تحقیق مقاله بررسی تاثیر درمان فراشناختی در کاهش افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به دیابت

زمینه و هدف: بیماری های مزمن از قبیل سرطان و دیابت سالیانه موجب مرگ میلیون ها نفر می شوند. درصد بالای از این بیماران همزمان دچار اختلالات روان شناختی نیز هستند. بنابراین توجه به حالات روحی و روانی شناختی این بیماران در بهبود و تسریع درمان تاثیر بسزایی دارد. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر درمان فراشناختی بر کاهش افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به دیابت انجام گردید. روش کار: روش مطالعه حاضر آزمایشی میدانی (پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل) است. در این مطالعه تعداد 40 نفر (20 نفر گروه آزمایش- 20نفر گروه کنترل) به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و همگن سازی شده و با 2 پرسشنامه افسردگی بک و اضطراب حالت – صفت اسپیل برگر ارزیابی شدند برای هر دو پرسشنامه اعتبار و پایانی مناسبی گزارش شده است. و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری مانوا (MANOVA) استفاده گردید. یافته ها: درمان فرا شناختی تغییرات معنادار و قابل توجهی در علائم افسردگی ، اضطراب و اضطراب حالت - صفت بیماران ایجاد کرد.(05/0p<)  نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان می دهد درمان فراشناختی می تواند در کاهش افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به دیابت موثر باشد بطوری که درمان موجب تغییرات معنادار در علائم بیماران شود.

کلمات کلیدی: دیابت، افسردگی، اضطراب، درمان فراشناختی.

Investigation the efficiency of meta cognitive therapy on decreasing Depression and anxiety in patients with Diabetes.

Jafarzadeh dashblagh H

M.A of clinical psychology. Islamic Azad University. Ardabil Branch.

Mousazadeh T, Ph.D

Psycho physiologist PhD. Islamic Azad University. Ardabil Branch.

Narimani M, Ph.D

Assistant Prof. of psychology Dept, school of psychology, University of Mohaghegh Ardabili.

Tranparvar M

Associate prof. of Endocrinology Ardabil university of Medical Sciences.

Background: Chronic diseases such as cancer and diabetes are millions of deaths annually. The high percentage of these patients are suffering from psychological disorders. Therefore, according to mood and psychological recovery and speed healing in these patients has a significant impact. This study examines the impact of meta cognitive therapy on reducing depression and anxiety in patients with diabetes is done. Methods: The experimental field study (pretest, posttest) is. In this study, 40 patients (20 patients in the control group, test group of 20 patients) sampling method is selected and homogenization. The study questionnaire and the Beck Depression Inventory trait-state Spiel Berger were evaluated.

Validity and reliability have been good for both questionnaires. Statistical methods for data analysis (MANOVA) are used. Result: meaningful and significant changes in meta cognitive treatment of depression, anxiety and anxiety state - trait patients have created. Conclusion: This study shows that meta cognitive therapy can be effective in reducing depression and anxiety in patients with diabetes, so treatment caused significant changes in the patient's symptoms.

Key words: Diabetes - Depression - Anxiety - treatment meta cognitive

مقدمه

دیابت[1] از گروه بیماری های متابولیک و یک اختلال چند عاملی است که با افزایش مزمن قند خون یا هیپرگلسمی مشخص می شود و ناشی از اختلال ترشح یا عمل انسولین و یا هر دوی آنهاست. از دیابت به عنوان اپیدمی خاموش نام برده می شود(گراهام، استوبنر[2] و همکاران، 2007) و به عنوان یک مشکل بهداشتی عمومی در ایالات متحده آمریکا و سایر نقاط جهان از جمله کشور ما قلمداد می شود. طبق آمار جمعیتی آمریکا در سال 2000 میلادی، 17 میلیون نفر به این بیماری مبتلا بودند و این بیماری ششمین علت شایع مرگ در آمریکا می باشد. و مسئول قریب به 18% از موارد مرگ و میر در گروه سنی بالای 25 سال است.(ویلدس، گرین، سیکری[3] و همکاران، 2004) مانند هر بیماری مزمن و ناتوان کننده دیگری، فرد مبتلا به دیابت نیز با مشکلاتی مواجه است که تمام جنبه های زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع این بیماران علاوه بر مشکلات جسمانی از مشکلات روانی بسیاری نیز رنج می برند. از جمله این مشکلات روان شناختی که در این بیماران بسیار شایع
می باشد افسردگی و اضطراب است. بطوری که میزان افسردگی این بیماران 3 برابر شایع تر از دیگر بیماری های مزمن است و شیوع آن 3/61 درصد گزارش شده است.(زینتو و کاردیل[4]، 2003) و این میزان در مطالعات انجام شده ایران نیز بسیار بالا گزارش شده است.(بهروزیان، 2002) بنابراین توجه به عوامل روان شناختی این بیماران بسیار حائز اهمیت است. چرا که با کاهش مشکلات روان شناختی این بیماران، امکان تسریع بهبود بیماری ممکن است. از جمله راه های کمک به کاهش مشکلات روان شناختی این بیماران، درمان های روان شناختی می باشند. یکی از درمان های روان شناختی که امروزه تحقیقات بسیاری را نیز متوجه خود کرده است درمان فراشناختی می باشد که از سوی آدریان ولز[5] معرفی شده است. ولز در تعریف فراشناخت بیان می کند که فراشناخت عبارت است از «شناخت درباره شناخت» (محمدخانی، 2010).

ولز در مدل درمانی خود برای افسردگی بر روی نشخوار فکری متمرکز شده است و درمان او شامل راهبردهایی است که مستقمیاً نشخوار فکری را مورد هدف قرار می دهد. همچنین درمان مشتمل بر فنونی برای چالش با باورهای فراشناختی منفی (در مورد غیر قابل کنترل بودن افکار افسرده کننده) و باورهای مثبت (در مورد ضروریت انجام نشخوار فکری ) است و با تکنیک آموزش توجه[6] (ATT) ترکیب می شود. (ولز[7]، 2008) همسو با مدل فراشناختی، تعداد زیادی از مطالعات ارتباط قابل اطمینانی بین تفکر منفی به شکل نشخوار و علائم افسردگی نشان داده اند و پیش بینی های مدل فراشناختی به طور تجربی (ولز، 2005) و فواید درمانی این مدل برای بیماران افسرده (پاپاجورجیو[8] و ولز، 2003) مورد ارزیابی قرار گرفته است. همچنین ابعاد عقاید فراشناختی، همبستگی مثبتی با علائم افسردگی در نمونه غیر کلینیکی و در بیماران افسرده نشان داده است. (ولز و پاپاجورجیو، 2000) در درمان فراشناختی تکنیکی به نام آموزش توجه (ولز، 1990) برای کاهش نشخوار فکری و نگرانی، افزایش کنترل انعطاف پذیر توجه و افزایش آگاهی فراشناختی مطرح شد و نتایج مطالعات اولیه، در استفاده از این تکنیک امیدوار کننده بودند. تکنیک آموزش توجه به تنهایی تاثیرات مفیدی در درمان اختلالات مختلف از جمله افسردگی (ولز و پاپاجورجیو، 2000)، وحشتزدگی و هراس اجتماعی (ولز، وایت[9] و کارتر[10]، 1998)، هیپوکندری (ولز و پاپاجورجیو، 1998) نشان داده است. نتایج درمان فراشناختی در درمان افسردگی و اضطراب بیماران قلبی (پازک[11] و ولز، 2009)، افسردگی (ولز و پاپاجورجیو، 2000)، اختلال اضطراب فراگیر(ولز، 1998)، هراس اجتماعی (پاپاجورجیو و ولز، 2001)، اختلال وسواس(فیشر[12] و ولز، 2007)، اختلال استرس پس از سانحه (ولز و سمبی[13]،2004) نشان داده شده است. در یک مطالعه ای که توسط پازک[14] و ولز (2009) با عنوان بررسی اثربخشی درمان فراشناختی بر اضطراب و افسردگی بیماران قلبی که بر روی 6 بیمار صورت گرفت، نتایج تحقیق نشان داد که درمان فراشناختی تاثیر بالقوی بر کاهش اضطراب و افسردگی بیماران قلبی دارد بطوری که میزان افسردگی بعد از درمان 67درصد و میزان اضطراب 83درصد کاهش یافته بود.

در یک مطالعه با استفاده از طرح A-B چند خط پایه ای، بیماران طی شش تا هشت جلسه درمان فراشناختی هفتگی درمان شدند و بهبودی چشم گیری در افسردگی، اضطراب و فراشناخت ها مشاهده شد. برای مثال، میانگین نمره ی پرسشنامه افسردگی بک بیش از درمان 35/23 بود که پس از درمان به 5/6 رسید و در پیگیری 6 ماهه، نمره ی یکی از بیماران خارج از نمره ی برش تعیین شده برای بهبودی قرار داشت، ولی همچنان حاکی از بهبودی معنادار بود (محمدخانی، 2010). همچنین در یک پژوهش ولز و همکاران اثربخشی درمان فراشناختی را روی افراد افسرده مورد پژوهش قرار دادند این بررسی به صورت تک موردی روی 4 نفر و با پیگیری 3 تا 6 ماهه صورت گرفت. درمان با بهبود قابل توجه در علائم افسردگی و کاهش نشخوار فکری همراه بود و نتایج کسب شده در دوره پیگیری نیز ادامه داشت.(ولز و پاپاجورجیو، 2000) بنابراین با توجه به تاثیر این درمان بر افسردگی و اضطراب که طی پژوهش های متعددی نشان داده شده اند این ضروریت ایجاب می شود که تاثیر این درمان بر کاهش افسردگی و اضطراب بیماران جسمی دیگری نیز مورد بررسی قرار گیرد و این پژوهش با هدف بررسی تاثیر درمان فراشناختی بر کاهش افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به دیابت صورت گرفته است.

روش

طرح پژوهش: این پژوهش از نوع آزمایش میدانی
 می باشد. این طرح به صورت پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است.

جامعه آماری این پژوهش کلیه بیماران مبتلا به دیابت شهر اردبیل در سال 1390 بود که عمدتاً عضو انجمن های دیابتی (خصوصی، حمایتی) و کلنیک دیابتی بیمارستان امام خمینی بودند.

نمونه آماری این پژوهش شامل 40 نفر بیمار مبتلا به دیابت است که بصورت در دسترس انتخاب و بطور تصادفی به دو گروه آزمایش (20 نفر) و کنترل (20 نفر) تقسیم شده ودر خصوص متغیرهای سن، جنسیت، تحصیلات و نوع دیابت همتاسازی نسبی شدند.

ابزارهای پژوهش

1-پرسشنامه افسردگی بک[15]

این پرسشنامه توسط بک ووارد، مندلسون، موک وارباک[16](1961) ویرایش شده است. و در سال (1971) مجدداً مورد تجدید نظر قرار گرفت(مارنات،[17]1990) بین فرم اصلی و ویرایش های تجدید نظر شده آن به میزان4/79 همبستگی وجود دارد. این پرسشنامه شامل 21 ماده است و آزمودنی در هر جنبه می تواند نمره ای بین صفر تا3 بگیرد.

کراکر و همکاران(1998) در پژوهش ضریب آلفای کرونباخ آزمون افسردگی بک را 92/0 گزارش نموده اند.گوتلیب[18](1984)ضریب آلفای کرونباخ آزمون بک را 82% و بک استیر[19] (1984)ضریب 88/0 بدست آورده اند. رجبی و همکاران(1380) ضریب کرونباخ و ضریب پایانی دو نیمه سازی آزمون را به ترتیب87/0 و84/0 گزارش نموده اند.

مارنات(1990) ضریب پایه ای بازآزمایی آزمون افسردگی بک را 48/0 تا86/0 با عوامل زمانی مختلف گزارش کرده است. رایت فوت(1985) ضریب پایه ای را نیز 90/0 گزارش کرده اند. رجبی(1380) این ضریب را 49/0 بدست آورد.

ضریب همبستگی پرسشنامه افسردگی بک با مقیاس درجه بندی افسردگی هامیلتون 73/0، مقیاس افسردگی زونگ76/0، مقیاس افسرگی MMPI74/00بک و همکاران) و مقیاس افسردگی R90SCL60/0 (هرسن و بلاک[20]،1988) ذکر شده است. رجبی و همکاران(1380) ضریب همبستگی آزمون بک را با مقیاس افسردگیMMPI60/0 بدست آوردند.() (ابوالقاسمی و نریمانی، 1384)

2-پرسشنامه اضطراب حالت صفت:

پرسشنامه اضطراب حالت صفت توسط اسپیل برگر و همکاران(1970) تدوین و اعتباریابی شده است. این پرسشنامه40 ماده دارد و شامل دو مقیاس اضطراب حالت(آشکار) و اضطراب صفت(پنهان) است. اسپیل برگر و همکاران (1970) ضریب آلفای کرونباخ مقیاس اضطراب حالت  و اضطراب صفت را به ترتیب92/0 و90/0 گزارش کرده اند.

 این پرسشنامه توسط مهرام(1372)در مشهد بر روی زنان و مرد ان هنجاریابی شده است. میانگین و انحراف معیار اضطراب حالت و صفت به  ترتیب 41.81=X(10.99=SD)،42.17=X (9.98=SD) گزارش شده است. ضریب پایانی اضطراب حالت به طور قابل ملاحظه ای پایین تر از مقیاس اضطراب صفت است، زیرا انتظار می رود که اضطراب حالت در طول زمان تغییر کند (ابوالقاسمی و نریمانی، 1384).