تحقیق مقاله انقلاب ایران

تگاهی به ظهور انقلاب

ظهور انقلاب اسلامى ایران، ناتوانى بسیارى از نظریه هاى انقلاب در تحلیل و تبیین انقلاب هاى سیاسى و اجتماعى را نمایان کرد. شاید وقوع انقلاب اسلامى را بتوان نقطه عطفى در نظریه پردازى هاى اندیشمندان علوم سیاسى و اجتماعى دانست، به طورى که بسیارى از آنان را به بازنگرى و بازاندیشى در نظریه هاى خویش وادار نمود و حتى برخى آشکارا به ضعف نظریه هاى خود در رویارویى با انقلاب اسلامى ایران اعتراف کردند.

انقلاب اسلامى ایران به عنوان یکى از انقلاب هاى برجسته قرن بیستم، آثار متعددى را به دنبال داشت و توجه بسیارى از اندیشمندان انقلاب را به خود جلب کرد. شاید هیچ انقلابى در چنین مدت کوتاهى به اندازه انقلاب اسلامى مورد توجه اندیشمندان قرار نگرفته باشد. در نتیجه امروزه شما کتابنامه هاى قطورى از تحقیقات، مقاله ها و کتاب هایى در زمینه انقلاب اسلامى مى بینید که حاوى صدها مقاله علمى و کتاب است. براى مقایسه اى اجمالى براى تبیین دامنه وسیع کار بر روى انقلاب اسلامى توجهتان را به جست و جویى کوتاه در سایت گوگل (Google) با موضوع انقلاب اسلامى جلب مى کنم. براى نمونه امروز صبح این جست و جو را انجام دادم. در این جست و جو در ارتباط با انقلاب اسلامى یک میلیون و ۶۷۱ هزار مدخل وجود داشت. همین جست و جو را نیز براى انقلاب نیکاراگوئه که همزمان با انقلاب اسلامى اتفاق افتاده است، انجام دادم. نتیجه، ۵۱ هزار مدخل در گوگل بود. بدین ترتیب مى بینیم که به هیچ وجه این ۲ انقلاب (انقلاب اسلامى و انقلاب نیکاراگوئه) قابل مقایسه نیستند. این نکته خود به خود این سؤال را مطرح مى کند که چرا چنین توجهى به انقلاب اسلامى ایران شده است؟

براى نمونه اگر پیرامون انقلاب فرانسه که ۲۳۰ سال پیش اتفاق افتاده است و هنوز روى آن مطالعه مى کنند، در سایت گوگل جست و جو کنیم، تعداد مدخل آن حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار مورد است. به عبارت دیگر انقلاب اسلامى ایران در این مدت کوتاه ۳۰ ساله تنها ۶۰۰ هزار مدخل کمتر از انقلاب فرانسه دارد. انقلابى که در واقع به عنوان مادر انقلاب هاى مدرن شناخته مى شود و از مهم ترین آنهاست.البته این مدخل ها همیشه در حال تغییر است.به احتمال زیاد، اگر از امروز ۱۰ سال بگذرد و شما بار دیگر این جست و جو را انجام دهید، خواهید دید که دامنه کار بر روى انقلاب اسلامى بیش از انقلاب فرانسه خواهد بود. به هر حال این نکته اهمیت انقلاب اسلامى را در صحنه بین المللى و براى اندیشمندان حوزه انقلاب و جامعه شناسى سیاسى و انقلاب نشان مى دهد. این که چه عواملى موجب اهمیت فراوان انقلاب اسلامى شده است، خود جاى بحث دارد.به طور قطع، عواملى مانند زمان و مکان وقوع، ایدئولوژى، میزان موفقیت، آثار بین المللى، هویت دشمنان و مخالفان انقلاب اسلامى و عوامل دیگرى در توجه فراوان به انقلاب اسلامى ایران مؤثر بوده اند. این اهمیت براى اندیشمندان حوزه جامعه شناسى انقلاب منجر به این خواهد شد که مطالعات بسیارى بر روى انقلاب اسلامى ایران انجام دهند که یکى از نخستین تلاش ها، آزمون تئورى هاى خودشان است. به عبارد دیگر بررسى کنند، تئورى هایى که تا آن زمان براى تبیین انقلاب ها به کار مى رفته به چه میزان در مورد انقلاب اسلامى صادق است و مى تواند براى تبیین این انقلاب مفید باشد؟ و این مسأله آثار علمى فراوانى را ایجاد خواهد نمود. براى نمونه جالب است بگویم طبق بررسى اى که انجام داده ام، هیچ مطالعه اى بر روى آثار علمى انقلاب ها حتى انقلاب کبیر فرانسه مشاهده نکردم. به عبارت دیگر تحقیقى که اثر یک انقلاب را به عنوان پدیده اى اجتماعى در روند تغییر و تحولات علمى بررسى کند، ندیدم.بنابراین مطالعه اى که من انجام داده ام، کار بسیار جدیدى است و به معنایى، منحصر به فرد است. البته دو، سه نفر از دوستان در ایران چنین صحبت هایى را به طور پراکنده و سطحى در برخى همایش ها داشته اند، اما مقاله علمى مدونى در این زمینه پیدا نکردم و این خود جاى شگفتى است که در حوزه جامعه شناسى علم که محملى براى چنین مطالعاتى است، به این موضوع و این انقلاب توجهى نشده است

 انقلاب اسلامی ایران را در مقایسه با سایر تحولات سیاسی- اجتماعی تاریخ معاصر ایران، حایز چه اهمیتها و برتریهایی می دانید؟

انقلاب اسلامی به عنوان مهمترین تحول سیاسی- اجتماعی تاریخ سیاسی معاصر ایران، از جهات مختلف حایز اهمیت است، اما می توان گفت تحولات سیاسی- اجتماعی تاریخ معاصر ایران همچون نهضت تنباکو، انقلاب مشروطیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت، تحولاتی یک وجهی و یک بعدی به شمار می آیند.

به عبارت دیگر، این نقاط عطف تاریخی- سیاسی معاصر، یا در ارتباط با استعمار خارجی مطرح بوده اند یا در ارتباط با استبداد داخلی. به عبارت دقیق تر، نهضت تنباکو به رهبری میرزای شیرازی علیه سلطه استعماری انگلستان و انقلاب مشروطیت علیه استبداد قاجاری با درخواست تأسیس عدالت خانه و نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز علیه استعمار خارجی و سلطه بر نفت ایران جهت گیری شده بود، لیکن انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره)، به طور همزمان، هم سلطه استعمار خارجی - بویژه سلطه همه جانبه آمریکا- را به چالش کشید و هم به استبداد سلطنتی  2500 ساله در ایران، پایان بخشید.

آثار و پیامدهای خارجی انقلاب

اصولاً هر انقلابی به لحاظ ایده ها و رویکردهای فرا ملی خود، آثار و پیامدهای منطقه ای و فرا منطقه ای خواهد داشت؛ چنانچه نمود بارز آن را در بحث انقلاب کبیر فرانسه و روسیه تزاری و بسیاری از انقلابهای دیگر می توان مشاهده نمود. انقلاب اسلامی نیز خارج از این قانون مندی نبوده و نیست. اولین آثار و پیامد این انقلاب، به چالش کشیدن سلطه همه جانبه آمریکا در ایران و منطقه و جهانی بوده است.

در سطح ملی، برچیدن پایگاههای استراق سمع آمریکا در ایران، پایان دادن به سلطه تقنینی و یک جانبه آمریکا در ایران (کاپیتولاسیون)، خروج ایران از پیمان نظامی و امنیتی «سنتو» که در راستای استراتژی جهانی آمریکا، پیمان «سیتو» را به «ناتو» وصل می نمود که با خروج ایران از این پیمان استعماری، این پیمان فرو ریخت، پایان دادن به سلطه شرکتهای نفتی انگلیسی و آمریکایی در ایران، پایان حضور هزاران مستشار آمریکایی در کشور، خروج از ژاندارمی خلیج فارس، قطع روابط با رژیم صهیونیستی و برقراری روابط سیاسی با فلسطین، حمایت از نهضتهای رهایی بخش موجود در جهان اسلام، تأکید بر وحدت جهانی اسلامی، تأکید بر استفاده از نفت به عنوان سلاح سیاسی در مقابله با سلطه استعمارگران خارجی، حمایت از هرگونه نهضت ضد صهیونیستی و ضد امپریالیستی، طرح آزادسازی قدس شریف و ... گوشه هایی از آثار و پیامدهای انقلاب اسلامی در ارتباط با جهان غرب به شمار می آید. البته گفتمان ضد غربی دولتمردان ایران ریشه در حافظه تاریخی ملت و رهبران ایران از عملکرد تلخ تاریخ استعمار غرب در ایران داشته است که گاهی در قالب سلطه گریهای روس و زمانی در قالب استعمار انگلستان و مواقعی در شکل خیانتهای فرانسه و در دوران پهلوی دوم در شکل سلطه فزاینده آمریکا در ایران قابل مشاهده بوده است.

در این رابطه، توضیحات بسیار دیگری هم می توان مطرح نمود که ریشه در سیاستهای نه شرقی- نه غربی جمهوری اسلامی ایران داشته است.
به واقع، تعقیب سیاستهای ضد غربی به معنای غفلت از سیاستهای ضد شوروی در نظام دو قطبی آن روز نبوده است. این مسأله ای شگفت انگیز در دنیای آن روز به شمار می آمد که یک کشور جهان سومی و انقلاب، به طور همزمان هم سلطه آمریکا و غرب و هم سلطه شوروی و شرق را به چالش بکشد. قطع صادرات گاز ایران به شوروی به دلیل قیمت ارزان آن، دستگیری سران حزب توده به عنوان ستون پنجم شوروی در ایران، محکومیت اشغال افغانستان توسط شوروی از سوی ایران و محکومیت فروش سلاح به عراق و حمایت از آن کشور، از دیگر سیاستهای ایران در آن مقطع تاریخی بوده است.

این سؤال مطرح است که اساساً مبارزه انقلاب اسلامی با سلطه گریهای آمریکا و شوروی در آن مقاطع تاریخی و حتی امروزه در نظام تک قطبی، بر چه ضرورتهایی استوار است؟

پاسخ به این سؤال، به چرایی پیدایش انقلاب اسلامی وابسته است. انقلاب اسلامی، تنها انقلابی است که خاستگاه آن، اندیشه ها و آموزه های دینی بوده است. به تعبیری این انقلاب، زمینه ساز چرخش 180 درجه ای سیاست خارجی ایران شد. مبارزه با سلطه خارجی و استبداد داخلی، در ماهیت و ذات آموزه های دینی این انقلاب نهفته است. بر این اساس، شعار اساسی انقلاب اسلامی در قالب استقلال (در مقابل سلطه استعمار خارجی)، آزادی (در مقابل استبداد ستمشاهی) و جمهوری اسلامی (در مقابل نظام سلطنتی و استبدادی) مطرح شد. مبارزه با سلطه سلطه گران شرق و غرب، اعم از آمریکا و شوروی را به سهولت می توان از آیه نفی سبیل در آیه  141 سوره نسا: (لن یجعل ا... للکافرین علی المؤمنین سبیلا) و سایر آیات و روایات درک نمود. اجماع علما بر آن است که دین مقدس اسلام، هرگز پذیرای هیچ شکل و رنگ از سلطه استعمار خارجی بر مسلمانها نیست؛ اعم از سلطه نظامی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و ... به چالش کشیدن سلطه استعمارگران خارجی از سوی جمهوری اسلامی ایران، در واقع به نوعی در هم شکستن پارادایم سیاسی حاکم بود که یک کشور جهان سومی در آن مقطع زمانی نمی توانست با ابرقدرتها درگیر شود، بویژه به طور همزمان سلطه هر دو ابرقدرت را به چالش بکشد.
این امر، در واقع از یک سو نوعی تزریق اعتماد به نفس به کشورهای جهان سوم به طور اعم و جهان اسلام به طور اخص بود که آنها می توانند در مقابل سلطه گریها و زیاده خواهیهای قدرتهای جهانی ایستادگی نمایند. برای مثال، اشغال سفارت آمریکا توسط ایران و گروگان گرفتن مزدوران سیاسی آمریکا که در قالب مأموریت سیاسی در ایران، توطئه می نمودند و به تعبیر یکی از سیاستمداران برجسته آمریکایی، در حکم سیلی باور نکردنی بر چهره آمریکا محسوب می شد. در واقع، بیداری و حرکت در جهان اسلام در کنار مبارزه با سلطه سلطه گران جهانی، از اولین آثار و پیامدهای منطقه ای انقلاب اسلامی بوده است. «جان ال اسپوزیتو» ایران شناس آمریکایی، انقلاب اسلامی را شمشیر دو دمی دانسته است که از یک سو سبب بیداری و حرکتهای مسلمانان منطقه گردیده و از سوی دیگر نماد مخالفت با قدرتهای سلطه گر جهانی بوده است.

 انقلاب اسلامی را در مقایسه با انقلابهای بزرگ همچون انقلاب کبیر فرانسه و انقلاب اکتبر شوروی

 این انقلاب، تنها انقلاب مذهبی و دینی چند قرن اخیر بوده است. در واقع اولین وجه تمایز این انقلاب، وجه دینی بودن آن است که تأکید بر احیای ارزشهای الهی و انسانی داشته است، حال آنکه انقلابهای دیگر بر بنیانهای فلسفی، معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی غیردینی و مادی گرایانه شکل گرفتند.

انقلاب اسلامی در شرایطی مطرح شد که دین از عرصه حیات اجتماعی و سیاسی خارج شده بود و در شکل عرفی (خصوصی و فردی) آن حداکثر مطرح بود. پارادایم حاکم، اندیشه های مدرنیته را مطرح می نمود و تنها پناهگاه مبارزه را دیدگاههای چپ می دانستند. پیروزی انقلاب اسلامی به تعبیر خود نویسندگان غرب، یک انقلاب فرا طبقاتی بود، در حالی که دیگر انقلابها، انقلاب یک طبقه علیه طبقه حاکم بوده است. برای مثال، انقلاب فرانسه، انقلاب طبقه «بورژوا» علیه اشراف حاکم بود. انقلاب شوروی، انقلاب طبقه کارگر و انقلاب چین، انقلاب طبقه دهقان علیه رژیمهای موجود ارزیابی می شود.

برجستگی نقش رهبری امام، ابعاد معنوی و روحی و انسانی انقلاب اسلامی، قدرت بسیج سیاسی توده ها، ایدئولوژی این انقلاب، آثار و پیامدهای منطقه ای و جهانی آن، گستردگی و عمق اثربخشی اش در بین توده ها و مسلمانان، یکپارچگی دشمنان خارجی این انقلاب، چالشهای متعددی که انقلاب اسلامی با آن درگیر بوده و ... همه از جمله ویژگیهای برجسته این انقلاب در مقایسه با انقلابهای بزرگ جهانی بوده است.

برتریها و مزیتهای انقلاب اسلامی در نگاه اندیشمندان، جامعه شناسان و سیاستمداران غربی و غیر غربی

 پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و بر هم خوردن نظم سیاسی استعماری و سلطه طلبانه غرب به محوریت آمریکا در ایران و منطقه، زمینه ساز توجه بسیاری از اندیشمندان، جامعه شناسان و سیاستمداران به این انقلاب شد. صدها و هزاران مقاله، سخنرانی، سمینار، همایش و کتاب در شناخت انقلاب اسلامی در غرب مطرح شد. مؤسسه «موشه دایان» در اسرائیل، کرسی شناخت انقلاب اسلامی دایر نموده است. در یک تقسیم بندی کلی، دهها و صدها نظریه ای را که در مورد انقلاب اسلامی وجود دارد، می توان در یک طبقه بندی سه گانه مورد بررسی قرار داد.