کوین کلی (Kevin Kelly) چشم‌اندازهای جدید دنیای تجاری را در کتاب «قوانین جدید برای اقتصاد جدید» اینگونه تعریف می‌کند : «1- همه چیز جهانی شده است. 2- اجناس غیرقابل لمس، اطلاعات، ایده‌ها و ارتباطات بیش از پیش موردتوجه هستند و 3- همه چیز به هم متصل شده است.» این سه ویژگی منجر به خلق نوع جدیدی از جامعه و بازار می‌شود که بستر آن را شبکه‌های الکترونیکی‌ای تشکیل می دهند که همه جا هستند».
در اقتصاد جدید دنیا از طریق تکنولوژی های دیجیتالی دوره صنعتی را پشت سر گذاشته و وارد دوره فراصنعتی شده است. در این اقتصاد جدید علایق مشتریان از اجناس فیزیکی به سمت بهره‌گیری از خدمات، اطلاعات و هوشمندی دیجیتالی سوق پیدا کرده است. این مسائل منجر به ایجاد مفهوم جدیدی به نام تجارت الکترونیک در دنیای تجاری امروز شده است.
تجارت الکترونیک دارای چند ویژگی اساسی است :
تجارت الکتورنیک تبادل اطلاعات دیجیتالی بین بخشهای مختلف را مورد بحث قرار می‌دهد. این تبادل اطلاعات راهی است در جهت تسهیل ارتباطات و هماهنگی جریان مواد کالاها و خدمات و یا انتقال سفارشات بین دو سازمان، بین سازمان و افراد و یا بین افراد با یکدیگر.
تجارت الکترونیکی از تکنولوژی بهره می‌گیرد و به آن وابسته است. استفاده مرورگرهای اینترنتی در شبکه گسترده جهانی که امکان ارتباط با مشتریان را برای سازمانهای تجاری فراهم می‌آورد بهترین مثال در این زمینه است. اگرچه ابزارهای دیگر مانند ماشینهای خودپرداز، شبکه‌های بین سازمانی، بانکداری الکترونیکی از طریق تلفن نیز در همین حیطه قرار دارند. سازمانهای تجاری حجم مبادلات خود را با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف فن‌آوری اطلاعات مدیریت و راهبری می‌کنند.
تجارت الکترونیکی از طریق تکنولوژی انجام می‌شود. علاوه بر اینکه تجارت الکترونیکی برای ثبت و نگهداری و تسهیل تراکنشهای خود از تکنولوژی بهره می‌گیرد بلکه فرآیند ارتباط با مشتری و انجام تبادلات نیز از طریق ابزارهای الکترونیکی صورت می‌پذیرد. بدین صورت که سازمان از طریق ابزارهای الکترونیکی خود با مشتریان در ارتباط است و نیاز به حضور فیزیکی مشتریان بسیار کم‌رنگ‌تر شده است.
می توان تجارت الکترونیکی را به این صورت تعریف کرد:
«تجارت الکترونیک نوعی از تجارت است که بوسیله فناوری اطلاعات و به طور خاص اینترنت ارتقاء پیدا کرده و سرعت گرفته است. تجارت الکترترونیک مشتریان، مصرف کنندگان و شرکتها را قادر ساخته تا ارتباطات جدید نیرومندی را مابین خود شکل دهند که بدون وجود فناوری اطلاعات چنین ارتباطاتی غیر قابل تحقق است.»
فراموش نکنیم که به طور خاص تجارت الکترونیکی نوعی از تجارت است که در آن افراد محصولات و خدمات مختلف را خرید و فروش می کنند و اینترنت با فراهم آوردن امکان انتقال اطلاعات دیجیتالی با کمترین هزینه ممکن تجارت را تسهیل کرده است.
چهار دیدگاه اصلی درباره تجارت الکترونیکی وجود دارد که عبارتند از B2B، B2C، C2B و C2C. با توجه به اهمیت بیشتر دیدگاههای B2B و B2C در این بخش بیشتر بر این دو دیدگاه تمرکز می کنیم. همچنین در پایان به نقش دولت در تجارت الکترونیک خواهیم پرداخت.
B2C شامل استفاده از سایتهایی است که به طور مستقیم محصولات یا خدماتی را دراختیار مصرف کنندگان قرار می دهند و یا اینکه خدمات اطلاعاتی را به طور مستقیم به مصرف کننده عرضه می کنند. سایتهای شناخته شدهای همچون Yahoo و Amazon.com از این گونه اند.
گرچه به ظاهر توجه بسیاری به بخش B2C می شود ولیکن حجم عظیمی از مبادلات مالی در بخش B2B اتفاق می افتد چرا که این بخش چه در تجارت سنتی و چه در تجارت الکترونیکی بسیار بزرگتر است.
بخش C2C به بخشی از تجارت الکترونیکی گفته می شود که مصرف کنندگان با یکدیگر در ارتباطند . این ارتباط می تواند از طریق یک وب سایت حراجی الکترونیکی[1] باشد. سایت ebay.com نمونه ای از این نوع تجارت الکترونیکی است.
نهایتاً بخش C2B قسمتی از که در آن اینترنت به عده ای از مصرف کنندگان که دارای یک نیاز خرید مشترک هستند کمک می کند که در کنار یکدیگر جمع شوند تا در مورد یک محصول با توجه به جم بالای خرید به تخفیف قابل ملاحظه ای دست پیدا کنند. چنین فرایندی را تجمیع تقاضا[2] می نامند. در این فرایند تقاضاهای خرید عده زیادی از مصرف کنندگان با هم جمع می شود تا یک سفارش عمده با حجم خرید بالا را شکل دهد و از این طریق (باتوجه به حجم بالای خرید) تخفیف قابل ملاحظه ای را نصیب خریداران کند. مثالی از این مدل تجارت الکترونیکی سایت mercata.com می باشد.
بخش های دیجیتالی
تعداد کاربران اینترنت در نقاط مختلف جغرافیایی متفاوت است. مناطقی که کمتر پیشرفت کرده اند کاربران کمتری از مناطق توسعه یافته تر دارند. این پدیده را بخشهای دیجیتالی[3] می نامند. بخشهای دیجیتالی بیانگر این واقعیت است که افراد مختلف با فرهنگهای متفاوت در نقات مختلف جهان یا یک کشور دسترسی یکسانی به فناوری اطلاعات و ارتباطات ندارند. برای مثال در کشور فنلاند و دیگر کشورهای منطقه اسکاندیناوی جمعیت فراوانی به سیستمهای ارتباط الکترونیکی مناسب دسترسی دارند در حالی که در مناطقی مانند آفریقا و یا آمریکای لاتین با وجود جمعیت فراوان، امکانات کمی برای دسترسی به اینترنت و دیگر ابزارهای ارتباط الکترونیکی وجود دارد. از این رو بخشهای دیجیتالی جهانی مطرح می شوند که بیان کننده تفاوت میزان دسترسی کشورهای مختلف در نقاط مختلف جهان است. وجود بخشهای دیجیتالی در نظر متخصصان تجارت الکترونیکی تهدیدی محسوب می شود که مزایای تجارت الکترونیکی جهانی را تنها دردست کشور های ثروتمند محصور می کند و باعث شکاف بیشتر در توزیع ثروت در بین کشورهای جهان خواهد شد.
1- تجارت الکترونیکی B2C
گرچه در حدود سالهای 1999 سهم B2C از حجم مبادلات تجاری تنها یک درصد بوده است و لیکن پیش بینی می شود این بخش از تجارت الکترونیکی تا سال 2010 حدود 15 تا 20 درصد از مبادلات خرده فروشی آمریکا را در بر بگیرد و رشد روز افزونی داشته باشد.
1-1- مزایای تجارت الکترونیکی B2C
1-خرید در اینترنت راحت تر و سریعتر است
بعضی از فروشگاه های سنتی به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته باز هستند و لیکن بیشتر فروشکاه های سنتی اینگونه نیستند. اما در مورد سایتهای اینترنتی می توان گفت این سایتها تعطیلی ندارند و در هر زمانی توسط مشتریان قابل دسترسی اند. به احتمال زیاد شما تجربه یک خرید خسته کننده را داشته اید که برای خرید کالایی مجبور به رفتن از فروشگاهی به فروشگاه دیگر شده اید و در این مسیر با مشکلاتی همچون ترافیک، عدم وجود محل پارک ماشین، الودگی هوا و ... مواجه بوده اید.
فروشهای کاتالوگی تا حدی مشکلات فروشهای سنتی را کاهش داده است. این نوع از فروش به شما امکان می دهد موضوعات مورد نظر خود را در یک کاتالوگ یافته و از طریق تلفن کالای مورد نظر خود را سفارش دهید.
زمانی که در اینترنت اقدام به خرید محصولات می کنید این خرید می تواند سریعتر و راحتتر باشد. اگر شما نتوانستید از یک فروشنده محصول مورد نظر خود را با قیمت دلخواه انتخاب کنید تنها به اندازه یک کلیک و جابجایی ماوس با رقیب وی فاصله دارید. سازمانهایی که اقدام به فروش محصولات و خدمات در اینترنت می کنند را e-tailer می نامیند. بعضی از این شرکتها فاقد مکان و دفاتر فیزیکی هستند که به آنها Pure Players می گویند که مثالی از آن شرکت Amazon.com است. شرکتهایی مانند Nordstorm که در حین حفظ ساختار سنتی خود به فروش اینترنتی هم روی آورده اند را Click and Mortar می گویند.
در اینترنت نه تنها شما قادرید با حرکت ماس و کلیک از سایتی به سایت دیگر بروید بلکه بسیاری از سایتها وجود دارند که برای شما امکان مقایسه قیمتها و محصولات را فراهم می آورند. برای خرید اینترنتی شما نیازمند صرف زمان و هزینه های خرید سنتی نیستید و همچنین در این نوع از خرید شما نسبت به خرید کاتالوگی امکان انتخاب بیشتری دارید و می توانید اطلاعات بهتر و جامع تری از عرضه کنندگان در اختیار بگیرید.
2-
دیگر مزیت فروش اینترنتی این است که عرضه محصولات و قیمت آنها بر اساس میزان تقاضای مشتریان دائماٌ تغییر می کند. یکی از جنبه های مشکل آفرین فروش – به خصوص در مورد کالاهای لوکس- این است که فروشنده در ابتدای فصل بداند چه میزان باید سفارش دهد همچنین فروشنده باید اطلاعات به هنگامی را از وضعیت فروش خود در اختیار داشته باشد تا در صورت فروش بیش از انتظار به موقع بتواند تقاضای سفارش مجدد کند و چنانچه فروش کمتر از حد انتظار او بود قیمتها را کاهش دهد. به طور خلاصه فروشنده باید بتواند قیمتها را با میزان تقاضا مطابقت دهد تا هزینه های فروش کم و کمبود کالا را به حداقل برساند. زمانی که فرایند فروش به صورت الکترونیکی باشد فروشندگان قادر خواهند بود اطلاعات به هنگامی را از فروش اینترنتی در برابر فروش واقعی بدست آورند و از این رو قادر خواهند بود با دقت و سرعت بیشتری قیمتها را بر اساس میزان تقاضا اصلاح کنند.
3-
یک از ابداعات نوآورانه در B2C ایجاد وب سایتهایی بود که مشتریان را قادر می سازد با یک نماینده خدمات به مشتری از طریق وب سایت ارتباط برقرار کند. مشتریان با استفاده از این وب سایتها قادر خواهند بود با استفاه از ابزارهای چت نوشتاری و یا ابزارهای ارتباط صوتی به صورت زمان واقعی[5] با یک یا چند خدمت دهنده در سازمان ارتباط بر قرار کنند.