزان برای یادگیری درس در خانه زیاد معطل نشوند لذا روشهای تدریس مختلفی را تجربه کردم از سال 1383 تصمیم گرفتم به جای روشهای سنتی معلم محور از روشهای نوین تدریس بهره بگیرم تا بهتر از گذشته بتوانم در امر تدریس موفق باشم و بتوانم به پیشرفتهایی در این زمینه دست پیدا کنم بنابراین دنبال جواب این سؤال مهم بودم که:
( از چه روشهای تدریس برای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان استفاده کنم تا وضعیت تحصیلی دانش آموزان بهبود یابد؟ )
برای پاسخگویی به سؤال فوق اطلاعات خود را گردآوری کردم و به منابع و مآخذ که در مدرسه بود مراجعه کردم، مجلات رشد و روزنامه های نگاه را که در مدرسه بود مرور کردم ، به کتابهای روشهای تدریس بخصوص کتاب استاد سیف مراجعه کردم و طرز استفاده از روشهای فعال را فرا گرفتم و با دو نفر از همکارانم سرکار خانم اکرم آقایار و جناب آقای کریم عباسی تبادل نظر کردم. در گروههای آموزشی استان به پیشنهاد آقای رجاوند با یکی دو نفر از اساتید روشهای تدریس تماس گرفتم و راهنمایی های لازم را از آنها گرفتم و نکات ضعف و قوت روشهای مورد نظر خودم را متوجه شدم .
در اولین گامهای اجرا از خانم باقری محترم مدرسه و چند نفر از همکاران دعوت کردم تا نظرات انتقادی خود را بیان کنند.
مرحله دوم اجرای طرح تدریس به شیوه فعال
بعد از تدریس درس 9 یک به روش فعال در کلاس 2. احساس کردم که از کار خود راضی هستم چون اثر کیفیت بخشی فرایند یاددهی یادگیری بر اساس تفکر انتقادی و تقویت قدرت بررسی، مباحثه و تبادل نظر، بارش مغزی و بالاخره حل مسأله از طریق پرسش و پاسخ بر اساس دانش آموز محوری که معلم به عنوان هدایت کننده و راهنما نقش خود را ایفا می کند و انتقال اطلاعات بر عهده دانش آموزان می باشد. می توانست مرا در رسیدن به هدفهای یادگیری نزدیکتر سازد.
چون برخلاف شیوه های سنتی که معلمان بر حفظ مطالب درسی تأکید فراوان دارند و دانش آموزان طوطی وار و بدون درک عمیق درس تلاش می کنند تا نمره مطلوبی را کسب کنند در این شیوه تحرک و پویایی، نشاط، در محیط کلاس درس کاملاً مشهود می باشد و علاوه بر آن تفکر و اظهارنظر در تمامی دانش آموزان قوت می گیرد چرا که به عقیده دانشمندان تعلیم و تربیت تفکر و اندیشیدن مستلزم شرایط مطلوب و خاصی است که در این روش دانش آموز خود با مسأله روبروست فکر می کند تا با همفکری دیگران و راهنمایی معلم مسئله را کشف کند و در این روش دانش آموز را درگیر مسئله و مشکل می کنیم و او درصدد کشف راه حل مناسب است.
بنابراین بعد از تدریس به شیوه یاران در یادگیری از دانش آموزان نظرخواهی کردم ازآنها خواستم درباره شیوه های مختلف تدریس که تا درس نهم انجام شده بود بهترین شیوه را انتخاب کنند و اغلب گروهها شیوه جدید یعنی تدریس به شیوه یاددهی یادگیری را پسندیده بودند چون این کتاب کاملاً به روش واگرا و بر اساس شیوه های جدید آموزش تألیف شده است و لذا توجه کردن به شیوه سنتی و همگرا جوابگوی اهداف درس نمی باشد.
بعد از اینکه همین شیوه در کلاسهای 03 و 04 نیز تدریس شد پرسشنامه ای به دانش آموزان ارائه شد تا دلایل رغبت دانش آموزان به شیوه نوین تدریس مشخص شود با استفاده از سؤالاتی که اغلب بصورت جوابها باز بود به نتایج جالبی دست یافتم و همین روش را در مدارس دیگر نیز اجرا کردم طی نظرسنجی از دانش آموزان این مدرسه نیز به جوابهای مشابهی دست یافتم و متوجه شدم که استفاده از روشهای مکاشفه ای و پرسش و پاسخ در فرایند یاددهی یادگیری با تأکید بر پاسخهای متنوع و خلاق و ابتکاری و کشاندن دانش آموزان بسوی اهداف درس و رسانیدن آنان به جواب سؤالاتشان به وسیله خود دانش آموزان و فراگیری درس در کلاس درس باعث علاقه مندی دانش آموزان به این شیوه تدریس می باشد.
چگونگی اجرای تغییر مورد نظر و پیشنهاد شده و نظارت بر اجرای صحیح آن
اجرای طرح درس در کلاس و نظارت بر حسن اجرای آن در کلاس به صورت مراحل که تبیین شده است.
ورود به کلاس و ایجاد ارتباط با دانش آموزان
بررسی فعالیتها و تکالیف گذشته
ارزشیابی و تشخیص و ایجاد انگیزه جهت جلب توجه دانش آموزان
بیان موضوع و زمینه سازی برای ارائه اهداف درس و فراهم کردن زمینه برای تفکر
استفاده از رسانه های کمک آموزشی در مراحل مختلف تدریس
کنترل و هدایت گروهها و نظارت بر اجرا و فعالیت به فراگیران با استفاده از پرسش و پاسخ
ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی تراکمی و جمع بندی و تعیین تکلیف مناسب
تهیه گزارش کار از سوی فراگیران
ارزیابی از نتایج جدید شواهد(2) مرحله سوم
بنظر من اقتضای فضای آموزشی امروز در کشور عزیزمان ایران بکارگیری صحیح روشهای فعال یاددهی یادگیری است، بنابراین معلمان ما نیز باید قدری تأمل کنند و خود را پالایش ذهنی دهند و از روشهای سنتی فاصله بگیرند چرا که گسترش فن آوری های آموزشی و فنون جدید مختلف یاد گیری بخصوص با بکارگیری از فناوری و امکانات IT ( فناوری انتقال دانش و اطلاعات) از یکسو و پیشرفت علوم از سوی دیگر این مسأله را دامن زده است و بنظر من معلم دینی حتماً باید خود را به این شیوه ها عادت دهد و تأکید جدی روی روشهای جدید داشته باشد. با توجه به مقدمه کوتاه شواهد منطقی و مثبت خود را بر این شیوه به بیان زیر اعلام می دارد.