معرفی:
مطالعه مستقل به عنوان یکی از شیوه های تدریس، روز به روز در مدارس، مورد توجه بیشتری قرار می گیرد.
در آغاز از این روش بیشتر برای آموزش دانش آموزان مستعد استفاده می شد. اما امروزه برای آموزش کلیه دانش آموزان- اعم از مستعد و متوسط – مورد استفاده قرار می گیرد.
از مطالعه مستقل تعبیر و تفسیرهای گوناکونی شده است؛ اما در کتاب « فرهنگ لغات و اصطلاحات تعلیم و تربیت» این روش چنین تعریف شده است: مطالعه مستقل فعالیتی آموزشی است که به وسیله خود فرد و با روش « خود رهبری» انجام می گیرد.
البته این تعریف بسیار وسیع است و هر نوع فعالیتی را که دانش آموز به طور مستقل انجام می دهد، در بر می گیرد؛ مانند : فعالیتهایی که در کلاس با نظارت مربیان صورت می گیرد و یا گردشهایی که به منظور مطالعه در زمینه های گوناگون انجام می شود.
در این گفتار نکته مورد نظر آن نوع فعالیتی است که یک معلم یا مشاور آن را طراحی می کند و از شاگرد می خواهد عنوان و موضوع مسئله را بیاید؛ سپس مطالعه را شروع کند و پس از جمع آوری اطلاعات لازم، آنچه را که در خلال این نوع فعالیتهای یاد گرفته است، با هم تلفیق و ترکیب کند.
رهنمودها و مهارتهای عملی
- از طریق مصاحبه و سایر روشها، علایق و استعدادهای دانش آموزان را بهتر بشناسید
- معلم می تواند به دانش آموزان کمک کند که ضمن کار، جزییات فعالیتهای خود را تنظیم کنند . برای مثال به آنها بگوید که یادداشت بردارند؛ زیرا مطالب مهم خط بکشند؛ به کتابخانه مراجعه کنند و از مجموعه اطلاعات جمع آوری شده ، پس از تلخیص، یک گزارش شفاهی یا کتبی تهیه کنند.
- برنامه را طوری تنظیم کنید که بر جریان پیشرفت دانش آموز نظارت داشته باشید.
- به دانش آموزان کمک کنید که نوع مطالعه مستقل را طوری تعیین کنند که حجم کار، با وقت و توانایی آنها متناسب باشد. در ضمن، حدود کار خود را طوری مشخص کنند که ناچار نباشند زیاد حاشیه بروند.
- به دانش آموزان یاد بدهید که از کار خود ارزشیابی به عمل آوردند و متوجه شوند که تا چه حد به اهداف مورد نظر رسیده اند . برای مثال، پرونده و دفتر یادداشتهایی را که دانش آموزان فعالیتهای خود را در آنجا ثبت می کنند، بررسی کنند.
- با دانش آموزانی که در حال مطالعه مستقل هستند، هر وقت که لازم است، بحث گروهی انجام دهید و آنان را تشوق کنید که تجریبات خود را در اختیار دیگران قرار دهند.
- نتایج نهایی کار دانش آموزان را با خود آنها بررسی کنید.
- برنامه مطالعه مستقل دانش اموزان را طوری تنظیم کنید که بتوانید مهارتهایی را که کسب کرده اند، در موقعتیهای جدید به کار گیرند و آموخته های خود را تکمیل کنند.
- برنامه را به نحوی تهیه کنید که سبب تکروی شاگردان نشود؛ از مطالعه مستقل برداشت نادرست نکنند و از مدرسه روی گردان نشوند.
- از دانش آموزان بخواهید گزارش کار خود را به مدرسه تحویل دهند تا گزارشهای آنها به صورت مجموعه ای در آید و برای استفاده دیگران در مدرسه نگهداری شود.
امتیازهای این روش
· این روش به شاگردان اجازه می دهد به مطالعه موضوعایت که با استعداد آنان متناسب دارد، بپردازند و خلاقیت خود را به کار اندازند برای مثال، ممکن است دانش آموزی که در درس زیست شناسی درباره حشرات تحقیق می کند، حشرت گوناگونی را جمع آوری کند؛ روش خشک کردن آنها را فراگیرد و سپس مجموعه حشرات خشک شده را به کلاس عرضه کند.
این روش میزان انگیزه دانش آموزان را افزایش می دهد؛ زیرا انتخاب موضوع مورد مطالعه با خود آنهاست.
به کمک این روش، می توان بین مدرسه و جامعه، پلی برقرار کرد واز امکانات خارج از مدرسه برخوردار شد. برای مثال، دختران دانش آموزان علاقه مند به کارهای دستی مانند قالی بافی ، گلدوزی، خیاطی، طراحی لباس، مسایل بهداشتی و ... در حین پرداختن به مطالعه مستقل، می توانند از افراد مطلع دعوت کنند به مدرسه بیایند و تجربیات خود را در اختیار دانش آموزان قرار دهند.
در جریان مطالعه مستقل، دانش آموزان به تدریج به نظم در کار و استقلال فکر ، عادت می کنند .
به کمک این روش می توان دانش و مهارتهایی را که دستیابی به آنها در چارچوب برنامه کلاس مقدر نیست، کسب کرد. برای مثال دانش آموزی که می خواهد درباره گلها( که مربوط به درس زیست شناسی است) اطلاعات بیشتر کسب کند، در محدوده کلاس درس فقط می تواند به کتابها، عکس یا سایر منابع چاپی مراجع کند. در حالی که از طریق مطالعه مستقل می تواند به صحرا، گلخانه ها، باغها و درشهرهای بزرگ، به پارکها و مراکز پرورش گل مراجعه کند و در آنجا اطلاعات لازم را شخصاً به دست آورد.
برخلاف تدریس رسمی و یکنواخت کلاس، در این روش شاگردان فعال هستند.
در این روش معلم ناگزیر است با هر دانش آموزی، به زبان خاص او صحبت کند. این کار سبب شناخت بیشتر استعدادهای دانش آموزان و نیز تقویت علاقه آنان به معلم می شود و در اثر این شناخت و درک متقابل، امر تعلیم و تربیت بهتر و آسان تر انجام می گیرد.
محدودیتهای این روش
* در روش مطالعه مستقل، ارتباط متقابل بین دانش آموزان بسیار کم است؛ زیرا وقتی آنان در خارج از محیط مدسه و به طو رانفرادی و هر یک روی موضوع مستقلی کار می کنند، کمتر فرصت می یابند با هم به بحث و تبادل نظر بپردازند. البته با برنامه ریزیهای قبلی می توان این نقیصه را بر طرف کرد. یکی از راههای رفع ای نارسایی آن است که معلم از شاگردانی که مشغول مطالعه هستند، بخواهد تا در فرصتهای مناسب و در ضمن کار، با هم بحث وتبادل نظر کنند و حاصل تجربیات خود در اختیار یکدیگر قرار دهند.
* کارآیی کسانی که عادت کرده اند صرفاً در بین جمع و گروه فعالیت کنند بسیار کم خواهد شد.
* در این روش باید نسبت شاگرد به معلم بسیار کم باشد و به همین دلیل معلم بیشتری برای نظارت و برنامه ریزی لازم است. البته شوق و دلسوزی معلم می تواند تا حدودی کمبودها را جبران کند.
* در حالی که تدریس بعضی از دروس مانند زیست شناسی ، گیاه شناسی، جغرافیا، تاریخ و دروس فنی به خوبی با این روش علمی است تدریس دروسی مانند ریاضیات، به سادگی امکان پذیر نیست.