مقدمه
یکی از الزامات اساسی برای ره پیمودن به سمت توسعه و پیشرفت ، توجه به سرمایه و سرمایه گذاری است و در لوای سرمایه گذاری است که امور دیگر مانند افزایش تولید ، افزایش رفاه و ایجاد اشتغال محقق خواهد گردید. بورس اوراق بهادار ، یکی از عناصر اصلی در بازار سرمایه هر کشور است و شاخص به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در جهت شناسایی بورس به شمار می رود . مقاله حاضر در راستای اهمیت شاخص بازار بورس ، به توضیحاتی در این زمینه پرداخته است .
سرمایه به عنوان یکی از نهادهای مهم تولید، در کنار دیگرنهادهای تولید مثل نیروی کار، منابع طبیعی، فن آوری، مدیریت و فرهنگ از اهمیتی فراوان برخوردار است. پویایی بازار سرمایه هر کشوری نشان دهنده وضعیت این نهاد مهم تولید و نشان گر درصد توسعه یافتگی آن کشور است. بورس اوراق بهادار تهران به عنوان مهمترین و اساسی ترین بازارهای سرمایه ایران، فعالیت خود را از دهه 1340 آغاز نموده و تا به حال راه پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است.
یکی از معیارهای مهم در ارزیابی مالی کشورهای مختلف چگونگی وضعیت شاخص است. بورس تهران اگرچه سابقه ای دیرینه (متجاور از چهاردهه) دارد، تنها از سال 1368 به محاسبه شاخص کل قیمت و از سال 1376 به بعد به محاسبه شاخص های فرعی دیگر پرداخته است.
متن حاضر به بررسی شاخص های بورس اوراق بهادار پرداخته است از جمله موضوعاتی که مورد بررسی قرار گرفته است. کلیاتی در مورد بازارهای مالی و ابزارهای مورد معامله در آنها، بررسی شاخص در سطح بین الملل و بررسی شاخص سهام در بورس تهران می باشد.
1- ابزارهای بازاز پول مثل : اوراق خزانه قراردادهای بازخرید
2- ابزارهای بازار سرمایه، مثل اوراق سهام و قرضه
3- ابزارهای شفته : اوراق اختیار و تاخت
از نظر عمر ابزار مورد معامله :
1- بازار اولیه : بازاری که در آن وام گیرنده اوراق بهادار جدیدی را منتشر می کند و در ازای وجه نقد به سرمایه گذار (خریدار) می فروشد.
2- بازار ثانویه : بازاری که در آن اوراق بهادار منتشره در بازارهای اولیه داد و ستد می شود، مثل بازار بورس
3- بازار سوم : شامل کلیه بازارهای خارج از بورس است که در آن اوراق بهاداری که در بورس پذیرفته شده اند، داد و ستد می شوند.
4- بازار چهارم : هنگامی که به وجود می آید که دو سازمان بزرگ (افراد ثروتمند) بدون دخالت کارگزار اوراق بهاداری را مستقیماً معامله می کنند.
بنابراین در بحث مربوط به شاخص ها در این جا بازار بورس و اوراق سهام و قرضه مد نظر هستند.
شاخص :
واژه شاخص (index) به معنای نمودار، نماینده، نشان دهنده و نمایاننده می باشد. از نظر کاربری شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن می باشد. شاخص وسیله ای برای اندازه گیری و مقایسه پدیده هایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند. بنابراین بر مبنای شاخص می توان تغییرات ایجاد شده در متغیرهای معینی را در طول یک دوره بررسی نمود.
شاخص های بازار اوراق بهادار
معمولاً شاخص های بازار اوراق بهادار مربوط به سهام و اوراق قرضه هستند. با توجه به اهمیت و کاربرد فراوان شاخص های سهام، تمرکز بیشتری بر شاخص های مذکور خواهیم داشت. متداول ترین سؤالی که در خصوص بازارهای سهام پرسیده می شود این است که وضعیت بازار امروز چگونه است؟ برای پاسخ به این سؤال نیاز به گزارش ترکیبی از عملکرد بازار است که به صورت میانگین ها و شاخص را نشان داده شده است. به خاطر تعدد زیاد بازارهای سهام (اعم از داخلی و خارجی) شاخص های متعددی برای بازار سهام وجود دارد که در این بخش روش های محاسبه و مهمترین شاخص ها بررسی می شود.
شاخص های قیمت سهام
شاخصهای قیمت سهام در تمامی بازارهای مالی دنیا، به مثابه یکی از مهمترین معیارهای سنجش عملکرد بورس اوراق بهادار ، از اهمیت و توجه زیادی برخوردارند. شاید مهمترین دلیل این توجه روزافزون ، این امر باشد که شاخصهای مزبور از تجمیع حرکتهای قیمتی سهام تمامی شرکتها یا طبقه خاصی از شرکتهای موجود در بازار بورس ، به دست می‌آیند و در نتیجه بررسی جهت و اندازه حرکتهای قیمتی را در بازار سهام ، امکان‌پذیر می‌سازند. در واقع گسترش نظریه‌ها و نوآوریها مالی در یکی دو دهه اخیر بر پایه نقش محور ی توجه به حرکت عمومی بازار به چند دلیل مفید و مهم است :
1- کاربرد اصلی و عمده شاخصها ، محاسبه بازدهی کل بازار، یا عناصر مشخصی از بازار در یک دوره معین ، و استفاده از نرخهای بازده محاسبه شده به مثابه مبنایی برای قضاوت درباره پرتفویهای مختلف است .
2- شاخصها همچنین برای توسعه و ایجاد پرتفوی شاخصی به کار می‌روند . برای اکثر مدیران سرمایه گذاری ، معمولا کسب بازدهی فراتر از بازدهی بازار در طولانی مدت و به طور مداوم مشکل می‌باشد .در این صورت یک راهکار ساده ، سرمایه‌گذاری در پرتفویی است که قابل رقابت با پرتفوی بازارمی‌باشد . این ایده منجر به ایجاد صندوقهای شاخصی شده است که هدف آنها پیگیری عملکرد شاخصهای مشخص بازار ، در طول زمان می‌باشد .
3- قیمت سهام ، اغلب بیانگر انتظارات بازار از وضعیت اقتصادی شرکتهاست . از این رو شاخصهای بازار نمایانگر وضعیت و عملکرد آتی کل اقتصاد می‌باشند . تحلیلگران اوراق بهادار ، مدیران پرتفوی و سایر متصدیان اقتصادی ، از شاخصهای بازار ، برای بررسی متغیرهاییکه حرکت کل قیمتهای سهام را تحت تاثیر قرار می‌دهند ، استفاده می‌کنند . برای مثال میتوان به تحلیل رابطه بین بازده سهام یا اوراق قرضه در ایالات متحده ، ژاپن و المان اشاره کرد .
4- سایر گروههای علاقمند به شاخصها ، تحلیلگران فنی هستند . آنها بر این باورند که " تغییرات تاریخی قیمتها " می‌تواند برای پیش‌بینی حرکات آتی آنها استفاده شود . برای مثال ، به منظور پیش‌بینی حرکات قیمتی سهام در آینده، آنها نمودار قیمت و حجم تغییرات شاخصهای بازار سهام ، همانند شاخص داوجونز را ترسیم می‌نمایند.
5- در نهایت اینکه نظریه پرتفوی و رفتار بازار سرمایه ، نشان داده است که ریسک مرتبط با یک دارایی ریسک‌دار، فقط ریسک سیستماتیک است. این ریسک بیانگر رابطه نرخ بازده دارایی موردنظر، با بازده پرتفوی بازار می باشد. بنابراین ضروری است که وقتی ریسک سیستماتیک یک دارایی ریسک دار (سهام)، محاسبه می‌شود، بازدهی آن با بازدهی یک شاخص جامع بازار ، مرتبط می‌شود.
به طور خلاصه شاخصهای بازار سرمایه ، در موارد زیر استفاده می‌شود :
< >مبنایی برای ازیابی عملکرد مدیران حرفه‌ای سرمایه‌گذاریایجاد نظارت بر صندوقهای سرمایه‌گذاری شاخصی اندازه‌گیری نرخهای بازده بازار در مطالعات اقتصادی پیش‌بینی حرکات آتی بازار (توسط تحلیلگران فنی )شاخصی برای پرتفوی بازار دارائیهای ریسک‌دار ، به هنگام محاسبه ریسک سیستماتیک دارائیها.اهمیت شاخص قیمت سهام
شاخص قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس ، یکی از معیارهای مهم در ارزیابی اقتصاد کلان هر کشور است که نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی آن کشور نیز می‌باشد. این شاخص از آنجا که متاثر از حیات اقتصادی کشور می‌باشد ، در سالهای بهبود رونق اقتصادی، روندی افزایشی را می‌پیماید و در سالهای بحرانی و رکود ، فرایند کاهش را طی می‌نماید. نگاهی به شاخص قیمت بورس تهران گواهی براین مدعاست و بیانگر آن است که در سالهای 1376 و 1377 که اقتصاد کشور با بحران کاهش قیمت نفت و تبع آن رکود مواجه بوده است، شاخص قیمت بورس نیز فرآیندی نزولی را طی نموده است، لازم به یادآوری است که در کاهش شاخص قیمت بورس در سالهای مزبور، ناکارآمدی شرکتهای پذیرفته شده در بورس (علاوه بر مسایل اقتصادی کلان) نیز نقش داشته است. علاوه بر اهمیت شاخص قیمت به عنوان یک نماگر اقتصادی در تحلیلهای کلان ، وضعیت این شاخص در تحلیلهای خرد و برای سرمایه‌گذاران کوچک نیز مهم است. شاید بتوان ادعا کرد که هر سرمایه‌گذاری در بورس ، در وهله اول به تغییرات قیمت سهام برای جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس در مقایسه با دیگر دارایی‌های جایگزین مانند (مسکن، ارز، سپرده بانکی و اوراق مشارکت) توجه دارد. توجه به شاخص قیمت بورس در هر کدام از تصمیم‌گیری یادشده بالا یکی از ضرورتهای بنیادین است . به بیان کوتاه باید بگوییم چنانچه شاخص قیمت، کاهش یابد، به نوعی بیانگر آن است که قیمت سهام مختلف در مجموع کاهش یافته و این چیزی است که سرمایه گذاران از آن می‌هراسند . همین مفهوم را درباره افزایش شاخص نیز میتوان گفت.
چنانچه فرض شود سرمایه گذاران دردامنه بسیار متنوع از سهام شرکتهای مختلف سرمایه گذاری کرده‌اند، با افزایش شاخص قیمت سهام ، ارزش بدره سرمایه‌گذاری آنها افزایش و با کاهش شاخص قیمت ، ارزش بدره سرمایه‌گذاری آنها کاهش یافته است.
یکی دیگر از موارد کاربرد شاخص قیمت این است که تصمیم گیران مالی می‌توانند با استفاده از نرخ تغییرات شاخص قیمت ، وضعیت سرمایه‌گذاری خود را با دیگر نرخهای مهم اقتصادی کشور مانند نرخ تورم و نرخ سود بدون خطر بانکها مقایسه و جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس را دریابند.
روش محاسبه شاخص قیمت در بورس
روزانه بر روی صفحه‌های روزنامه و مجله‌ها و صفحه‌های نمایش کامپیوترها و مانند اینها، اطلاعات مربوط به شاخصهای قیمت بورس درج شده است. به راستی این اطلاعات چگونه محاسبه شده و چه استفاده ای از آنها می توان نمود؟