تحقیق مقاله همگونی در ادبیات

برای همگویی همخوانی ناقص پسرو می توانیم مثالهای زیر را بیاوریم:

تخصیر «تقصیر» [tdexsir]  /tæqsir/

رخص «رقص»  [tdexsr]  /tæqsir/

سخف «سقف» [sæxf]→/sæqf/

در اینجا ملاحظه می کنید که /q/ همخوان انسدادی ، ملازی بیواک ، تحت تاثیر همخوانهای سایشی بیواک بعدی ، مختصه انسدادی خود را از دست داده و خصیصه سایشی همخوان مجاور خود را پذیرفته است ولی سایر مختصه های آن تغییر نرکده است. در حقیقت این همخوان از نظر شیوه تولید با همخوان بعدی همگون و در نتیجه سایشی گردیده است که این دگرگونی آوایی را می توان با فرمول زیر نشان داد:

(مثال در فایل اصلی موجود است)

مثالهایی که در (3-2-1-2) آورده شده اند نیز، همگی از نوع همگونی همخوانی ناقص پسرو می باشند.

3-2-1-5- همگونی هخوان با واکه

هرگاه همخوانی تحت تأثیر واکه‌های مجاور خود یک یا چند مختصه خود را از دست بدهد و یک یا چند مختصه واکرهای مجاور خود را بپذیرد، می گوییم همگونی همخوان با واکه صورت گرفته است، مانند:

مُیی «ماهی» /mahi\→ [moyi]

بدیی «بدهی» /beæhi/→ [bedeyi]

سییی و سییی «سیاهی» /siyahi/→ [siyeyi],[siyey]

چنانکه ملاحظه می کنید همخوان سایشی چاکنایی بیواک بین دو واکر مختصر بیواکی خود را از دست داده و از طرفی بعلت مجاورت با واکه /i/ از نظر محل تولید با آن همگون شده، واجگاه آن از چاکنایی به کامی تغییر نموده و در نتیجه همخوان سایشی – چاکنایی بیواک مختصه چاکنایی خود را از دست داده و به همخوان کامی، غلت و واکدار (نیمه واکه) /y/ تبدیل گردیده است.

مثال بارز دیگر از این نوع همگونی تبدیل /p/ به [y] بین دو واکه است،  مانند:

طلایی «طلائی» /tæapi/→ [telayi]

سورمیی «سرمه ای» /sormepi/→ [surmeyi]

دُیی «دائی» /dapi/→ [doyi]

همانگونه که مشاهده می کنید همخوان انسدادی چاکنایی بیواک بین دو واکه مختصات بیواکی و چاکنایی خود را از دست می دهد و با /i/ همگون شده، مختصه کامی را می پذیرد و به همخوان کامی، غلت و واکدار /y/ تبدیل می‌شود که می توان برای این دو تحول آوایی فرمول زیر را ارائه کرد:

[واکه پیشین بسته] /V-  [کامی غلت +واک] → [همخوان چاکنایی – واک]

→[y]/V-/i/

3-2-2- همگونی واکه‌ای

همگونی واکه ای یا هماهنگی واکه‌ای فرایندی است که طی آن یک واکه از یک هجا با واکه‌ای از هجای دیگر شبیه و همانند گردد. همگونی واکه‌ای نیز می تواند کامل یا ناقص، پیشرو یا پسرو باشد و در گویش ابرکوهی هر چهار نوع آن وجود دارد.

3-2-2-1- همگونی واکه‌ای کامل پیشرو

هرگاه واکه‌ای تحت تأثیر واکه هجای قبل از خود قرار گیرد و تمام مختصه‌های آن را بپذیرد در این صورت می گوییم همگونی واکه‌ای کامل پیشرو رخ داده است، مانند:

کروات «کراوات» /keravat/→ [kerevat]

بشکسّن «شکستن» šeæstæn/→[šekessæ]

بنوس و بنویس «بنویس» /benevis/→([benvis])→[benves]

در این مثالها مشاهده می کنیم که واکه /e/ روی واکه هجای بعد از خود تأثیر گذاشته و آن را همانند خود نموده است و بنابراین واکه های /æ/,/i/,/a/ از هجای دوم کلمات فوق به [e] تبدیل گشته اند.

(البته /benevis/ به صورت همگونی واکه ای کامل پسرو هم  تلفظ می‌شود: بینویس و بینیویس «بنویس» /benevis→([binivis])→[binvis])

نمونه ای دیگر از همگونی واکه ای کامل پیشر ورا در مثال زیر مشاهده می‌کنیم:

/xonæk/→[xonok]

همگونی کامل واکه ای پیشرو در گویش ابرکوهی زیاد رایج نیست و نمونه های زیادی از این نوع همگونی را در این گویش نمی توان یافت. بنابراین برای تغییرات آوایی فوق فرمول کلی ارائه نمی دهیم ولی به هر حال می توان تغییرات مثالهای بالا را به شکل زیر نشان داد که نشانگر همگونی واکه ای کامل پیشرو است:

3-2-2-2- همگونی واکه ای کامل پسرو

هرگاه واکه ای تحت تأثیر واکه هجای بعد از خود قرار گیرد و تمام مختصه های آن را بپذیرد، همگونی از نوع واکه ای کامل پسرو خواهند بود. این نوع همگونی در گویش ابرکوهی فراوان دیده می شود که در اینجا به ذکر نمونه هایی از آنها می‌پردازیم:

گولو «گلو» /gælu/→[gulu]

کودو «کدو« /kædu/→[kudu]

سیریش «سریش» /seriš/→[siriš]

بوخون «بخون (بخوان)» /bexun/→[buxu]

در این مثالها ملاحظه می کنید که واکه /æ/ تحت تأثیر واکه /u/ ، مختصه باز بودن و پیشین بودن خود را از دست داده و مختصه بسته بودن و پسین بودن را از /u/ کسب کرده و کاملاً به آن شبیه گردیده است. تغییر آوایی فوق را می توان بصورت فرمول زیر نشان داد:

‌[واکه پسین بسته] /-C [پسین بسته] → [واکه پیشین باز]

/æ/→[u]/-C/u/

البته اگر قبل از واکه /æ/ یک همخوان چاکنایی قرار گیرد /æ/ به [u] تبدیل نمی شود، مانند:

حسود «حسود» /hæsud]→ [hæsud]

عاروس «عروس» /pærus/→[parus]

نمونه دیگری از همگونی واکه ای کامل پسرو تبدیل /e/ به [i] قبل از /i/ در مثالهای زیر می باشد:

جی شی، چی چی «چه چیز» /čeiz/→[čiši];[čii]

(این واژه به صورت دیگری هم تلفظ می شود: چیچ، چیش «چه چیز») /čečiz/→[čič],[čiš]

سیریش «سریش» /seriš] → [siriš]

کیلی «کلید» /kelid/→[kili]

سیفید «سفید» /sdfid/→/sifid]

چناکه ملاحظه می کنید در اینجا /e/ تحت تأثیر /i/ از هجای مجاور خود یک درجه بسته تر شده و به [i] تبدیل می شود. فرمول زیر گویای این تحول آوایی است:

‍[واکه پیشین بسته] /-C [بسته] → ‍[واکه پیشین نیمه بسته]

/e/→[i]/-C/i/

/e/ در پیشوند وجه نمای /be/ نیز در همین بافت آوایی به [i] تبدیل می‌شود (ر.ک4-4-4) .

بیمیر «بمیر» /bemir/→[bimir]

بیریز «بریز» /beriz/→[biriz]

بینویس و بینیویس «بنویس» /benešin/→[biši]

/benevis/→[binivis] , [binvis]

به نظر می رسد، [binivis] هنگام تأکید در امر کردن بیشتر بکار می رود.

مثال بارز دیگر از این نوع همگونی تبدیل /o/ به [u] تحت تأثیر واکه /u/ از هجای مجاور خود به می باشد، مانند:[1]

کولوق «کلوخ» /kolux/→[kuluq]

دوروق «دروغ» /doruq/→[duruq]

روطوبت «رطوبت» /rotubæt/→[rutubot]

قوشو(ن) «قشون» /qošun/→[qušu]

طولو «طلوع» /tolup/→[tulu]

سورود «سرود» sorud/→[surud]

چنانکه مشاهده می کنید در این مثالها واکه پسین نیمه بسته تحت تأثیر /u/ از هجای مجاور خود مختصه نیمه بسته خود را از دست داده، مختصه بسته بودن را از /u/ کسب کرده و به واکه پسین بسته تبدیل گشته است. برای فرایند فوق می توانیم فرمول زیر را ارائه دهیم:

[واکه پسین بسته] /-C [بسته] → [واکه پسین نیمه بسته]

/o/→[u]/-C/u/

در تمام مثالهای ارائه شده در این قسمت دیدیم که واکه یک هجا روی واکه هجای قبل از خود اثر گذاشته و آن را کاملاً با خود همسان نموده است. به هر حال می توان همگونی واکه ای کامل پسرو را بطور خلاصه در فرمول زیر نشان داد:

3-2-2-3- همگونی واکه ای ناقص پیشرو

هرگاه واکه ای تحت تأثیر واکه هجای قبل از خود قرار گیرد و پاره ای از مختصان آن واکه را بپذیرد، همگونی از نوع واکه ای ناقص پیشرو خواهد بود، مانند:

صندُق «صندوق» /sænduq/→[sændoq]

در اینجا مشاهده می شود که /æ/ روی واکه /u/ اثر گذاشته و آن را از نظر باز بودن با خود همگون ساخته است یعنی /u/ تحت تأثیر مختصه باز بودن /æ/ یک درجه بازتر شد و به واکه نیمه بسته [o] تبدیل گردیده است. این نوع همگونی در گویش ابرکوهی زیاد رایج نیست و مثالهای زیادی را نمی توان برای آن یافت.

3-2-2-4- همگونی واکه ای ناقص پسرو

هرگاه واکه ای تحت تأثیر واکه هجای بعد از خود قرار گیرد و پاره ای از مختصات آن را بپذیرد در این صورت همگونی از نوع واکه ای ناقص پسرو می باشد. در گویش ابرکوهی می توان مثالهای زیادی را از این نوع همگونی یافت که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم. یک نمونه از این همگونی تبدیل /æ/ به [a] تحت تأثیر واکه /u/ در واژه های زیر می باشد:

عاروس «عروس» /pærus/→ [parus]

عامو «عمو» /pæmu/→ [pamu]

چنانکه ملاحظه می کنید در اینجا واکه /æ/ تحت تأثیر /u/ صرفاً مختصه پیشین بودن خود را از دست می دهد و مختصه پسین بودن را از /u/ کسب می‌کند ولی مختصه باز بودن خود را همچنان حفظ می کند و به /a/ تبدیل می‌شود. بنابراین، همگونی از نوع ناقص پسرو خواهد بود. برای این تغییر آوایی و نمونه های مشابه می توان فرمول زیر را ارائه داد:

[واکه پسین بسته] –C [همخوان انسداد چاکنایی] / ‌[پسین] → [واکه پیشین باز]

/æ/→[a]/P-C/u/

مثال دیگر از همگونی واکه ای ناقص پسرو، تبدیل /i/ به [e] در نمونه‌های زیر است:

امبار «این بار» /pinbar/→[pembar]

اِقَد «اینقدر» /inqædr/→[Peqæd]

در این مثالها مشاهده می کنید که /i/ تحت تأثیر واکه های باز /æ/ و /a/ یک درجه بازتر شده و به واکه نیمه بسته [e] تبدیل گردیده است. فرمول زیر گویای این تحول آوایی است:

[واکه باز] /-C [نیمه بسته] → [واکه پیشین بسته]

 /i/→[e]/-C

در گویش ابرکوهی تبدیل /i/ در تکواژ وجه نمای /mi/ به [e] در مورد فعل مضارع اخباری از مصدر «خوردن» و «کردن» نمونه ای دیگر از این نوع همگونی است. (ر.ک 4-4-4).

مِخِرَه[2] «می خورد» /mixor æd/→[mexerd]

مِکِنَم «می کنم» /mikonæm/→ [mekenæm]

در این مثال مشاهده می کنید که /i/ تحت تأثیر واکه نیمه بسته /o/ یک درجه بازتر شده و به واکه نیمه بسته [e] تبدیل گردیده است. فرمول زیر گویای این تحول آوایی است:

[واکه نیمه بسته] –C [نیمه بسته] → [واکه پیشین بسته]

/i/→[e]/-C{o}

نمونه ای دیگر از همگونی واکه ای ناقص پسرو در مثال های زیر است که پیشوند وجه نمای /be/ به [i] تبدیل می شود چون تحت تأثیر واکه /u/ ، از هجای مجاور خود می باشد، مانند:

بیدوز «بدوز» /beduz/→[biduz]

بِروب «بیروف» /berub/→[biruf]

بیشور «بشور» bešur/→[bišur]

چنانکه ملاحظه می کنید در اینجا /e/ تحت تأثیر /u/ ، هم یک درجه بسته تر شده و به [i] تبدیل می شود. فرمل زیر گویای این تحول آوایی است:

‍[واکه پسین بسته] /-C [بسته]→ [واکه پیشین نیمه بسته]

/e/→[i]/-C/u/

در مواردی نوع دیگری همگونی واکه ای نیز در گویش ابرکوهی می توان عنوان کرد که واکه نه تنها تحت تأثیر واکه هجای بعد از خود قرار می گیرد بلکه از همخوان بعد از خود نیز اثر می پذیرد یعنی در این فرایند، همگونی واکه با یک واکه و یک همخوان توأماً صورت می گیرد و بدون دخالت این دو (واکه و همخوان) همگونی صورت نمی پذیرد.

به عنوان مثال، در بعضی افعال، تک واژ وجه نمای /be-/ هر گاه قبل از یک همخوان پسین و واکه های پسین بسته و نیمه بسته بکار بروند واکه /e/ از تک واژ وجه نما با آنها همگون شده به ترتیب به واکه های بسته و یا نیمه بسته تبدیل باز باشد این همگونی اتفاق نمی افتد و در بعضی افعال دیگر اگر همخوان غیرپسین باشد ولی واکه پسین بسته و یا نیمه بسته باشد در این صورت هم مشاهده می‌کنیم که همگونی واکه ای اتفاق نمی افتد.

با مقایسه مثال های زیر مشاهده می کنیم که در مثال چهارمی /e/ از تک واژ وجه نمای /be-/ تحت تأثیر واکه /o/ به [o] تبدیل گردیده که گفته می شود همگونی واکه ای کامل رخ داده است ولی با دقت بیشتر و مقایسه سایر مثالها متوجه می شویم که همخوان پسین /x/ نیز در این همگونی دخالت داشته است و /e/ تحت تأثیر /x/ نیز قرار گرفته است و بنابراین در این همگونی می توان گفت نوعی همگونی واکه با یک واکه و یک همخوان توأماً صورت گرفته است. اکنون به مثالها توجه کنید.

بخارون «بخاران» 1. /betxaran/→

بخر «بخر»2. betxær/→[bexær]

بدز «بدز» 3. /betdoz→[bedoz]

بُخور «بِخور» 4. /betxor/→[boxor]

بُرگو «بگو» 5. /betgu/→[bugu]

چنانکه ملاحظه می کنید در مثال چهارمی /e/ هم تحت تأثیر همخوان پسین /x/ قرار گرفته است و هم تحت تأثیر واکه پسین و نیمه بسته /o/ ، و در نتیجه /e/ پیشین تحت تأثیر هر دوی آنها مختصه پیشین خود را از دست داده و مختصه پسین را از آنها گرفته و به [o] تبدیل گشته است.

در مثال پنجم نیز /e/ هم تحت تأثیر همخوان پسین /g/ قرار گرفته است و هم تحت تأثیر واکه پسین و بسته /u/ ، و در نتیجه /e/ پیشین تحت تأثیر هر دوی آنها مختصه پیشین خود را از دست داده و مختصه پسین را از آنها گرفته و به [u] تبدیل گشته است. چنانکه در مثالهای 1 ، 2 و 3 مشاهده می کنید عدم حضور هر یک از این دو عامل (واکه ای پسین /o/ و /u/ و یا همخوان پسین /x/ ، /g/ مانع بروز این همگونی شده است. اگر تنها واکه پسین /o/ لازم این همگونی بود و یا اگر همخوان پسین /x/ تنها عامل این همگونی بود، در مثالهای 2 و 3 نیز می بایست این همگونی صورت گرفته باشد در حالیکه می‌بینیم این همگونی فقط در مثال شماره 4 ، 5 که هر دو عامل را داراست، رخ داده است.

اما در گویش ابرکوهی در مورد همه افعال این قانون اعمال  نمی شود.

قوانین دیگری در مورد سایر افعال اعمال می شود که برای هر یک به ذکر مثالهایی در جدول زیر می پردازیم:

جدول شماره 3. همگونی در صرف افعال گویش ابرکوهی

در تمام مثالهای فوق تک واژ وجه نمای /be-/ به بن مضارع افعال اضافه گردیده است. در مورد مثال های ستون (1) قبلاً توضیح داده شده است که نمونه‌ای از همگونی واکه ای ناقص پسرو مشاهده می شود که پیشین یا پسین بودن همخوان در آن دخالتی ندارد.

در مورد مثال های ستون (2) بدلیل عدم حضور واکه های پسین /o/ و /u/ همگونی رخ نداده است.

در مثال های ستون (3) بعکس، بدلیل عدم حضور همخوان پسین قبل از واکه /o/ ، /u/ همگونی رخ نداده است (البته در مثال چهارم ستون (3) ، واکه پسین هم /a/ است که باز است و بسته و نیمه بسته نیست.)

ولی در مثالهای ستون (4) که هر دو عامل، یعنی هم همخوان پسین و هم واکه پسین /o/ و /u/ وجود دارد همگونی صورت گرفته است.

همانطور که در مثالهای ستون (5) مشاهده می شود، در بعضی افعال، تحت تأثیر واکه پسین /o/ ، حتی بعد از همخوان های پیشین هم، همگونی صورت گرفته است.

در مثال های ستون (5) همگونی واکه ای کامل پسرو مشاهده می شود.

از انواع همگونی که در اینجا به شرح آنها پرداختیم، همگونی همخوانی کامل پسرو و همگونی همخوانی پیشرو کم بسامد بوده و نمونه های زیادی از آنها را نمی‌توان در گویش ابرکوهی یافت ولی همگونی همخوانی کامل پیشرو و همگونی همخوانی ناقص پسرو بسیار پربسامد می باشند. همگونی واکه ای در این گویش عمدتاً از نوع پسرو است – اعم از کامل یا ناقص – و نمونه های فراوانی را در این گویش می توان یافت ولی همگونی واکه ای از نوع پیشرو بسامد بسیار ناچیزی دارد.

3-3- ناهمگونی

ناهمگونی پدیده ای است که در آن دو صدایی که به هم شبیه هستند شباهت خود را از دست می دهند، انواع ناهمگونی در گویش ابرکوهی قابل مشاهده است.

3-3-1- ناهمگونی همخوانی

هرگاه یکی از دو همخوانی که از نظر پاره ای مختصات با هم مشترک هستند، یک یا چند مختصه مشترک خود را از دست بدهد و مختصه های آوایی دیگری را کسب کند در این صورت می گوییم ناهمگونی همخوانی صورت گرفته است، مانند:

مشتبی «مجتبی» /mojtæba/→[moštæba]

مشتهد «مجتهد» /mojtæhed/→[moštahed]

پَنش تو «بنج تا» /pænjta/→[pæ:što]

در این مثالها مشاهده می کنیم که همخوان انسدادی – سایشی /j/ از نظر خصیصه انسدادی با همخوان انسدادی – دندانی مجاور خود یعنی /t/ مشترک است ولی در اینجا، این خصیصه مشترک با هم ناهمگون شده، به سایشی تبدیل می‌شود. برای تغییر آوایی فوق می توان فرمول زیر را ارائه کرد:

/j/→[š]/-/t/

3-3-2- ناهمگونی واکه ای

هرگاه یکی از دو واکه از هجای مجاور که از نظر خصیصه های آوایی با هم اشتراکاتی دارند، یک یا چند مختصه مشترک خود را از دست بدهد، فرایند حاصله ناهمگونی واکه ای خواهد بود، مانند:

تِرازو «ترازو» /tærazu/→[terazu]

طِلا «طلا» /tæla/→[tela]

طِناف «طناب» /tænab/→[tenaf]

در مثالهای فوق مشاهده می کنیم که واکه های هجای اوّل و دوم که از نظر خصیصه باز بودن با هم مشترک هستند این خصیصه مشترک خود را از دست داده و /æ/ یک درجه بسته تر شده و به [e] تبدیل گشته و بنابراین نوعی ناهمگونی واکه ای صورت گرفته است.

این تغییر آوایی را می توان با فرمول زیر نشان داد:

/æ/→[e]/-C/a/

در مثال های زیر نیز ناهمگونی واکه ای رخ داده است:

1.) /haxaste/→[hæxassa]

2.) /haza/→[haza]  

3.) /hadar/→[hadar]

در این مثالها ملاحظه می کنید که واکه /a/ از هجای اوّل با واکه هجای دوم که کاملاً یکسان بوده اند (هر دو واکه پسین و باز بوده اند) شباهت خود را از دست داده اند و واکه هجای اول نسبت به واکه هجای دوم ناهمگون شده، در مثال اول به واکه پیشین و باز (æ0 و در مثال دوم و سوم به واکه پیشین و نیمه باز [a] تبدیل می شود.

3-4- خیشومی شدگی

خیشومی شدگی پدیده ای است که در آن یک واکه تحت تأثیر همخوان خیشومی مجاور خود خیشومی می شود. در گویش ابرکوهی خیشومی شدگی خاصّی وجود دارد که همانند خیشومی شدگی زبان فرانسه است و با گونه تهرانی کاملاً متفاوت می باشد. در این پدیده واکه قبل از همخوان خیشومی /n/ خیشومی گردیده و سپس همخوان خیشومی حذف می گردد. این فرایند در گویش ابرکوهی پربسامد است و مثالهای زیادی از آن را می توان یافت که در اینجا به ذکر تعدادی از آنها می پردازیم.

- هر گاه واژه ای به /n/ ختم شده باشد و قبل از آن واکه قرار داشته باشد در این صورت واکه خیشومی شده، و به دنبال آن همخوان خیشومی /n/ حذف می گردد، مانند:

نون «نان» /nan/→[nu/

مَن «من» /mæn/→[mæ]

بُن «بن» /bon/→[bo]

اُون «آن» /Pan/→[Pu]

قندون «قندون» /qændun/→[qændu]

آسون «آسان» /Pasan/→[Pasu}

- تعداد واژه هایی که به /nd/ ختم می شوند نیز واکه قبل از خوشه همخوانی، خیشومی شده و این خوشه حذف می گردد. این خوشه همخوانی در مرز دو هجا نیز حذف شده، واکه قبل از آن خیشومی می شود، مانند:

بَن «بند» /bænd/→[bæ/

چَن «چند» /čænd/→ [čæ]

قن «قند» /qænd/→[qæ]

تُن «تُند» /tond/→[to]

گَن «گند» /gænd/→[gæ]

قن شکن «قند شکن» /qændšekæn/→[qæšekæ]

تحولات آوایی فوق در دو مرحله صورت می گیرد ابتدا واکه قبل از همخوان خیشومی، خیشومی شده، و سپس /n/ یا /nd/ پایانی حذف می گردد که می توان این مراحل تحوّل را با دو فرمول زیر نمایش داد:

/- ‍[خیشومی] 1./V/→

2.

قانون حذف /nd/ در بعضی از واژه هایی که به /nd/ ختم می شوند و قبل از آن نیز واکه است، اعمال نمی شود، مانند:

1- /nd/ در پایان واژه:

کُند «کند» (به معنای «غل و زنجیر»، چون /kond/→[kond]

در گویش ابرکوهی «کُند» در مقابل «تیز»، /kot/ (کُت) تلفظ می شود؛  گرچه کُت به معنای «کُت» نیز به همین صورت /kot/ تلفظ می شود.

2- /nd/ در مرز دو هجا:

قَندون «قنددان» /qænddan/→[qændu]

/nd/ در هجای اول کلمه «قند دان» /qænddan/ ، به طور کامل حذف نمی شود و فقط /d/ آن حذف می گردد.]

در ادامه قانون حذف /n/ یا /nd/ پایانی که مراحل تحول آن را با دو فرمول 1 و 2 در بالا ارائه دادیم، اضافه می کنیم که اگر پس از /n/ یا /nd/ واکه ای قرار گیرد، /n/ و /nd/ پایانی حذف نمی گردد و میزان خیشومی شدگی واکه قبل از آنها نیز به وضوح قابل شنیدن نیست، مانند:

منم «من هستم، منم» /mænæm/→[mænæm]

چنده «چند است، چنده» /čænde/→[čænda]

رنده «رنده» /rænde/→[rænda]

ذکر این نکته در اینجا لازم به نظر می رسد که واکه کلمات مختوم به /m/ خیشومی نمی گردند مگر در مواردی بسیار معدود که در این صورت ابتدا /m/ به [n] بدل شده، سپس واکه قبل از آن  خیشومی می شود و در نهایت [n] حذف می گردد، مانند:

بون «بام» /bam/→[bu]

حال اگر این کلمات در ترکیب با واکه قرار گیرند همخوان پایانی آنها حذف نمی شود و بنابراین می توان تبدیل /m/ به [n] را در آنها مشاهده نمود، مانند:

بونِ خونه «بام خانه» /bam-exone/→[bu:nexuna]

3-5- کامی شدگی

«مختصه کامی شدگی از افراشته شدن بخش پیشین زبان بسوی کام در همخوانهایی که جایگاه تولیدشان کام نباشد حاصل می شود.» (حق شناس، علی محمد، 1357، 113).

این مختصه در گویش ابرکوهی رایج است. نمونه بارز آن در واژه های پربسامدی قابل مشاهده است که به هجای بلند CVCC ختم می شوند و دارای خوشه های همخوانی /ng/ یا /nk/ هستند که در این صورت /g/ یا /k/ در پایان کامی می شود و سپس /n/ در مجاورت [t] و [c] کامی، کامی شدگی پیدا می کند و به [p] تبدیل می شود و سپس [t] با [c] یا بسیار خفیف تلفظ می شود و یا حذف می گردد. در این تحول آوایی، واکه قبل از /n/ نیز خیشومی می‌گردد، مانند:

جَینگ یا جَین «جنگ» [jænt] یا /jæng/→[jæn]

جُینگ یا جُین «جنگ» [jont] یا  /jong/→[jon]

پلینگ یا پلین «پلنگ» [Pelænt] یا /pælæng/→[Pelæn]

دُینگ یا دُین «دانگ» [dont] یا /dong/→[don]

بُینگ یا بُین «بانک» [banc] [3] یا [ban] یا [bont] یا /bank/→[bon]

دو فرمول زیر گویای این تحوّل آوایی در حالتی است که /g/ یا /k/ که در پایان کامی شده، حذف گردد:

1./n/→[n]/V-

2.

این قاعده در مواردی که واژه های مختوم به /ng/ یا /nk/ در ترکیب واژه هایی قرار گیرند که با همخوان آغاز می شوند، نیز می تواند عمل کند، مانند:

جَین کردن «جنگ کردن» /jæng kærdæn/→ [jæn kerdæ]

بُین / باین رفتن «بانک رفتن» [ban ræftæ] یا [bon ræftæ] /bank ræftæn/→

سَینگ نَزَن به زَینگ» [sænt nazæ be z ænt]

در جمله اخیر [t] بصورت بسیار خفیف تلفظ می شود.

اما اگر واژه با واکه آغاز گردد /k/ و /g/ حذف نمی شود ولی همچنان /n/ کامی می گردد: /k/ نیز در ترکیب با واکه به جفت واکدار خود یعنی /g/ تبدیل می‌شود، مانند:

بُینگ صب «بانگ صبح» /bang-esobh/→[bonte so:b]

جُینگ هفته «جنگ هفته» /jong-e hæfte/→ [jonte hæfta]

بُینگ ملّی «بانک ملّی» /bank-e melli → [bonte melli]

3-6- کشش واکه

گاهی با حذف یک همخوان، واکه قبل از آن کشیده تر تلفظ می گردد. بعنوان مثال هرگاه /م/ یا /h/ پایانی در واژه هایی که دارای هجای بلند CVCC  باشند حذف گردد، واکه قبل از آن کشیده تر تلفظ می گردد. این حذف می تواند در پایان واژه یا در پایان هجا در میان واژه اتفاق افتد. اگر /م/ یا /h/ عضو اول خوشه باشد نیز حذف می گردد و واکه قبل از آن کشیده تر ادا می شود، مانند:

شم «شمع» /šæm/→[šæim]

جم «جمع» /jæm/→[jæim]

صب «صبح» /sobh/→[soib]

مر «مهر» /mehr/→[meir]

مر «مهر» /šepr/→[šeir]

شمدونی «شمعدانی» /šæm dani/→[šæimduni]

/م/ و /h/ پایان هجای متوسط CVC که در مرز دو هجا قرار گیرند نیز حذف گردیده، و اکثر قبل از آن کشیده تر می شود، مانند:

مَلُم «معلوم» /mæplum/→[mæ:lom]

ممور «مأمور» /mæpmur/→[m→:mur]

ممود «محمود» /mæhmud/→[mæ:mud]

مَتاب «مهتاب» /mæhtab/→[mæ:tab]

گاهی نیز یک هجای کامل (CV) در میان واژه حذف و واکه قبل از آن کشیده‌تر می شود، مانند:

صاب «صاحب» /sahib/→[sa:b]

لاف «لحاف» /læhaf/→[la:f]

/م/ و /h/ پایانی در واژه هایی که دارای هجای متوسط CVC هستند و بصورت منفرد بکار می روند نیز حذف می گردد ولی کشیدگی واکه قبل از آنها قابل تشخیص به نظر نمی رسد، مانند:

چا «چاه» /čah/→[ča]

کلا «کلاه» /kolah/→ [kolo]

انشا «انشاء» /penšap/→[penša]

املا «املاء» /pemla/[pemla]

حذف /م/ و /h/ پایانی در گویش تهرانی نیز محمول است.