مقدمه
در حال حاضر در بیشتر زبخشی از منابع سود آوری این تاسیسات قسمت صنایع جنبی کشتارگاه و استفاده از مواد حاصل از کشتار دام می باشد. از نظر اقتصادی بر این عقیده هستند که سودی که از این بخش حاصل می گردد به مراتب بیشتر از بخش کشتار دام و تولید گوشت می باشد. که می تواند در بالانس هزینه ها وسود سالانه نقش موثر داشته باشد زیرا در بسیاری از موارد هزینه های کشتار دام و آماده سازی گوشت به مراتب بیشتر از هزینه دریافت شده به ازای واحد آن می باشد.
از یک دام کشتاری –پوست –روده-آلایش خوراک-خون-ضایعات غیر قابل مصرف –چربی خوراکی و بسیاری از مواد شیمیایی استحصال می گردد، صنایع جنبی و تولیدات حاصل از آن در کشتارگاهها علاوه بر ارزش اقتصادی آن از نظر بهداشتی اهمیت فراوان دارد زیرا:
1-مواد حاصله در همان مجتمع قرار گرفته و مصرف می شود و در اثر انتقال خطرات بهداشتی برای محیط زیست و اشاعه امراض دامی وبیماری مشترک را ندارد.
2-از نظر اقتصادی نیاز به هزینه های اضافی جهت جمع آوری و انتقال و یا افزایش آنها ندارند.
3-اشتغال سازنده و مفیدی را ایجاد می نماید.
بنابراین آنچه به طور خلاصه می توان بیان کرد این است که صنایع جنبی کشتارگاهها سبب می شود تا دام به عنوان مواد اولیه وارد و متعاقب عملیات و مراحل تولید فرآورده هایی از مجتمع های کشتارگاهی خارج کرد . این فرآورده ها شامل:
1-گوشت و انواع مختلف آن
2-روده شرت شده و آماده مصرف جهت پوشش سوسیس و کالباس و تولید نخ قابل جذب
3-پوست به صورت سالامبور و یا کراست و در برخی از مجتمع ها بصورت چرم.
4-روغن غیر خوراکی و صنعتی
5-روغن خوراکی
6-بعضی از مواد اولیه جهت ساخت دارو مثل غده لوزالمعده-صفرا –خون(تولید انسولین)
7-آلایش خوراک دام مثل جگر-قلوه-زبان و مغز
8-جمع آوری شاخ جهت مصارف صنعتی-داروئی و بخصوص لایه خارجی شاخ گاو میش
9-پودر گوشت-استخوان وخون
10-پلاسما برای صنایع دارو سازی همچنین تولید نوعی چسب
11-کنسرو گوشت جهت مصرف انسانی
12-غذای حیوانات
13-کود جهت مصارف کشاورزی –حاصل از سانتریفوژن فاضلاب(فاضلاب حاصل از کشتارگاه به عنوان کود ازته ارزش زیادی در کشاورزی دارد)
14-فرآورده های گوشتی به صورت سوسیس و کالباس –گوشت خشک شده و سایر فرآورده ها.
15-ژاتین حاصله از استخوان در مرحله تولید پودر استخوان.
ضمناٌ کارخانجات یا قسمت های تولید قوطی کنسرو-پلاستیک زنی و نخ سازی را نیز می توان جزئی از واحد فعال مجتمع های کشتارگاهی و صنایع جنبی وابسته به آن به حساب آورد.
روده:
استفاده از روده کوچک گوسفند و بز و همچنین روده کوچک گاو از مدتها پیش در جهت پوشش های طبیعی و قابل مصرف فراوردهای گوشتی(سوسیس و کالباس) در بسیاری از کشورهای جها ن مرسوم بوده و هست. و از طرفی روده کوچک گوسفند جهت تولید نخ های بخیه قابل جذب نیز استفاده می شود. بخش قابل استفاده و با ارزش روده لایه sumbucsusal است که از فیبرهای کاژن تشکیل شده است.بنابراین جهت تولید روده قابل مصرف قسمتهای داخلی و خارجی روده بوده و از آن جدا می شود. کلاژن یک پلی پپتید است که تحت تاثیر آنزیم ها هضم و جذب می شود.
نحوه عملیات کارگاهی تولید روده )روده پاک کنی شرت):
روده پس از استحصال از دام کشتاری به منظور طی مراحل بعدی به کارگاه لش گیری منتقل می شود. در این قسمت ابتدا روده از مزانتر یا روده بند و سایر بافت ها از جمله چربی جدا شده و محتویات آن خارج می شود.این قسمت ازروده پاک کنی می تواند توسط دستگاه و ماشین های مکانیکی صورت پذیرد.
آنچه در حال حاضر در کارگاههای روده پاک کنی در ایران مرسوم می باشد استفاده از چوب خیزران می باشد که افراد ماهر در این کار با عبور دادن و کشاندن روده از بین آن ضمن خارج نمودن بخش های داخلی لایه بخش های خارجی آن را نیز جدا می نماید. و حاصل از این کار باقیمانده لایه تحت موکوسی sumbucsusal می باشد که محصول روده پس از لش گیری است.
روده در این حالت تحت نام روده اصلی original نامیده می شود. روده اورژینال یا اصلی تا انتقال به کارگاه نباید تغییری در کیفیت آن حاصل گردد. Ph آب مصرفی و نگهداری باید نرمال باشد و روده باید سریعاًخنک یا سرد شود. طبق مقررات و ضوابط بهداشتی کارخانجات روده شامل دو قسمت می باشدو
1-قسمت inedibleavea – بخشی است که روده اولیه جهت طی مراحل لش گیری به آن قسمت وارد می گردد. این قسمت دارای فضولات حاصله از عملیات روده پاک کنی و همچنین بافتهای زائد است که می تواند از نظر بهداشت عمومی و انتقال امراض دامی مخاطراتی را بوجود آورد. بنابراین به منظور جلوگیری از اثرات سوء آن باید کارگاه های لش گیری از کارخانجات شرت روده مجزا باشد و فضولات حاصله به طریق ممکن باید درمان شده و خطری برای بهداشت و محیط زیست و اماکن را نداشته باشد.
2-قسمت Edible.Area – این قسمت از کارخانجات صنایع روده شامل کارگاه شرت یا طبقه بندی –بسته بندی و نگهداری روده می باشد و به لحاظ استفاده از روده در مواد غذایی و تهیه نخ قابل جذب مقررات و ضوابط بهداشتی کارخانجات فراورده های مواد غذایی را شامل می گردد. بنابراین باید :
1-ساختمان و تاسیسات از مصالح قابل شستشو و ضدعفونی ساخته شده باشد.
2-رفت و آمد وسائل و کارگران در آن کنترل شده و با بخش لش گیری مجزا باشد و آب مصرفی شرب باشد.
3-درب ها و پنجره ها طوری باشد که حشرات موذی وارد این بخش نشوند.
شرت یا طبقه بندی روده:
پس از اقدامات لش گیری روده اورژینال به کارگاه شرت منتقل می شود . در این کارگاه با استفاده از آب با مشخصات و شرایط بهداشتی روده ها را به درجات مختلف طبقه بندی و به صورت کلاف در می آورند. درجه حرارت آب مورد مصرف باید طوری باشد که سبب پختگی و از هم پاشیدگی روده نشده و از طرف دیگر استفاده از آب سرد سبب جمع شدن روده و در نتیجه ایجاد بریدگی و سوراخ شدن روده و سختی کار می گردد. به همین جهت مناسب ترین درجه حرارت آب 45 درجه می باشد . همچنین آب مصرفی باید عاری از میکروب سالمونلا باشد. بعد از درجه بندی یا شرت روده جهت نگهداری نمک یا آب نمک اشباع شده مخلوط می شود. اضافه نمودن نمک به عنوان ماده نگهدارنده سبب جلوگیری از فساد روده تا مرحله مصرف آن می شود. به منظور خلوص بیشتر و نداشتن سایر ترکیبات معدنی استفاه از نمک دریایی مناسب تراست و کیفیت و قوام روده ها بهتر حفظ شود.