مقدمه
صرفه جویی از مسائلی است که دین اسلام و سایر ادیان بزرگ الهی به آن تأکید و توجه ویژه داشته اند. اسراف مذموم و موجب از بین رفتن نعمت های الهی است. بر اسراف دو حالت مترتب است: اسراف آگاهانه و اسراف ناآگاهانه. در مورد اول گناه وعقوبت دنیوی و اخروی بر مسرف جاری خواهد شد، اما در مورد دوم کیفر به دست اندرکاران جامعه برمی گردد، که زمینه آگاهی و آموزش لازم را فراهم نکرده اند.
در راستای این بینش باور داریم که عدم صرفه جویی در مصرف انرژی چه زیان بزرگی برای مملکت دارد.
با محدودشدن استفاده از سوخت های فسیلی دو سناریو برای آینده مصرف انرژی قابل پیش بینی است:
• استفاده از منابع انرژی طبیعی و تجدیدپذیری مثل انرژی خورشیدی، زمین گرمایی، باد، امواج دریایی و غیره که امروزه اذهان اندیشمندان را به سختی در مورد فواید، مضار و اقتصادی بودن آن مشغول کرده است. در این معنا سؤالی که به ذهن متبادر می گردد آن که، آیا می توان استفاده از چنین منابع لایزالی را ارزان و عمومی کرد؟
• سناریو دوم استفاده از منابع هسته ای است. اگر چه امکان محدودی است و به خوبی معلوم نیست که میزان استفاده از آن تا چه اندازه باشد، لیکن تا سالیان طولانی قابلیت تأمین انرژی را دارد.
هر دو سناریو نگرانی هایی در پی دارند. انتخاب گزینه مناسب در جهت تولید انرژی و رفع مشکلات مصرف به نحوی که بنیانهای زیستی را دچار عدم سلامت زندگی انسانی، حیوانی و گیاهی نکنند، کاری سهل و هم ممتنع است.
بی تردید دنیا با بحران عظیم زیست محیطی مواجه است. افزایش جمعیت، نحوه استفاده غلط از دستاوردهای تکنولوژیکی، عدم تقسیم عادلانه ثروت و منابع در ایجاد این بحران سهیم هستند. در این میان وظیفه متخصصین و مراکز دانشگاهی در ایفای نقش مثبت خود روز به روز سنگین تر از گذشته شده است. با قبول چنین مسأله ای نگرانی ما برای فراهم نمودن و مصرف انرژی هوده است. نگرانی برای دو پهلوی یک مسأله:
• تولید انرژی
• مصرف انرژی
به همان اندازه که تولید مهم است مصرف نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مصرف بی رویه انرژی، نظم و تعادل اکوسیستم را بهم می زند، آب و هوا را تغییر می دهد و میزان گازهای گلخانه ای تا به حدی افزایش می یابند که ممکن است سیستم انسانی را به نابودی بکشد.
نقش معماری و شهرسازی در حل بحران
معماری و شهرسازی از ضروریات زندگی جمعی و متکی به تعادل نظام عمومی جامعه است. در عین حال هر دو در تغییر و تحول چنین تعادلی که تکیه بر آن دارند موثر هستند. می پذیریم معماری و شهرسازی نمی توانند جوابگو و التیام بخش همه ی دردهای جامعه انسانی باشد، اما بدون شک سهم عمده و بسزایی در درمان آلام جامعه دارند. امروزه صنعتی شدن، این دو را تحت تأثیر خود قرار داده، وظیفه مندی واقعی را از آن ها سلب نموده و از خصوصیات هنری، مذهبی، بومی و موافق با شرایط جغرافیایی و محیطی دور کرده است.
از نقطه نظر مصرف انرژی، در ایران بیش از 40 درصد از مصرف مربوط به ساختمانها، 25 درصد مربوط به صنعت، 22 درصد به حمل و نقل و یک درصد مربوط به سایر بخش ها است. اگر طراحی ساختمان منطبق با صرفه جویی انرژی صورت گیرد و بناهای موجود مرمت گردند، در آن صورت سالیانه می توان حداقل 40 درصد از مصرف انرژی مربوط به بخش ساختمان که معادل 8/14 درصد از کل انرژی مصرفی کشوراست را صرفه جویی نمود. هزینه سالیانه هر متر مربع مصرف آن می تواند به یک پانزدهم زمانی که ساختمان خوب طراحی نگردد تقلیل یابد. این مطلب بیان کننده حقیقتی است که بار تخصصی معماران را سنگین می کند.
از طرفی دیگر تأثیر طراحی درست شهر بر عملکرد ساختمان ها قطعی است. ایجاد سایه، تهویه مناسب، اجازه ورود یا عدم ورود جریان هوا به داخل شهر، توجه کافی به طراحی جداره ها و لبه ها، توجه به جهت و لایه بندی، برش های ضربدری، توپوگرافی، تراکم مناسب و ایجاد فضاهای باز شهری از وظایفی است که شهرساز باید در جهت صرفه جویی در مصرف انرژی و امکان تولید انرژی از طریق منابع تجدیدپذیر را انجام دهد.
اگر چنین بشود به میزان قابل توجهی آلودگی محیط زیست وانتشار گازهای گلخانه ای مثل گاز دی اکسید کربن نیز در سطح شهر کم می شوند.
نقش مراکز تحقیقاتی و آموزشی
یکی از مهمترین عوامل مؤثر در پیشرفت جوامع، توجه به پژوهش و تحقیق به کمک برون دادهایی چون ارائه مقالات در سمینارهای داخلی و خارجی و نشریات علمی - پژوهشی نمایه شده داخلی و خارجی، ارائه کتاب به صورت تألیف و ترجمه، تدوین طرح های تحقیقاتی به ویژه تحقیقات بنیادی و کاربردی و نشست های تخصصی می باشد. انجام چنین وظیفه سنگینی به عهده دانشگاه هاست. از مطالعه سیر تکامل کشورهای پیشرفته در می یابیم، آن دسته از جوامعی که زمینه و بستر مساعد تحقیق و پژوهش را در مراکز دانشگاهی خود به وجود آورده اند، مدارج ترقی و بالندگی را در زمان کوتاهی سپری کرده اند.
در این راستا وظیفه مراکز دانشگاهی با قدمت و بزرگ چون دانشگاه تهران سنگین تر است. برای تحقق هر کدام از زیرمجموعه های تحقیقی برنامه ای درخور - کوتاه و طولانی مدت- در این دانشگاه باید طراحی گردد تا نقش تاریخی خود را ایفا و به انتظارات پاسخ مناسبی دهد.
نشست تخصصی "تراز مداخله معماری و شهرسازی در تولید و مصرف انرژی"
با توجه به موارد مذکور، قطب علمی فناوری معماری دانشگاه تهران تصمیم گرفت تا به ادای وظیفه خود در زمینه تأثیر معماری و شهرسازی بر تولید و مصرف انرژی، در قالب شناسایی متخصصین مربوطه، که در سطح سایر مراکز علمی و دانشگاهی و حتی سایر وزارتخانه ها و بخش های خصوصی به صورتی پراکنده مشغول انجام تحقیقات هستند، بپردازد