استان قزوین با توجه به پیشینه تاریخی آن و با در نظر گرفتن قابلیت هایی که در زمینه جاذبه های تاریخی، گردشگری و منابع طبیعی و ... دارد میتواند نقش عمده و ویژه‌ای در زمینه توسعه صنعت توریسم داشته باشد که قابلیتها، امکانات و زمینه های مساعد آن به شرح ذیل می باشد:
- داشتن مواهب و چشم اندازهای طبیعی
- موقعیت مناسب استراتژیکی و ترانزیتی
- قابلیتهای بازرگانی - تجاری
- زمینه های مساعد علمی - تحقیقاتی
این استان با داشتن این قابلیتها و توانمندیها میتواند با برنامه ریزی ساختاری و زیربنایی جزء قطبهای موفق توریستی در سطح مالی و بین المللی مطرح شود [7].
جاذبه های گردشگری استان
الف – جاذبه های طبیعی [28]
جاذبه ها و چشم اندازهای طبیعی مشتمل بر مجموعه وضعیتهایی است که انسان با چشم و دیدگان خویش می بیند. مهمترین عوامل طبیعی که در هماهنگی با یکدیگر موجب شکل بخشیدن به چشم اندازها و مناظر طبیعی به صورت یک مجموعه یکپارچه میشوند مشتمل بر ویژگیهای توپوگرافی، ساختار اقلیمی و آب و هوایی، ساخت زمین شناختی، کم و کیف منابع آب، پوشش گیاهی (مرتع و جنگل) ، حیات وحش و ... است.
استان قزوین به لحاظ توپوگرافی از سه قلمرو متمایز کوهستانی، کوهپایه ای و دشتی تشکیل شده که بلندترین نقطه ارتفاعی آن بیش از 4000 متر ارتفاع دارد و اغلب پوشیده از برفهای دائمی است. با توجه به ویژگیهای توپوگرافی و تأثیر عوامل مؤثر بر آب و هوا، استان قزوین برخوردار از اقلیمهای مختلف با میزانهای متفاوت بارندگی و دما است.
همچنین فضاهای کوهستانی شمالی سرمنشأ رودخانه های مهم و پر آبی است که بخش مهمی از آن بوسیله رودخانه شاهرود وارد سد سفید رود شده و نیز بخشی از آبهای سطحی رو به سمت جنوب، پس از مشروب ساختن دشتهای قزوین و تاکستان از استان خارج میشوند.
با توجه به عوامل طبیعی مذکور، پوشش گیاهی استان عمدتاً مرتعی بوده و در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای شمالی در طارم و الموت عرصه های جنگلی متشکل از گونه های بلوط ، زرشک، سیب وحشی، پسته وحشی و ... است.
1- آب و هوا و مزیتهای اقلیمی
اقلیم و ویژگیهای مطلوب آب و هوایی از جمله دمای آسایش و میزان بارندگیها و نوع آن، از مزیتهای عمده جذب توریست به شمار می روند به نحوی که براساس مطالعات انجام شده در باب سهم هر یک از جاذبه ها در جذب گردشگران، 1/52% از گردشگران در جستجوی عوامل مساعد اقلیمی، مناظر طبیعی، سواحل و کناره های دریا بوده اند که نزد 5/36% از کل گردشگران، جاذبه های اقلیمی در رتبه اول قرار داشته است. بر همین اساس در استان قزوین به جز تیر و مرداد که گرما تا حدود کمی مانع از راحتی گردشگران است، سایر ماههای سال مطلوب می باشد.
2- رودخانه ها و تالابها
از مهمترین عناصر طبیعی در جذب مسافران،کم و کیف رودخانه ها، چشمه ها، تالابها، دریاچه ها و ... می باشد. این عنصر به تنهایی جاذبه ای ارزشمند و کم نظیر محسوب میشود که در شکل بخشی به سایر چشم اندازها و تصاویر طبیعی نقش مهمی ایفا می کند. استان قزوین از این لحاظ به دو فضای کاملاً متمایز تفکیک می شود. قسمتهای شمالی شهرستان قزوین و تاکستان برخوردار از رودخانه های متعدد و استخرها بوده و قسمتهای مرکزی و جنوبی استان دارای رودخانه های دائمی قابل توجهی نیست. به عبارت دیگر میتوان نواحی شمالی استان قزوین را در زمره قلمروهای پرآب کشور محسوب کرد. مهمترین منابع آب استان قزوین در فصل اول و بخش هیدرولوژی آورده شده است.
3- چشمه ها (آب گرم و آب معدنی)
چشمه سارها و چشمه های آب معدنی به میزان قابل توجهی برای درمان انواع بیماریها مورد استفاده قرار می گیرند و از این رو امروزه نه تنها به عنوان مراکز آبدرمانی، بلکه از ارزشمندترین جاذبه های طبیعی در جذب مسافران تفریحی محسوب می شوند. استان قزوین همچون بسیاری از استانهای کشور چشمه های آب معدنی و طبیعی متعددی دارد که بطور سنتی مورد استفاده مردم قرار می گیرند. مهمترین این چشمه ها عبارتند از:
چشمه آب گرم همدان
یکی از چشمه های قزوین چشمه آب گرم واقع بین راه قزوین و همدان است که در 85 کیلومتری قزوین در سمت راست جاده و در مجاورت خوررود در کوهی که در کنار آن رودخانه واقع شده است قراردارد. قسمتی از آب چشمه به وسیله یک ناو چوبی به دو حمامی که در آن نقطه ساخته شده می ریزد. چون مقدار آب این چشمه در فصول گوناگون کاستی و افزایش ندارد و با اندک و بسیاری بارندگی برف و باران، تغییری در مقدار آب آن حاصل نمی گردد، باید چشمه مزبور را از چشمه هایی دانست که مبدأ عمقی دارند. آب این چشمه پیش از آنکه تجزیه شود معروف بود که آب گوگردی است ولی با مشاهده چشمه و نتیجه تجزیه دانسته شد که گوگردی در آن وجود ندارد. زیرا بوی هیدروژن سولفوره به هیچ وجه در چشمه استشمام نشده، ضمناً حتی یک سنگ کوچک گوگردی هم در اطراف چشمه دیده نشده است از این رو میتوان قضاوت نمود که آب این چشمه یک آب کلوروبیکربناته کلسیم است. آب چشمه مزبور از نظر آشامیدن غیر قابل شرب بوده و فقط به طور استحمام میتوان از آن استفاده کرد. این آب در بیماریهای روماتیسمی و عصبی و گاهی در امراض جلدی مفید می باشد، به همین جهت در خارش بدن مؤثر و دارای اثر موضعی بوده، پوست را تحریک و جریان خون سطحی را تسریح می کند. تأثیر سطحی این آب باعث منظم ساختن جریان خون در شکم شده و سرانجام در بیماریهای رحمی مفید است. همه ساله بیماران بسیاری بنا به دستور پزشک به آنجا مده و در این آب استحمام می‌کنند. فصل آب تنی سه ماهه تابستان است و مراجعه کنندگان شبانه روز دو تا سه مرتبه آب تنی می کنند. [30]
چشمه آب گرم یله گنبد
این چشمه در شمال غربی قزوین بین راه رشت – قزوین دور از جاده واقع شده و به نام دهی است که در سر راه آن قرار دارد. رفتن به این آبگرم از دو طریق آقابابا و کوهین صورت می گیرد و هر دو جاده به جاده “یله گنبد” منتهی می گردد و با اتومبیل میتوان تا آنجا رفت. چشمه آبگرم در دره مصفایی قرار دارد که از هر سو درختانی آنرا زینت داده است. [30] شمال دره از سنگهای آذرین و جنوب آن از سنگهای آهکی تشکیل شده است. چشمه دارای چند مظهر در چند نقطه نزدیک به هم است و آب آن در حوضچه هایی جهت استحمام جمع آوری می شود.آب این چشمه از گروه آبهای معدنی بیکربناته کلسیک آهن و گازدار بسیار گرم است. استحمام در این آب به سبب وجود گاز کربنیک و گرما، تسکین دهنده و ضد درد است. از این آب در درمان بیماریهای عصبی، مفصلی ، روماتیسم و بیماریهای عصبی استفاده می شود. آشامیدن آن نیز در کار دستگاه گوارش، کبد و مجاری صفراوی و درمان بیماریهای معده ای و روده ای اثر مثبت دارد [18]. گفته میشود بیماران تا هنگامی که در چشمه هستند هرگونه خوراکی را میتوانند بخورند اما پس از ترک کردن آنجا باید مدتی از خوردن ترشی جات و خوراکی های سرد و غذاهای سرخ کرده (غیر از گوشت گوسفند و تخم مرغ) پرهیز کنند. [30]
چشمه آبگرم خرقان
چشمه آب گرم خرقان به فاصله 95 کیلومتری قزوین از همدان و در کنار جاده قرار دارد. رودخانه ابهررود از این منطقه می گذرد و آب چشمه اب معدنی خرقان، پس از استفاده به آن می‌ریزد.
رسوبات دوران چهارم اطراف آنرا پوشانده اند. آب چشمه خرقان از میان رسوبهای کربناته که بر روی سازنده های آهکی دوره ائوسن قرار گرفته اند، بیرون می آید. دراین منطقه گسلی از شمال شرق به جنوب غرب وجود دارد که چشمه خرقان در قسمت انتهای جنوبی آن جای دارد. مظهرهای چشمه در اثر عواملی چون زمین لرزه یا پدیده رسوب گذاری خود آب، در طول خط گسل تغییر محل فراوان داده و تپه ای از سنگ تراورتن به ارتفاع حدود 20 متر در مجاورت جاده آسفالته و اطراف آن پدید آورده اند.
آب چشمه خرقان از گروه آبهای کلرره سدیک و بیکربناته کلسیک گرم، اسیدی و همراه با سیلیس می باشد.
ترکیب آب چشمه خرقان مشابه ترکیب آبهای معدنی موتیه و بوریون فرانسه است و در درمان دردهای عصبی، سیاتیک، رماتیسم، عفونتهای راههای تنفسی، ورم گلو و برونشیت مزمن (بصورت بخور و دوش بینی ) مؤثر میباشد. آشامیدن این آب، در درمان بیماریهای دستگاه گوارش، از قبیل سوء هاضمه ناشی از ضعف قوا توأم با یبوست و احتقان مفید است. [18]
چشمه آب معدنی ترش و لرزان
در 45 کیلومتری شمال غربی قزوین در کنار جاده شوسه قزوین – رشت دو چشمه به نامهای آب ترش و آب لرزان وجود دارد که به فاصله چند صد متری از یکدیگر قرار گرفته اند. اطراف چشمه را رسوبهای آبرفتی به همراه لیمونیت و هماتیت پوشانده اند. بلورهای گچ و توده های سنگ گچ نیز در پیرامون چشمه وجود دارد. آزمایش میکروبی بر روی آب این چشمه ها، گونه ای آلودگی با منشأ غیر مدفوعی را نشان داده است.
آب هر دو چشمه از گروه آبهای سولفاته کلسیک سرد و گازدار و آهن دار است. [18]
چشمه آبگرم جاده تاکستان – آوج
این چشمه از مهمترین چشمه های آبگرم استان قزوین به شمار می رود و هر ساله هزاران نفر برای استفاده از خواص درمانی آب آن، به این محل مسافرت می کنند. بعد از زمین لرزه خرداد 1369 ، مقدار آب و دمای این چشمه افزایش یافته است. [18]
چشمه علی یا علی بلاغی
این چشمه در یک کیلومتری شمال روستای “مصرآباد” بخش آوج بوئین زهرا و کنار رودخانه خرقانرود در بخش خرقان شرقی قرار دارد. آب این چشمه بسیارسالم و گوارا است. [30]
چشمه آب معدنی دینه رود
این چشمه در بخش رودبار الموت قزوین واقع شده و معروف است که آب این چشمه برای بیماریهای معدی سودمند است، زیرا دارای مواد آهنی است. [30]
چشمه گرمارود و آتانرود
در روستاهای گرمارود و آتانرود بخش رودبار الموت چشمه های آبگرمی است که حرارت زیادی ندارد و ظاهراً چشمه های آهکی است. در تابستان بسیاری از مردم برای آب تنی به آنجا می روند ولی در زمستان که هوا سرد است، سنگها را گرم کرده، در آب می‌اندازند و آنگاه به شستشو می پردازند. [