تحقیق مقاله روش‌ های تامین مالی پروژه‌ ها

مقدمه

نقش سرمایه به عنوان یکی از ارکان اصلی رشد و توصعه‌ی اقتصادی پذیرفته شده است. یکی از مسائل مهم مرتبط با تشکیل سرمایه و سرمایه‌گذاری،"تامین مالی" آن است و نقش دولت در این تامین و تشکیل سرمایه بسیار مهم تلقی می‌شود. دولت‌ها پیشبرد و توصعه‌ی نظام اقتصادی کشورهای خود را به عنوان هدف‌های رسما اعلام شده قبول کرده‌اند و بودجه(سرمایه)، یکی از مهمترین ابزارهای اعمال سیاستهای اقتصادی آنان است. این نقش دولت‌ها پیوسته در چارچوب سرمایه‌گذاری در امکانات و تسهیلات زیربنایی، امکانات تولیدی، تحقیق و توسعه‌ی تکنولوژی و ارایه خدمات گوناگون تجلی می‌یابد.

راهکارهای ایجاد رشد و توسعه‌ اقتصادی، عمما شناخته شده است و می‌توان گفت فراهم‌سازی و اجرای پروژه‌های بزرگ زیربنایی و توسعه‌ای توسط دولت، سریعترین راه و مناسبترین روش برای دست‌یابی به توسعه اقتصادی می‌باشد؟ اما سوال دیگری نیز باید در این راستا جواب داده شود و آن سوال این است که دولت، چگونه، از چه "منابعی" و به چه "راه‌هایی" می‌تواند سرمایه مالی مورد نیاز جهت انجام سرمایه‌گذاری جهت توسعه را فراهم نماید؟

1.1. تعریف منابع مالی

"تامین مالی" به آن بخش از دانش مالی اطلاق می‌شود که روش‌های مختلف را جهت جذب نقدینگی با بهترین ساختار و کمترین هزینه سرمایه، ابداع یا مورد بررسی قرار می‌دهد.

2. انواع تقسیم‌بندی‌های منابع تامین مالی

2.1. منابع تامین مالی داخلی و خارجی

تقسیم‌بندی‌های ارائه شده برای روش‌های تامین منابع مالی بسیار گوناگون و متنوع است? اما واقعیت این است که برای تامین سرمایه مورد نیاز دولت برای انجام پروژه‌های توسعه‌ای و زیربنایی، دو راه عمده و اصلی متصور است که این دو راه عبارتند از:

منابع تامین مالی داخلی

منابع تامین مالی خارجی(بین‌المللی)

2.1.1. منابع تامین مالی داخلی

منظور از منابع داخلی تامین سرمایه جهت توسعه‌ی اقتصادی، منابع مالی گوناگونی است که از داخل کشور تامین می‌شوند. در مراجع و کتب مختلف اقتصادی، مصادیق مختلفی برای منابع تامین مالی داخلی نام برده شده‌است که عمده‌ترین آنها عبارتند از :

درآمدهای دولت (مالیاتها، سرمایه‌گذاری در صنایع داخلی، درآمدهای صادرات)

بخش خصوصی (حقیقی یا حقوقی? استقراض یا سرمایه‌گذاری)

فروش اوراق قرضه (مشارکت) در بازارهای داخلی

2.1.2. منابع تامین مالی خارجی

بر خلاف منابع داخلی، منابع خارجی تامین سرمایه به منابعی اطلاق می‌شود که از خارج کشور تعهد و تامین می‌گردند. به عبارتی دیگر منظور از منابع خارجی، استفاده از امکانات مالی است که متعلق به ما نبوده و در اختیار دولت یا بخش خصوصی کشورهای دیگر می‌باشد. انتخاب منابع داخلی یا خارجی با توانمندی‌های مالی و اقتصادی کشور و نیز میزان سرمایه‌بری اجرای پروژه ارتباط مستقیم دارد؛ بدین معنی که در صورت پایین بودن درآمدهای مالی کشور و سرمایه‌بری بالای پروژه، معمولا امکان تامین منابع لازم از داخل امکان‌پذیر نبوده و کشور مجبور به استفاده از سرمایه خارجی می‌شود.

گستردگی منابع تامین مالی خارجی و روشهای تامین منابع مالی خارجی بسیار بیشتر از منابع داخلی است؛ اما در کل می‌توان منابع تامین مالی خارجی را به سه دسته زیر تقسیم نمود :

دولتهای خارجی

موسسات بین‌المللی (نظیر بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، موسسه مالی بین‌المللی و ...)

بخش خصوصی خارجی (مثل شرکت‌های سرمایه‌گذاری، پیمانکاری، فروشندگان تجهیزات و ...

2.2. تامین منابع مالی عمومی و خصوصی

نوع دیگری از تقسیم‌بندی که می‌توان برای منابع تامین مالی پروژه‌های توصعه‌ای در نظر گرفت، با توجه به مشارکت یا عدم مشارکت بخش خصوصی در این امر می‌باشد. بر این اساس می‌توان منابع تامین مالی پروژه‌ها را به سه دسته زیر تقسیم نمود :

تامین مالی از طریق بخش عمومی (دولتی)

تامین مالی از طریق بخش خصوصی

تامین مالی از طریق مشارکت بخش عمومی و خصوصی

2.2.1. تامین مالی از طریق بخش عمومی

در صورت استفاده از منابع دولتی (عمومی) در تامین مالی، این منابع عموما از دو طریق زیر تامین می‌شوند :

تخصیص بخشی از درآمدهای داخلی کشور : در این روش در برنامه بودجه سالیانه کشور، درصدی از درآمدهای داخلی کشور از طریق مالیاتها و صنایع در اختیار دولت، به پروژه‌های مختلف تخصیص داده خواهد شد؛ بدین ترتیب که در بودجه سالیانه دولت، مبالغ مشخصی برای هر پروژه معین شده و به آن اختصاص می‌یابد.

تخصیص بخشی از درآمد حاصل از صادرات و سرمایه‌گذاری‌های خارجی : در این روش بخشی از درآمدهای حاصل از صادرات کشور به اجرای پروژه‌های جدید تخصیص داده می‌شود؛ بدین صورت که منابع ارزی کشور که از طریق صادرات کالا و خدمات گوناگون حاصل شده و نیز منافع حاصل از سود سرمایه‌گذاری‌های خارج از کشور، به پروژه‌های مورد نظر تخصیص داده می‌شود. این روش هیچگونه بدهی خارجی برای کشور ایجاد نمی‌کند. البته در کشورهای در حال توسعه، بدلیل محدودیت‌ درآمدهای حاصل از این راه، استفاده از این روش، بخصوص در پروژه‌هایی که نیاز به سرمایه‌های بالا دارند، جوابگو نخواهد بود.

2.2.2. تامین مالی از طریق بخش خصوصی

توان دولت در تامین مالی سرمایه‌های لازم برای فراهم‌سازی پروژه‌های بزرگ توسعه‌ای محدود است. دولت مجبور است بودجه خود را بیشتر برای بخش‌های واجب‌تری نظیر تامین حداقل‌های معیشتی مردم، مبارزه با بهران فزاینده بیکاری، آموزشهای ابتدایی و ... صرف نموده و یا برای مقابله با بحران‌های قریب‌الوقوع آتی ذخیره نماید. بنابراین سعی می‌کند با قوانین حمایتی، جایگاه و سهم بیشتری را برای بخش خصوصی در عرصه‌ی اقتصادی کشور اختصاص دهد.

البته وضعیت بخش خصوصی در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته، جدا از وضعیت عمومی دولت و کشور نبوده و توانمندی‌های آن نیز در همان سطح محدود می‌باشد. چرا که در واقع لازمه و پشتوانه اصلی رشد بخش خصوصی در هر کشور، رشد عمومی کشور و توسعه‌ی اقتصادی پایدار داخلی است.

2.2.3. تامین مالی از طریق مشارکت بخش عمومی و خصوصی[1] (PPP)

ویژگی‌های خاص پروژه‌های بزرگ توسعه‌ای نظیر سرمایه‌بری بالا و پیچیدگی‌های تکنولوژیکی از یکسو و عدم تکافوی بودجه‌های دولتی و کمبود تکنولوژی پیشرفته بخصوص در کشورهای در حال توسعه از سوی دیگر، بخش عمومی (دولتی) این کشورها را مجبور کرده‌است تا به دنبال راه‌کارهایی مناسب برای فراهم‌سازی و اجرای اینگونه پروژه‌ها باشند.

مشارکت دولت با بخش خصوصی در توسعه پروژه‌های زیربنایی و استفاده از منابع مالی غیردولتی در تامین مالی پروژه‌ها از جمله الگوهایی هستند که در این رویکرد مورد توجه واقع شده‌اند.

PPPها در قالب ترتیبات و ساختارهایی که دو بخش عمومی و خصوصی را برای یک مشارکت طولانی مدت و با هدف مشترکی برای کسب مزایای متقابل گردهم می‌آورد، تعریف می‌شوند.

2.3. منابع تامین مالی در سبد نقدینگی پروژه (ترکیب مالی در پروژه‌های PPP)

یکی دیگر از تقسیم‌بندی های قابل تصور برای منابع تامین مالی پروژه‌های بزرگ توسعه‌ای و زیربنایی، بر اساس میزان دارایی‌ها و آورده‌های نقدی مالک پروژه یا سهامداران آن و نیز میزان نقدینگی فراهم‌شده از غیر سهام‌داران است. بر این اساس طیف وسیعی از منابع مالی به دو شکل "وام" و یا "آورده" در هر دو بازار خصوصی و دولتی موجود می باشد.

2.3.1. آورده :

آورده نقدی معمولا توسط سهامداران پروژه تامین می‌گردد. تامین مالی از طریق آورده این امکان را فراهم می‌سازد که بدون نیاز به پرداخت مبلغ مشخصی در زمان معین، اقدام به سرمایه‌گذاری در پروژه نمود.

آورده می تواند منبع خصوصی یا دولتی داشته باشد و می تواند به صورت سهام عادی یا ترجیحی عرضه گردد. معمولا آورده‌گذاران گروه‌هایی هستند که مستقیما از عملکرد پروژه منتفع می‌گردند؛ یعنی خریداران محصول پروژه، مالکان منابع طبیعی مورد استفاده در پروژه و تامین‌کنندگان مصالح و خدمات برای پروژه.

2.3.2. وام :

اصلی‌ترین منابع تامین وام برای یک پروژه عبارتند از :

بانکهای تجاری

بازار وام با بهره ثابت (اوراق قرضه)

موسسات دولتی و چند جانبه

منابع محلی سرمایه

لیزینگ[2]

[1] Public – Private Partnership

[2] لیزینگ به معنی اجاره کردن است. در واقع این روش یک موافقتنامه اجاره‌ای است که در آن دارنده یک دارایی ثابت (نظیر ساختمان و تجهیزات و ...) حق استفاده تجاری از آن را برای مدت مشخصی به طرف دیگر واگذار می نماید که معمولا به مدت یک سال یا بیشتر به طول می‌انجامد و در قبال آن تعدادی پرداخت با مبلغ ثابت در زمانهای مشخص دریافت می نماید. دو طرف اصلی شامل اجاره‌دهنده (که مالک دارایی است) و اجاره گیرنده (که استفاده‌کننده از دارایی بوده و پرداخت‌های دوره‌ای را انجام می دهد) می‌باشند. در واقع در این روش تفکیکی بین مالکیت موجودی و استفاده تجاری از آن ایجاد می گردد که بر پایه قوانین تجاری موجود در کشور محل عقد توافقنامه خواهد بود. این روش در سالهای اخیر به یکی از مهمترین منابع تامین مالی، هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای در حال توسعه تبدیل شده‌است.