تحقیق مقاله درباره زبان قزوین

 درباره زبان قزوین :

 قزوین از شهرهای باستانی و دیرینه ایران است. درباره نام آن که آیا کشوین (مرزِ محفوظ) است یا با دریا و قوم کاسپین پیوند دارد بین صاحبنظران اختلاف نظر وجود دارد. در دایره دالمعارف فارسی آمده است وجه تسمیه قزوین معلوم نیست و تصریح دارد که این شهر را شاپور اول ساسانی معروف به شاد شاپور برای جلوگیری از تهاجمات دیلمیان بنیان نهاد.

 باستان شناسی و مورخ هنرمند معاصر، جناب استاد دکتر پرویز و رجاوند، بیش از هر محققّی درباره قزوین تحقیق گردد و آثار طراز اوّل نوشته اند. در بیش از سی سال پیش کتاب «سرزمین قزوین» را منتشر کردند و در سال 1377 کتاب چهار جلدی سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین را نشرنی از ایشان منتشر کرده است.

 در این کتاب زیر و بم و عرض و طول جغرافیایی و تاریخی و هر آن چه که بخواهید قزوین یافته می شود. از رویدادهای مهم تاریخ قزوین یکی اسلام آوردن قزوینیان در مقابل سردار عرب در ادبن عازب در سال 24 هجری قمری است.

 دیگر این که شاد طهماسب اوّل صفوی، در سال 955 ق رسماً آن جا را پایتخت قرار دارد و تا سال 1000 ق که شاه عباس اوّل پایتخت را به اصفهان بُرد، این شهر نیم قرن پایتخت سلسله صفوی بود.

 چند ویژگی مهم زبان قزوینی :

 1 ) یاد مجهول هنوز در بعضی کلمات قزوینی تلفظ می شود :

 شِرمن : شیرینی           بِش : بیش             کِی : که        بِست : بیست         مِزَنی : میزَنی

 2 ) اصولاً در تلفظ و محاوره ی قزوینی دو اختصاص مهم دیده می شود.

 «می» مثلاً می گفتن که بر سر فعل ماضی و مضارع در می آید به صورت «مِه» گفته می شود،

 می گویم : مه گَم              می روم : مه رَم              می خوابم : مِه خوابم

و گاهی هم به جای «می» ، «مو» می آید :

 می خوامم : موخوام

 3 ) زبان فارسی قزوینی فتحه گر است :

 دانهَ ، خانهَ ، گفتهَ ، خنچهَ .

 و دیگر این که «است» به صورت ه س تلفظ می شود :

 رفته خونۀ خواهرش : رفته س خانَۀ خوئَرش.

 رفتهَ س ، گفتهَ س ، دیدهَ س .

 4 ) در قزوین، غالباً ضمیرمان، تان به جای م / ات / ام / ت تلفظ می شود :

 گفتیمان – خوردیمان – دادیمان – خوابیدیمان.

 5 ) ک وگ در قزوین پت و پهن تر! و قوی تر و شدیدتر بیان می شود.

 مثلاً کور به معنی نابینا که با این تلفظ بیان می شود  cure

 6 ) تغییر تلفظّ های دیگر : حُسین  حوسون / صادق  صادَق / گِدا  گَدا / فشار  خِشار / دِویست  دُویست / مَحَل  مُحَل / پِستان  پُستان / اِستادیوم  اُستادیوم / سیب  سیپ / معفول  مفول

 7 ) واژه های ترکی در قزوینی بسیار وام گرفته شده اند :

 چوقوِر : گود / سانجو : دل درد، سرماخوردگی / جرماق : چنگال، پنجول / سَقَّل : ریش / فِریَقِ : آب بینی / زنحیق : سیخونک / اویون : ادواطوار، بازی .

 8 ) تشدید گذاری :

 مکیدن : مکیّدن .

 9 ) تا حد امکان حذف و او عاطفه :

 گِل شِل  گِل و شُل / سیبِ انگورِ علو : سیب و انگور و عُلو !

 10 ) یکی از ویژگیهای محاوره ی قزوینی آن است که م / اَم ضمیر متصل ملکی را به کسر تلفظ می کنند : کتابِم، دستِم، خودِم، پدرِم.

 [ چند نمونه از واژگان قزوینی و سنجش آن ما با گویشنامه های دیگر] :

 1 ) آشنی : (اسم و فعل) به معنی آشتی

 2 ) اَحوَل : (اسم و صفت) گیج و کم عرش

 3 ) اَسدام : (اسم) کفگیری منقل و بخاری که غالباً آهنی است.

 4 ) آلاواردی : (صفت) که ریشه ترکی دارد و در قزوین به زنان و دختران سربازان دارد.

 پررو! می گویند. درِد و هم گفته می شود.

 5 ) اُستغرنج : این هم ریشه ترکی دارد و به معنی ریواس است.

 6 ) اُستکوزَدن : لکّه رنگی شدن رنگ پس دادن.

 7 ) اَلَمبهَ : چوب بلند

 8 ) اَلَه – پولهَ : رنگارنگِ نامناسب! ریشه ترکی دارد.

 9 ) اِینود : بد خلق، بهانه جو

 10 ) بالام جان : ریشه ترکی دارد به معنی نازنین و عزیز دل است.

 11 ) بُتُن : ترکی است و به معنی کلُ و درسته و کامل.

 12 ) بَستو : به معنی کوزه بیضی سفالی.

 13 ) بَکلَم : بلکه هم – شاید هم

 14 ) پُخ دادن : بخار دادن. معروف است که در جلسه خواستگاری از مادر داماد آینده پرسیده بودند : «آقازاده به چه کاری مشغولند» و او جواب داده بود : «کُت پُخ مِدَد»! یعنی در اتوشویی کار می کند!!

 15 ) پَرازاندن : یعنی تکیه دادن به چیزی ثابت.

 16 ) پُرشخ : خیره سر، سرتق .

 17 ) پَشّام کردن : در حالت خواب کلافه شدن (غالباً از پرخوری یا گرمازدگی) و روانداز را بی اختیار زدن .

 18 ) جانهَ زن : زنِ جوان

 19 ) جان عزیز : کسی که به راحتی و رفاه خود بسیار اهمیت می دهد.

 20 ) جِز بَلالهَ : شیون و زاری

 21 ) چرپاندن : زدن شدید و بی رحمانه (ریشه ترکی)

 22 ) چُرّیدن : پوسیدن (ریشه ترکی)

 23 ) چُمبهَ : یعنی خوشه فرعی انگور و نظایر آن . چُمبهَ کَش کردن یعنی خوشه ی کوچکی را (یا مثلاً ران پخته ی مرغی را) به دهان بردن و فقط دسته آن را درآوردن و مابقی را به کمک دندان ها و لب نگه داشتن و چپو کردن!

 24 ) حرُقات : هلاک و له و لورد.

 25 ) خانهَ مانودَ : به دختری گویند که وقت شوهر کردنش رسیده ولی هم چنان بی خواستگار و در خانه ی پدری مانده باشد. گامی برای شوخی به دختر بچگان نابالغ هم گفته می شود.

 26 ) خَجَّه حبوپی : آدم دهن لق.

 27 ) خَرَّه : گِل و لای ته حوض یا قنات.

 28 ) خَمیرِک : مادر شوهر

 29 ) خُسِیدن : خوابیدن

 30 ) خول : کج و کوله

  31 ) خووَر : خواص

 32 ) داس : طاس

 33 ) داردار کردن : جار زدن

 34 ) دامباره : دوباره

 35 ) دانستن : توانستن

 36 ) دَمَخِلیزی : سرازیری

 38 ) زُفکُنهَ : اُردنگی لگد زدن

 39 ) زَقوّم : تلخ

 40 ) زِنّار : تلخ

 41 ) زِینگیلهَ / جینگِیلهَ : یک سر سوزن (ترکی)

 42 ) سَخسی : سفال، سفالینه

 43 ) سماخ پالان : آبکش، چلو صاف کن

 44 ) سُخاندن : به زور جا دادن (ریشه ترکی)

 45 ) سوختاندن : سوزاندن

 46 ) عیبهَ جوّ : معیوب ، مریض

 47 ) فِقّو : ترشِ بی اندازه

 48 ) قایِم قَدَّه : طرفدار جدّی، هوادار، کس و کار و فامیل.

 49 ) قِرقِرَه : شوربی اندازه.

 50 ) قَلَفشهَ : درِ دو، لَوند، دخترک شیطان و شیرینکار

 51 ) قُنوت : تسمه باریک و فلزباف و چو مبافی که مانند زنجیر نازک در دست درشکه چی عاد گاری چی ما بوده است.

 52 ) کشکرک : زاغک مازاغی (ریشه ترکی دارد)

 53 ) کَشیدهَ شدن : خجالت کشیدن، رودبایستی.

 54 ) گلومَدَه : غمباد گرفته، به عنوان ناسزا کاربرد دارد!

 56 ) گوشت ریختن : بد ادایی کردن و رفتاری چندش آور را بروز دادن

 57 ) لاله وا : لالمانی

 58 ) لِغِر : لاغر

 59 ) مَنهَ : یعنی مثلاً وقتی می خواهند بگویند آجیل آلات می گویند آجیل مَنهَ یا ترشی جات می شود ترشی مَنهَ .

 60 ) واج انداختن : کسی را به عوس انجام کاری انداختن.

 61 ) وَرکُن : ریشه کن.

 62 ) وِندر : عنکبوت

 63 ) وِیدل : بدادا، بهانه جوی

 64 ) ویشگان : کاویدن – جست و جو

 65 ) مِکَّه ور : زورگو، یک دنده.

 به هر حال شمار این گونه واژه های قزوینی در حدود یک هزار فقره برآورد می شود در حقیقت فارسی قزوینی دینی فارسی که دقیقاً در خود شمرد صحبت می شود و نه در شهرهای اطراف آن دارای گویش نیست. بلکه شیوه تکلم و تلفظ کلمات در محاوره است که درباره چون و چند آن صحبت می شود. و این مقدمه ای است برای شروع یک کار جدّیو دقیق روی زبان شناسی این منطقه.

 عصرروز شنبه مورخه 28/2/87 داشتم از خیابان امام رد می شدم که کاروان موتورسواران جوان را دیدم با پرچم و نماد پرسپولیس و آن ها با نشاط و شادابی زائد الوصفی در حال گذر از خیابانهای شهر ابهر بودند. به طوریکه روح سرسبزی و طراوت بهاری را در جسم نحسف شهر از بالاهای آسمانی و زمینی را قوت می بخشید!!

 و آرامش و نشاط را در آن به جریان می انداختند و گل خنده های معناداری را بر لبان شهروندان می نشاندند. آری، جوانان فرصت ابراز وجود یافته بودند، فرصت یافته بودند تا خودی نشان دهند، خودی که سرشار از عشق، تلاش، امید، شادابی و تحرک و پویایی را به ابهر هدیه می کردند و به عبارتی دیگر گلواژه جوانی و جوانی کردن را در اذهان تداعی می نمودند.

 فرصت یافته بودند تا با زبان بی زبانی و با جیغ سرخ نامشان با مردم و مسئولین این شهر صحبت کنند و بگویند :

 1 ) ما هستیم و دوست داریم نقش فعالی در توسعه و آبادانی ابهر داشته باشیم، ما را به رسمیت بشناسند و بعنوان یک جوان ایرانی با ویژگیهای خاص جوانی از قبیل توان و پویایی، امید و انگیزه، نشاط و شادابی و در یک کلمه موتور محرک اصلی توسعه در عصر جهانی شدن و نگاه جهانی داشتن.

 2 ) ما هم هستیم و دوست داریم بسترهای لازم پیشرفت و توسعه جوانی از قبیل مکانهای علمی، فرهنگی، تفریحی و ورزشی (زمینهای ورزشی، پست های دو و میدانی، دوچرخه سواری، موتورسواری، اسب دوانی، سالن های ورزشی، گالریهای هنری، فرهنگسراهای با امکانات مختلف، سینما، سالن های اجرای کنسرت، دارالقرآن، اطاق های فکر و اندیشه و بسترهای لازم جهت تبادل اطلاعات و دها کمیسود دیگر.

 3 ) ما هم هستیم و دوست داریم در نهادهای مدنی و NGO ها و دیگر تشکل های علمی و اجتماعی بدون مسائل حاشیه ای سازماندهی شویم و خود را آماده مواجه با حرکتهای مرموز فرهنگی نمایم که قصد تخریب فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی و اسلامی ما را دارند به طوریکه در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و غیرخ حرفی برای گفتن در مجامع بین المللی داشته باشیم آیا مگر اجداد ماها نبودند که در دوره های مختلف تاریخ بشریت منادی صلح، دوستی و سعادت بشری بودند.

به راستی آیا اینها و چیزهای از این قبیل جزء حقوق مسلم شهروندی ما جوانان نمی باشد؟

 و آیا مسئولین محترم به ویژه متولیان امر برنامه ای برای آرامش و شادی جامعه تدارک دیده اند؟

 تصور اینکه ابهر در 50 ، نه حتی شاید 10 سال آینده چگونه خواهد بود غیرممکن استف زیرا دقتی با کمی فکر در گذشته ابهر سال 1378 را با ابهر امسال مقایسه می کنیم نه تنها تفاوت های قابل دید شهری بلکه تفاوت های عمقی اندیشه اصلی و فرهنگی نیز خودنمایی می کشد و گاه جبهه ای متناقضی را نشان می دهند. رفتارهای سادۀ روزمره ی، آشنایی ها، روابط فامیلی، و یا در سطح بالاتر سطح علمی رشد نگاه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نوع تربیت شدن و تربیت کردن آنچنان تغییر کرده اند که حتی شبیه ترس را در دل همه بیداد می کند. و این سوال که اگر با همین سرعت تغییر کنیم چه بر سرمان می آید و اگر خود را آماده نکنیم چه چیزهایی را از دست خواهیم داد.

 با توجه به رشد سریع شهرستان ابهر و البته منطقه در چند سال اخیر – گستردگی های اقتصادی و ارتباطی – و گسترش و تأسیس صنایع، موسسات آموزش عالی و به طبع بنگاه های مختلف اقتصادی باعث بروز تغییراتی نسبتاً ناگهانی در منطقه شده است که لازم به توجه و تفحص هستند.

 پذیرش جمعیتی، گاهاً بیش از ظرفیت های شهریدر ابهر، از اقشار گوناگون مانند کارگری، مهندسان و پزشکان، دانشجویان، فرهنگیان و یا سرمایه گذاران اقتصادی که هر یک نگرش خاص و قطعاً رفتار و فرهنگ خاص خود را دارند باعث بسط تغییرات فرهنگی رفتاری گوناگون گردیده.

 در این سری مقالات البته با شنیدن نظرات کارشناسان و مردم می خواهیم بخش ها و وجه هایی از این جریان را مورد بررسی قرار دهیم.