فصل اول کلیات
بورس
اگر چه عبارت بورس واژهای پرکاربرد است اما تا حدودی مبهم مینماید. غالباً به سهام شرکتها در هر کشور اطلاق میگردد. به عنوان مثال یک سرمایهگذار در ایالاتمتحده بورس را مجموعه سهام شرکتهای موجود در این کشور میداند. برای نمونه این بازار در ایالاتمتحده شامل بورس سهام شهر نیویورک که به اختصارNyseنامیده میشود، انجمن ملی بها گذاری خودکار سهام توسط دلالها سهام NADAQ، بورس سهام آمریکا در شیکاگو Amex میباشد.
در معنای وسیع آن، بازار بورس به کل سهام موجود در تمام کشورها اطلاق میگردد.
تجارت
در اصل بازار بورس به صورت علنی و در تالاری که بدینمنظور در نظر گرفته شده بود برگزار میگردد. اما امروزه تجارت سهام بیشتر از طریق کامپیوتر و به صورت آنلاین بین فروشنده و خریدار صورت میگیرد.
شرکتهای بزرگ اغلب در چندین مکان به تجارت میپردازند. برای مثال، سهام شرکت Exxon Mobile در استرالیا، فرانکفورت، بلژیک، لندن، بوینسآیرس و نیویورک خرید و فروش میگردد.
مالکیت
در سالهای دور، در سرتاسر جهان، خریداران و فروشندگان سهام، سرمایهگذاران و تجاری بودند که به صورت شخصی و انفرادی به داد و ستد میپرداختند، با گذشت زمان بازارها به سوی نهادگرایی حرکت کردند و خریداران و فروشندگان به صورت موسساتی درآمدهاند، (مثال: سازمان امور بازنشستگی، شرکتهای بیمه، شرکتهای تعاونی سرمایهگذاری در سهام، گروههای سرمایهگذار و بانکها) افزایش سرمایهگذاری به صورت سازمانی و نهادی سبب ایجاد ملاحظات حرفهای و شغلی شده و این نوع بازارها را تحت نظم و کنترل قانونی درآورده است.
خصوصیات بازار بورس در سرتاسر جهان با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه، اکثریت سهام در بازارهای بورس ژاپن در دست شرکتهای مالی و کمپانیهای صنعتی است در صورتی که در ایالاتمتحده آمریکا و کشور انگلیس این مقدار در دست اشخاص و افراد است.
تاریخچه بورس
در قرن 12 میلادی در فرانسه Courtier dechange به اداره و نظارت بر دیون جوامع کشاورزی به نمایندگی از بانکها مربوط بود و افراد شاغل در این محل را میتوان اولین دلالان بورس نامید.
در قرن 13 میلادی، تجار Bruges در خانه شخصی به نام vander bourse جمع میگردیدند و در سال 1309 آنجا را به صورت یک موسسه درآوردند که Bruges Bourse نامیده میشد.
این ایده به سرعت در فلاندر (نام ناحیهای در قرون وسطی که بخشی از شمال خاوری فرانسه و جنوب بلژیک امروزی را دربرمیگرفت) و بخشهای همسایه گسترش یافت و Bourses به زودی در شهرهای گنت و آمستردام گشایش یافت . .
در اواسط قرن 13، بانکداران ونیزی شروع به تجارت اوراق قرضه دولتی نمودند. در سال 1351 دولت ونیز شایعات در حال انتشار را که هدفش کاهش قیمت اوراق قرضه دولتی بود را بیاساس و بیاعتبار خواند.
شهرهای پیزا که برج پیزا در آن است. ورونا، جنوا و فلورانس نیز در قرن 14، تجارت این نوع اوراق را آغاز کردند. این امر در این شهرها امکانپذیر بود بدینعلت که این شهرها مستقل بوده و توسط دوک اداره نمیشد بلکه اداره آنها به دست شورایی از بومیان این شهرها بود .
کشور هلند بعدها شرکتهای سهامی با مسوولیت محدود را در بورس بنیان نهاد که به سهامداران امکان فعالیت و در معاملات تجاری و سهیم شدن در سود و زیان این شرکتها را میداد.
در سال 1602 کمپانی هند شرقی شعبه کشور هلند اولین اوراق بهادار و سهام را در بازار بورس آمستردام منتشر کرد. این کمپانی اولین شرکتی است که سهام و اوراق قرضه خود را صادر نمود.
بازارهای بینالمللی
اولین بازار بورسی که به طور مستمر فعالیت میکرد Amesterdam beurs در اوایل قرن 17 میلادی بود. هلندیها در پیشفروش سهام، امتیاز خرید و فروش سهام به بهای از پیش تعیین شده و... پیشرو بودند.
امروزه بازارهای بورس در تمام کشورهای قدرتمند اقتصادی وجود دارد و بزرگترین این بازارها در کشورهای چین، ایالاتمتحده ژاپن و در اروپا قرار دارد.
شاخص بورس
نوسان قیمت بازار یا بخشی از آن در سیستمی که شاخص بازار بورس نامیده میشود ثبت میگردد.
سند مشتق1
: Option قراردادی است که به سرمایهگذار حق خرید یا فروش اوراققرضه را مثل سهام و... با قیمت توافق شده در یک دوره زمانی مشخص و بدون الزام میدهد.
Future )قراردادهای آتی یا سلف): قراردادی است که سرمایهگذار را ملزم به خرید و فروش اوراق قرضه با قیمت توافق شده در یک دوره زمانی مشخص، مینماید . .
این نوع بازارها در قیاس با بازارهای سهامهای دارای حق تقدم ریسکپذیری بالاتری دارند.
Leverage strategies
استراتژیهای سرمایهگذاری (سرمایهگذاری با پول قرضی(
سهامی که کارگزار بورس مالک آن نیست به صورت سلف فروش و یا وجهالضمان داد و ستد میگردد.
سلف فروش
در این سیستم، کارگزار بورس سهام را قرض میگیرد (معمولاً از بنگاه دلالی که سهام مشتری و یا سهام خود را به طور قسطی نگاه میدارد) و بعد آن را در بازار به فروش میرساند. به این امید که قیمتها کاهش یابد. سپس کارگزار سهام را دوباره خریداری میکند. در صورتی که قیمتها کاهش یافته باشد سود کرده و در صورتی که قیمتها افزایش یافته باشد ضرر میکند.
بودجه خرید
در این سیستم کارگزار پول با بهره قرض گرفته تا سهام بخرد و امید به افزایش قیمتها دارد. در اکثر کشورهای
1.Derivative instruments
2. Margin buying
صنعتی قوانینی وجود دارد که تأکید میکند اگر قرض براساس وثیقه و وجهالضمان از سهام دیگری باشد که کارگزار مالک آن است حداکثر میتواند درصد معینی از ارزش سهامها متعلق به کارگزار باشد.
فصل دوم بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار :
امروزه سرمایه گذاری و مفاهیم آن یکی از مهم ترین مقوله های مورد توجه در علم مدیریت به شمار می رود. سرمایه گذاری ممکن است از طریق افتتاح یک حساب سپرده کوتاه مدت یا از طریق خرید زمین ، آپارتمان و غیره به وقوع می پیوندد.راه دیگری نیز برای سرمایه گذاری وجود دارد که از آن طریق می توان درصدی از سهام یک شرکت بزرگ را خریداری نموده و در موفقیت آن سهیم بود. در حقیقت یکی از مهم ترین روش های کسب موفقیت های مالی در طی چند دهه گذشته خرید سهام شرکت های بزرگ بوده است. آنهایی که تنها ده هزار دلار در شرکت مایکرو سافت در ابتدای دهه 90 میلادی سرمایه گذاری نمودند توانستند بعد از ده سال به بیش از چند میلیون دلار ثروت دست یابند.مثال دیگر آن خرید سهام شرکت صدرا در بورس ایران در ابتدای عرضه آن بود که ظرف کمتر از چند سال ، ارزش سهام آن چند صد برابر شد.البته سرمایه گذاری در بورس همیشه منجر به سود آوری نمی گردد و چنان چه این کار بدون شناخت کافی انجام پذیرد ممکن است نتایج نا خوشایندی را در بر داشته باشد. برای همین منظور شناخت روند اقتصاد و آشنایی با ریسک موجود در سرمایه گذاری نیز خود از جمله عواملی هستند که باید در موقع سرمایه گذاری در نظر گرفت.
به طور کلی بورس در فعالیتهای بازرگانی و داد و ستد به یک بازار رسمی و دائمی گفته می شود که در یک محل متشکل شده و آن خرید و فروش اوراق بهادار توسط افرادی بنام کارشناس تحت نظارت مقررات خاصی انجام می گیرد.[1] در تعریف بورس باید گفت بازاری که در آن اوراق بهادار مثل اوراق قرضه و سهام شرکتها معامله می شود –خرید و فروش اوراق بهادار و رغبت مردم به سرمایه گذاری در این اوراق در گرو وجود بازارهای مالی است اگر بازار های مالی وجود نداشته باشد . سرمایه گذاران نمی توانند اوراق بهادار خود را به پول نقد تبدیل کنند – اوراق بهادار غالبا سررسید نسبتا طولانی دارتد و در برخی از موارد هم بدون سررسید هستند اگر وضع به گونه ای باشد که خریداران اوراق بهادار مجبور شوند برای رسیدن به پول خود تا تاریخ سررسید اوراق بهادار صبر کنند . احتمالا تمایلی به سرمایه گذاری در این اوراق نخواهند داشت وجود بازارهای مالی این امکان را فراهم می کند که شرکتها اوراق بهادار خود را راحتر به فروش برسانند و سرمایه گذاران نیز بتوانند اوراق بهادار خود را به پول نقد تبدیل کنند
بورس بازاری سازمان یافته برای مقابله عرضه و تقاضا ی سهام و اوراق بهادار است. با ایجاد تفاوت های موجود در نرخ سهام بورسها ،عرضه و تقاضا تغییر می کند تا نهایتا معاملات تسهیل شود.
عاملان خرید و فروش را در اصطلاح کار گزار بورس می نامند.بازار بورس باعث می شود تا معاملات به آسانی انجام شود.معاملات در بورس مدت دار است یا نقد و هر کدام از آنها ریسک و منافع خاص خود را به دنبال دارد.
هدف اصلی بورس اوراق بهادار تامین مالی بلند مدت طرح های تولیدی و تجاری است.تامین مالی از راه فروش سهام دارای مزایایی چون سهیم شدن فرد سهام دار در سود و زیان شرکت می باشد.
بورس واژه ای فرانسوی است که اغلب به بازار معامله سهام در اروپا می گویند.اولین بورس درفرانسه در سال 1915 و بعد در تولوز ، بورد و مارسی شکل گرفت. بزرگترین بازار بورس جهان، با توجه به میزان خرید و فروش سهام ، بازار بورس نیویورک است.سپس بورس توکیو ، لندن و انجمن بورس های آلمان فدرال قرار دارند.
بورس های دنیا به سه صورت تجارت رسمی (طی ساعات رسمی باز بودن بورس)،تجارت نیمه رسمی(بیشتر از ساعات رسمی گشایش بورس) و تجارت غیر رسمی یا خارج از بورس(انجام آنها در دفاتر بورس ثبت نمی شود) می باشند.بورس اوراق بهادار در حقیقت قلب مرکز مالی است.مانند بورس های نیویورک ،هنگ کنگ، پاریس،لندن و فرانکفورت که در آنجا معاملات اوراق بهادار بین المللی صورت می گیرد.
اهمیت اقتصادی بازار بورس در آن است که عملیات پس انداز و سرمایه گذاری را تسهیل می کند.به طوری که از یک طرف این امکان را برای سرمایه گذاران ایجاد می کند که از راه عرضه سهام به بازار بورس منابع سرمایه مورد نیاز خود را به دست آورند و از سوی دیگر پس اندازهای خصوصی را در سرمایه گذاری های مولد به جریان می اندازد. ارتباط بین بورس و بازار سرمایه ای در سهولت امر خرید و فروش سهام و اوراق بهادار است که باعث ترغیب و تشویق سرمایه گذاری می شود.
جایگاه بورس در اقتصاد
اقتصاد داخلی یک کشور را میتوان مرکب از دو بخش واقعی و بخش مالی در نظر گرفت. بخش واقعی جریان کالا و خدمات را از تولید کنندگان به مصرف کنندگان و جریان نهادهها را از طرف مصرف کنندگان به سمت تولید کنندگان در قالب بازارهای گوناگون هدایت میکند. بخش مالی نیز از جریان وجوه و سرمایه از طرف پسانداز کنندگان و صاحبان سرمایه به سمت تولید کنندگان تشکیل میشود. تعامل این دو بخش موجب تامین وجوه بلند مدت و میان مدت از طریق بازارهای مالی-یعنی بازار پول و سرمایه- به ویژه بازار سرمایه برای واحدهای اقتصادی شده و از این طریق بستر لازم برای توسعه و رشد اقتصادی فراهم خواهد آمد.
در اقتصاد، منابع از طریق بازار و یا دولت تخصیص مییابند. دولتها با ابزارهایی که در اختیار دارند، میتوانند بر میزان تولید محصولات، میزان تقاضای مصرفکنندگان و در نهایت میزان تولید بنگاههای اقتصادی تاثیر بگذارند. به عنوان برخی از این ابزارها میتوان به قدرت خرج پول، قدرت تجهیز پول از طریق مالیات، اعطای یارانه، وامگیری با اعتبار نامحدود، خلق پول و وضع قوانین و اجرای آنها اشاره نمود. از سوی دیگر بازار با بکارگیری مشارکت مردم در تشکیل و انباشت سرمایه میتواند به مراتب کاراتر از سیستم دولت عمل نماید. زیرا انباشت سرمایه و قدرت اداره در دست دولت شیوه ناموفقی بوده که به لحاظ اجتماعی و سیاسی نیز مسایلی را در بر داشته است. از این رو راه قابل قبول، تجمیع سرمایههای کوچک و متوسط از طریق مشارکت مردم و هدایت این سرمایهها از طریق سازوکار بازار به سمت تولید وخدمات خواهد بود.
بازار سرمایه به عنوان یکی از اجزاء بخش مالی در اقتصاد در برقراری ارتباط بین مردم و بنگاههای اقتصادی نقش مهمی ایفا میکند. با در نظر گرفتن این واقعیت که پسانداز و سرمایهگذاری برای رشد اقتصادی حیاتی هستند و اینکه در یک اقتصاد پیشرفته تجمیع پساندازها از طریق بازار سرمایه صورت میگیرد، در اینصورت بازار سرمایه به مثابه پلی، پسانداز مردم و بنگاههای اقتصادی را به بنگاههایی که نیازمند منابع مالی هستند انتقال میدهد. بدین ترتیب علت اصلی وجود بازار سرمایه در هر اقتصاد را میتوان به برقراری ارتباط بین مردم و بنگاهها، بخش خصوصی و عمومی و حتی واحدهای داخلی و خارجی دانست.
بورس اوراق بهادار به عنوان بازاری متمرکز، منسجم و سازمان یافته که در آن موسسات و بنگاههای اقتصادی میتوانند از پساندازها و سرمایههای راکد در قالب عرضه سهام و اوراق مشارکت برای تامین مالی خود استفاده کنند، یکی از ارکان مهم بازار سرمایه قلمداد میشود.