تحقیق مقاله امام خمینی و هنر

شخصیت عظیم و افکار بلند حضرت امام خمینی از یک سو ، گستردگى مباحث مربوط به هنر و شاخه هاى مختلف آن از سوى دیگر ، و محدودیت صفحات خاص این موضوع از سوى سوم ، پرداختن به موضوع امام خمینی و هنر را دشوار مى سازد.
اما از آنجا که جامعیت شخصیت امام راحل و دیدگاههاى نو و مترقى حضرت او نسبت به مسایل گوناگون از جمله هنر ، پرداختن به این موضوع را ضرورى مى سازد ، هر چند گذرا به موضوع یاد شده مى پردازیم.
گستره بحث دامنه مباحث و شاخه هاى مربوط به هنر ، بسى گسترده است. از نویسندگى ، شعر ، قصه ، طنز ، نقاشى ، موسیقى ، خطابه و سخنورى گرفته ، تا وادى فیلم و سینما و تإتر و برنامه هاى هنرى رادیو و تلویزیون و کاریکاتور ، نمایشنامه ها و فیلمهاى عروسکى و کارتون کودکان و طراحى و گرافیک و خوشنویسى و آهنگ و آواز و .. . را شامل مى شود.
در مقوله هنر ، زیباشناسى و زیبایی آفرینى از عناصر مهم به شمار مى رود. تخیل و ذهن خلاق هنرمند ، به کمک احساس بالنده و قدرت تعبیر و ظرافت اندیشه و نکته شناسى و نکته سنجى و خیال انگیزى ، جلوه هاى ماندگارى از هنر را پدید مىآورد.
آنکه روحى لطیف و درکى زیبا و زبانى نافذ و بیانى رسا دارد ، در شاخه هاى مختلف هنر ، بهتر مى تواند اندیشه و احساس و پیامى را بر بال هنر بنشاند و در آفاق اندیشه هاى بشرى و در قلمرو دل و جان انسانها به پرواز آورد.
امام امت ، با برخوردارى از مایه هاى اصلى و عمده هنر ، در حد بالایى این عناصر را در وجود خویش فراهم آورده بود. نیروى خطابه و سخنورى امام امت ، زیبایى قلم و قدرت نگارش و تعبیرى او ، توان تإثیرگذارى عمیق بر دلهاى مخاطبین ، قدرت انگیزش نسبت به جوانان ، ذوق لطیف شعرى ، خط پخته و زیبا ، مایه هاى طنز و کنایه و استعاره و صناعات ادبى در گفتار و نوشتار ، زیبایى روح و رفتار ، جمال ظاهر و باطن و حسن صورت و حسن سیرت و حسن سریرت ، همه و همه در امام امت جمع بود. هنر رفتارى و جاذبه فوق العاده او و هنر ایجاد تغییر در رفتار و ساختار فرد و جامعه نیز از او چهره اى به عنوان معمار حکومت اسلامى ساخته است. هم او بود که هنر بسیج توده ها را علیه ستم در سطح جهان داشت و این کم هنرى نیست. خداى متعال ، که زیبایىآفرین پهنه خلقت است ، هنرهاى متعددى را در وجود این انسان پیامبرگون ، مسیح وار ، ابراهیمآسا ، على وش یکجا گرد آورده است.
در بحث از امام و هنر ، هم مى توان به جلوه هاى هنرى که در وجود و فکر و بیان و قلم و شعر و ادبیات و ذوقیات امام راحل نهفته است پرداخت ، هم مى توان دیدگاههاى او را در باره هنرهاى مختلفى چون: قلم ، شعر ، موسیقى ، فیلم و سینما ، رادیو و تلویزیون ، هنرهاى نمایشى و تصویرى و ... بررسى کرد. دو مقوله جدا از هم ، و دو بررسى که هر یک میدانى متفاوت از دیگرى دارد.

هنر برتر

پیام به هنرمندان

هنر در خدمت تعهد

هنر پیش از انقلاب

موسیقى

فیلمهاى سینمایى و تلویزیونى

هنر طاغوتى

امام ، در جلوه هاى دیگر

هنر برتر

پیش از آنکه به مطالعه دیدگاههاى امام درباره مقوله هاى هنرى بپردازیم ، گفتنى است که هنر ، مبتنى بر زیبایى است ، چه در مرحله درک و شناخت ، چه در مرتبه خلاقیت و آفرینش هنرى.
همچنان که جمال و زیبایى تنها جمال صورى و ظاهرى و حسى نیست و جمال برترى به نام جمال معنوى داریم ، هنر نیز ، غیر از شاخه ها و مقوله هاى محسوس و مادى و قالبهاى عینى ، نوع برتر هم دارد که به همان زیباییهاى روح و زیباییهاى عمل و رفتار باز مى گردد. آراستگى به اخلاق حسنه هنرى است دشوار ، ارزشمند و مهم. به فرموده حضرت امیرعلیه‌السلام:

<<زینه البواطن اجمل من زینه الظواهر>>(1)
آراستگى درونها ، زیباتر از آراستگى ظاهرهاست.
و در سخن دیگرى فرموده است:
<<حسن الصوره جمال ظاهر و حسن العمل جمال باطن>>(2)
زیبایى چهره ، جمال آشکار است ، ولى زیبایى کار و عمل ، جمال و زیبایى باطنى است.
در سخنان دیگرى از آن امام بزرگوار و معصومعلیه‌السلام ، خصلتهایى همچون حلم و بردبارى ، وقار ، طاعت ، پرهیز از ننگ و زشتى ، عمل به علم ، خردمندى و ... به عنوان <<جمال>> براى یک فرد به شمار آمده است.(3) اینها نشان دهنده آن است که زیبایى (و در نتیجه هنر مبتنى و متکى بر زیبایى) به زیبایى حسى خلاصه نمى شود.<<جمال برین>> و <<هنر برتر>> هم وجود دارد.
امام خمینی ، با توجه به این دیدگاه و عنایت به هنر برتر ،

جلوه هاى ایثار و شهادت طلبى و جهاد حماسهآفرینان دفاع مقدس را برترین هنرى مى داند که حتى قابل ترسیم و تجسیم و ثبت و ضبط نیستند. در پیام سالگرد انقلاب ، مى فرماید:

<<... گیرم که قلمفرسایان هنرمند ، بتوانند میدانهاى شجاعت و دلاورى آنان و قدرت و جسارت فوق العاده آنها را در زیر آتش مسلسلها و توپها و تانکها ترسیم نمایند و نقاشان و هنرپیشگان بتوانند پیروزیهاى هنرمندانه آنان را در آن شبهاى تار در مقابل موشکها و بمب افکنهاى دشمن غدار و عبور از پیچ و خمهاى سیمهاى خاردار و کوههاى سر به فلک کشیده و بیرون کشیدن دشمنان خدا از سنگرهاى بتونى و مجهز به جهازهاى پیشرفته را مجسم نمایند ، لکن آن بعد الهى عرفانى و آن جلوه هاى معنوى ربانى که جانها را به سوى خود پرواز مى دهد و آن قلبهاى ذوب شده در تجلیات الهى را با چه قلم و چه هنر و چه بیانى مى توان ترسیم کرد؟>>(4)
در این سخن ، هم برخى جلوه هاى ویژه مطرح شده که فراتر از قلمرو هنر معمولى است و نمى توان به بیان هنرى آنها پرداخت ، هم کار شگفت و زیباى حماسهآفرینان را <<هنرمندانه>> بیان کرده است.
پیام به هنرمندان

در راستاى همان دیدگاه و ارج گذارى ، پیامى که امام امت در تجلیل از «هنرمندان متعهد» دادند ، آکنده از همین توجه و عنایت و دید «فرا حسى» است. در اینجا متن کامل آن پیام آورده مى شود ، تا هم تإکیدى بر مطالب یادشده باشد ، هم زمینه اى براى مباحث بعدى و «عنصر تعهد» در کارهاى هنرى که از نظر امام ، بسیار مهم و تعیین کننده است. جالب توجه است که این پیام را که ترسیم کننده خطوط هنر مکتبى و متعهد است ، امام امت در آستانه سالگرد هفته دفاع مقدس (67/6/30) در آخرین سال عمر پربرکت خویش و پس از خاتمه جنگ تحمیلى صادر کرده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

خون پاک صدها هنرمند فرزانه در جبهه هاى عشق و شهادت و شرف و عزت ، سرمایه زوال ناپذیر آن گونه هنرى است که باید به تناسب عظمت و زیبایى انقلاب اسلامى ، همیشه مشام جان زیباپسند طالبان جمال حق را معطر کند.
تنها هنرى مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدىصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ، اسلام ائمه هدىعلیه‌السلام ، اسلام فقرإ دردمند ، اسلام پابرهنگان ، اسلام تازیانه خوردگان تاریخ تلخ و شرمآور محرومیتها باشد. هنرى زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه دارى مدرن و کمونیسم خونآشام و نابود کننده اسلام رفاه و تجمل ، اسلام التقاط ، اسلام سازش و فرومایگى ، اسلام مرفهین بى درد و در یک کلمه اسلام آمریکایى باشد. هنر در مدرسه عشق ، نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعى ، اقتصادى ، سیاسى ، نظامى است. هنر در عرفان اسلامى ترسیم روشن عدالت و شرافت و انصاف و تجسیم تلخکامى گرسنگان مغضوب قدرت و پول است. هنر در جایگاه واقعى خود ، تصویر زالوصفتانى است که از مکیدن خون فرهنگ اصیل اسلامى ، فرهنگ عدالت و صفا لذت مى برند. تنها به هنرى باید پرداخت که راه ستیز با جهانخواران شرق و غرب و در رإس آنان آمریکا و شوروى را بیاموزد.
هنرمندان ما تنها زمانى مى توانند بى دغدغه کوله بار مسوولیت و امانتشان را زمین بگذارند که مطمئن باشند مردمشان بدون اتکإ به غیر ، تنها و تنها در چارچوب مکتبشان به حیات جاویدان رسیده اند و هنرمندان ما در جبهه هاى دفاع مقدسمان این گونه بودند ، تا به ملا اعلا شتافتند و براى خدا و عزت و سعادت مردمشان جنگیدند و در راه پیروزى اسلام عزیز ، تمام مدعیان هنر بى درد را رسوا نمودند. خدایشان در جوار رحمت خویش محشورشان گرداند.
روح الله الموسوى الخمینى(5)

هنر در خدمت تعهد

از دیدگاه امام امت ، هنرى ستوده و ارجمند و قابل دفاع است که از عنصر <<تعهد>> و جوهر <<پیام>> و بعد <<سازندگى و تربیت>> برخوردار باشد ، هنرى که ارزشهاى مقدس را ترسیم کند ، به انسانها ایده و امید و اعتماد بدهد ، و از فساد و هرزگى و بدآموزى و تحریک غرایز حیوانى و شهوانى دور و منزه باشد.

هنرى که وسیله اى در خدمت فساد و حکومت جور و برآوردن اهداف سیاسى بیگانگان باشد و مایه غفلت و بى خبرى و بى دردى و بى تحرکى باشد ، ناپسند است. این تإکید را در مورد همه شاخه هاى هنر ، و مهمتر از همه در زمینه سینما و فیلم و رادیو و تلویزیون بیشتر فرموده اند.
در پیام هفته دفاع مقدس ، در دعوت از نویسندگان و هنرمندان و نقاشان به ثبت حماسه هاى رزمندگان ، مى فرماید:
<<امروز ، همه از تصویر این صحنه هاى معنوى انسانى عاجزند و اینجانب که به نویسندگان و گویندگان و تحلیل گران و هنرمندان و نقاشان و همه و همه پیشنهاد مى کنم تا همیشه و بخصوص در این هفته آنچه در توان دارند ، در طبق اخلاص گذاشته و تقدیم این سلحشوران عظمتآفرین و ملت ایران و اسلام بزرگ نمایند ، براى آن است که به گوشه اى از وظیفه اسلامى ، انسانى ، ملى ، میهنى هرچند کوچک خود عمل نماید ، و الا خداوند شکور است که نام این عظمتآفرینان را در جهان ، بلند و مقامشان را در ملکوت اعلا به نمایش مى گذارد.>>(6)
همه انتقادهایى که امام امت به شدت متوجه رادیو و تلویزیون و فیلمها و سینماها و تإترهاى پیش از انقلاب داشت ، به لحاظ محتواى فاسد و اغراضآلوده و آثار زیانبار اخلاقى و اجتماعى آنان بود. امام مى کوشید تا این هنرها از <<ابتذال>> به <<تعهد>> و از <<غفلتآفرینى>> به <<بیدارگرى>> تحول یابد و مکرر در مصاحبه هاى پیش از انقلاب ، وقتى دیدگاه او را در باره سینما و هنر و ... مى پرسیدند ، تإکید داشت که ما با هنر و سینما مخالف نیستیم ، بلکه با فساد مخالفیم. این دقیقا ترسیم کننده خط تعهد در هنرى است که امام از آن دم مى زد. از سخنان اوست:
<<... ساختن تئاترى که مطابق با اخلاق انسانى اسلامى باشد ، زحمت دارد و سینما هم اگر بخواهد چنین باشد ، نیازمند به صرف مدتها وقت است و هرگز در متن سینما و تإتر ، نوشته نشده است که باید مرکز فساد باشند و هنر آنها هم عبارت بود از چیزهاى مبتذل ، جز این نبود که افراد و جوانان ما را در دانشگاهها و خارج و داخل طورى تربیت کنند که همه را منحرف سازد.>>(7)
حتى در مورد شعر ، این زبان زیبا و نافذ هنرى ، هم از شاعران وابسته به دربار طاغوت و قلم بدستان مزدور انتقاد مى کند و هم <<اهل قلم>> را تشویق مى کند که هنر خویش را در خدمت ایمان و آرمان مردم انقلابى به کار گیرند. مى فرماید:
<<بدانید که بى انگیزه نبوده است که رژیم سابق از شاعران و نویسندگان و سخنگویان و شایعه سازان و روزنامه نگاران وابسته براى تفرقه بین این دو گروه (روحانیون و دانشآموزان و دانشجویان) استفاده مى کردند.>>(8) و مى فرماید: <<همه شماها که نویسنده هستید و خصوصا شعرا که لسان شعر بالاترین لسان است ، باید مردم را آگاه کنید ، نسلهاى فعلى را ، نسلهاى آینده را ...>>(9)
و نیز در عرصه هنر دفاع مقدس:
<<لازم است ملت شریف ایران عموما و خصوصا دولتمردان و گویندگان و نویسندگان و شاعران و هنرمندان از این قشر فداکار ، هر یک به سهم خود قدردانى نمایند و مراحل مختلف پیروزى این حماسهآفرینان را با گفتار و نوشتار و کردار خود در معرض نمایش بگذارند.>>(10)