اضطراب و بهداشت روانی در دانش آموزان
فقر ، بیماری ، جهل ، بد رفتاری و نابسامانی های خانوادگی ، مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان را به دنبال دارد ، اما متاسفانه اکثر ما به درستی نمی دانیم که هر گاه فرزندانمان از امکانات رشد و پرورش صحیح برخوردار باشند چه زندگی ارجمند و متعالی در انتظارشان است بسیاری از ما هنوز هم این چنین تصور نادرستی در ذهن داریم که گویا کودکان وقتی به دنیا می آیند از همان اول برخی خوب و برخی بدند بعضی شر و رند و بعضی نجیبند گروهی خوش اقبال و برخی بد اقبال اند .
اختلالات روانی – رفتارهای شایع در میان دانش آموزان
به طور کلی اختلالات گویایی به چند دسته تقسیم می شوند :
ناگویایی حرکت : اختلال گویایی بهواسطه اختلالات عضوی مغز که فرد می تواند صحبت دیگران را درک کند اما توانایی صحبت کردن ندارد و موسوم به ناگویایی بروکانیز می باشد .
ناگویایی حسی : عدم قدرت توانایی درک معنی کلمات که به ناگویایی ورنیکه و یا ناگویایی دریافتی معروف است .
ناگویایی نام گذاری : عبارت از عدم گویایی مربوط به رشد عبارت است از عدم موفقیت مداوم در صحیح صحبت کردن در سطح رشد سنی خود این ناتوانی به واسطه اختلالات فراگیر رشد عقب ماندگی ذهنی آسیب دیدگی اعضای مربوط به گویایی دهان و حلق ، یا آسیب های عصب شناختی عقلی و نارساییهای مربوط به شنوایی نیست .
صحبت کردن این افراد به واسطه حذف کردن صداها و هجاها جانشین کردن هجاها و صداهای دیگر به جای هجاهای لازم و ایجاد صداهای ناجور شبیه صحبت کردن بچگانه می شود . این اختلال از لحاظ شدت درجات مختلفی دارد ممکن است صحبت کاملاً قابل فهم باشد ممکن است تا حدودی قابل فهم باشد و در نوع شدید آن به طور کلی فهم و درک آن غیر ممکن شده باشد . از آمارهای ارائه شده چنین استباط می شود که حدوداً 10% کودکان زیر 8 سال و تقریباً 5% کودکان 8 ساله و بالاتر این اختلال را داشته باشند . این اختلال در پسرها 2 تا 3 برابر بیشتر از دخترهاست در خانواده های پر جمعیت خانواده هایی که در موقعیت اقتصادی اجتماعی پایینتری قرار دارند انگیزه کمتری برای درست صحبت کردن و تقویت آن وجود دارد از این رو کودکان در این خانواده ها بیشتر به این اختلال مبتلا می شوند . در خویشان و بستگان کودکانی که این اختلال را دارند نیز اختلال به نسبت بالاتری مشاهده می شود از این رو به نظر می رسد که اساس ژنتیکی داشته باشد . در مواردی که این اختلال شدید است از حدود 3 سالگی قابل تشخیص می گردد و در موارد خفیف تر تا حدود 6 سالگی قابل کشف نیست به طور کلی صحبت کردن این کودکان طوری است که مقایسه با کودکان هم سن و سال خود نارسا و معیوب هستند و هیچ گونه نشانه ای از ناهنجار بودن هوش ، شنوایی یا فیزیولوژی مربوط به گویایی وجود ندارد . در مورد پیش آگهی این اختلال باید متذکر شد که در بسیاری مواقع بهبود خود به خود به وجود می آید . بهویژه مواقعی که این اختلال فقط به چند هجا یا صدا یا حرف محدود می شود اما بهبود خود به خود پس از 8 سالگی تقریباً نادر است . استفاده از گفتار درمانی در این زمینه نتایج بسیار موفقی داشته است در شرایط که درک تکلم کودک بالاتر از 8 سال مشکل است یا زمانی که مشکلات گفتاری سبب ایجاد مشکلاتی با هم سن و سالان و یا در زمینه یاگیری وی می گردد .
زمانی که نقص گفتاری آن قدر شدید است که بسیاری از هجاها و حروف را بد تلفظ می کند آنها را حذف می کند و یا با حروف دیگری جایگزین می نماید استفاده از گفتار درمانی توصیه می شود .
بریده گویایی یا بریده بریده صحبت کردن عبارت از اختلال در سلیس بودن و روانی گفتار هم از نظر آهنگ گفتار و هم سرعت آن است . گفتار غیر معقول و ناهماهنگ است و درک آن مشکل می گردد صحبت کردن با پرشهای سریع و جمله بندی های نادرست همراه می شود همچنین زمانی کند و زمانی با سرعت زیاد صورت می گیرد و قواعد دستوری معمولاً رعایت نمی شود .
حدود 3/2 کودکانی که به این اختلال مبتلا می شوند در حدود سنین نوجوانی خود به خود بهبود می یابند در مواردی که اختلال شدید است اختلالات عاطفی ثانویه ممکن است به دنبال تعامل کم و ضعیف با کودکان هم سن و سال به وجود آید . در مورد کودکانی که اختلالات متوسط یا شدید دارند گفتار درمانی موثر است اگر ناراحتی کودک به واسطه محرومیت اضطراب افسردگی و یا مشکلاتی در سازگاری اجتماعی باشد استفاده از مشاور روان درمانی توصیه می شود . یک اختلال گفتاری مربوط به رشد است که با تکرار و یا کشیدن صداها و یا هجاها مشخص می شود و این امر سبب آسیب رساندن به روانی گفتار می گردد .
تاخیر و توقفهای غیر عادی سبب اختلال در وزن و آهنگ بیان می شود . تقریباً 5% کودکان با این مشکل روبرو هستند که تادوره ی نوجوانی ادامه می یابد . این اختلال در پسران 3 برابر دختران است . مدت اختلال در پسران بیشتر از دختران است . شیوع این اختلال در فرهنگهای مختلف یکسان نیست . به نظر می رسد در جوامعی که فشارهای رقابتی بیشتر است شیوع بیشتری دارد . برای درمان به این کودکان آموزش می دهند که صحبت خود را با آهنگ و ریتم حرکات دست و انگشت همراه کنند . همچنین به این افراد توصیه می شود که به آهستگی و به صورت یکنواخت صحبت نمایند . نا به هنجاریهای آشکار و پنهان بسیاری موثر باشد و سر انجام از صرف هزینه های فراوان جلوگیری کند.
شایسته است آن را در نوجوانان که آینده سازان جوامع هستند پرورش داده و بدین گونه اساس یک جامعه ی سالم ، جامعه ای را که ارزشهای اصیل اسلامی در آن حاکم باشد پایه گذاری کرد . پرورش حس مسئولیت پذیری در نوجوانان اقتضا می کند که جنبه های اساسی شخصیت آنها به خوبی رشد کند . برای رشد همه جانبه ی شخصیت لازم است وضعیتی فراهم شود که در سایه ی آن نیازهای زیستی دورانی نوجوانان برآورده شود و بهداشت روانی که شرایط سلامت و تعادل روانی فرداست تامین می گردد، زیرا فقر و نابرخورداری همزاد کفر به شمار آمده است . « کادالفقران یکون کفرا »
برای این که نوجوانان بتوانند مسئولیت بپذیرند و به خوبی آن را انجام دهند باید قوای ذهنی و شناختی آنها شکوفا شود و جهت شکوفایی قوای ذهنی و شناختی فراگیران حداقل عوامل ذیل باید مدنظر اولیا و مربیان نوجوانان قرار گیرد . در نظر داشتن عوامل موثر در یادگیری به هنگام تدریس و ارجاع تکالیف رعایت تفاوتهای فردی در ارجاع تکالیف ، و نحوه ی تدریس . انتخاب متون علمی مناسب که با نیازها علایق و تواناییهای فراگیران و نیازهای جامعه هماهنگ باشد جهت ایجاد انگیزش در فراگیران . استفاده از روش علمی حل مسئله . تشویق به همکاری نوجوانان جهت بهره گیری از تواناییهای یکدیگر . زیرا همسالان زبان و نیازهای همدیگر را بهتر درک می کنند . و به خوبی می توانند بسیاری از مسائل تحصیلی را مرتفع سازند . از نظر اسلام انسان موجودی با ارزش و جانشین خداوند بر روی زمین است و تمام نعمتهای زمینی مخصوص او آفریده شده است آدمی در برابر خویش مسوول است که این کرامت و عظمت را حفظ کند . و با ارتکاب گناه خود را در نزد خدا و خویش خوار و بی ارزش نسازد .
علی ( ع ) در این باره می فرماید : هر کس شخصیت خویش را شریف شمارد از گناهان و لغزشها دوری می گزیند .
عزت نفس به ارزشیابی هایی که فرد در مورد جنبه های اساسی خود به عمل می آورد اطلاق می شود وآن اظهاراتی است دال بر نگرش تصویب شده یا تصویب نشده و نشان دادن عقاید فرد درباره ی اهمیت موقعیت و ارزشمندی خود بعضی از روش های پرورش عزت نفس اعطای بینش است . از آن جا که ظاهر کثیف و ژولیده زبان طعن دیگران را باز می کند . باعث خفت و خواری انسان در نزد دیگران می شود و در نهایت روابط اجتماعی انسان را به مخاطره می اندازد و عزت نفس انسان را جریحه دار می کند باید نوجوانان را تشویق کرد تا طبق هنجارهای پسندیده اجتماع ظاهر خویش را بیارایند و به آنها متذکر شد که خداوند پاکیزگان را دوست دارد و دوست دارد که آثار نعمتهای خویش را بر بندگان خود مشاهده کند. چنانکه امام صادق ( ع ) می فرماید : خداوند جمیل است و جمال و زیبایی را دوست دار و در اثر نعمتهای خود را در انسان مومن مشاهده می کند .
زمانی برای عزت نفس نوجوانان مفید است که او به خطا بودن عمل و رفتار خویش پی برده برای پوشانیدن آن به رفتارهای دفاعی متوسل می شود و برای تکرار آن اصراری ندارد و از کرده ی خویش پشیمان است در این هنگام بهترین عکس العمل نادیده گرفتن خطای نوجوان است لذا نباید او را تحقیر کرد و بدین ترتیب عزت نفس او را خدشه دار نمود . به بندگان تندرو و گناهکار من بگو از رحمت الهی نا امید نباشند خداوند تمام گناهان را می بخشاید او آمرزنده مهربان است . تقوای الهی مانع نیرومندی است که انسان را از ارتکاب گناه باز می دارد و مهمترین عامل برای انجام مسئولیت انسان در برابر خدا خویش جامعه و طبیعت می باشد لذا باید در پرورش تقوای نوجوانان که تشکیل دهندگان جوامع آینده هستند کوشید . تمام روش های مطرح شده در اصل عزت نفس برای پرورش تقوی نیز کاربرد دارد . لذا از شرح مجدد آن پرهیز می شود و فقط به روش یادآوری روز معاد بسنده می گردد . اگر انسان بداند که اعمال او بی نتیجه نخواه بود و بالاخره نتیجهی اعمال عاید انسان می شود و همچنین اگر از نوع نتیجه با خبر باشد برای اصلاح رفتار خود سعی بیشتری می کند و اعمال و رفتار او حساب شده خواهد بود . بسیاری از اولیا با همه عشق و محبتی که از فرزند خود در دل دارند و با همه ی تلاش و کوششی که برای آسایش و سلامت جسمانی او می کنند متاسفانه به یک نیاز اساسی کودک خود توجه ندارد . نیاز به ملاطفت به نوازش و ابزار محبت .
عوامل موثر در رشد جسمانی
رشد و نمو جسمانی عبارت است از تغییرات ارگانیک و تشریحی که به طور مداوم انجام می گیرد هر گاه بدن نقص فطری نداشته باشد و نیازهای رشد به طور کامل و سالم ارضا شوند فرایند رشد و نمو به طور طبیعی و عادی انجام خواه گرفت و می توان انتظار داشت که کودک در هر یک از مراحل رشد و تکامل ویژگی های آن مرحله ی را دارا باشد .
نقصها و بیماریها
نقصهای حسی مانند نابینایی ، ناشنوایی ، نزدیک بینی ، دور بینی ، صدمات هنگام تولد و بعد از آن ابتلا به بیماریهای به ویژه در سالهای اول زندگی می توانند فرایند رشد را از مسیر طبیعی خویش خارج سازند . چگونگی وضع جسمانی والدین در رشد و تکامل فرزندشان تاثیر دارد . چنانکه والدین چاق معمولاً فرزندان چاق و والدین لاغر فرزندان لاغر دارند . البته موارد استثناء نیز وجود دارد و به طور طبیعی همواره در همه ی خصوصیات یک گرایش به طرف میانگین و حد وسط وجود دارد . به طوریکه والدین بلند قد فرزندانشان نیز بلند قد هستند ولی کمی کوتاهتر از آنها و یا والدین کوتاه قد فرزند کوتاه دارند اما کمی بلند تر از آنان .