حتما تا به حال حین عبور از کوچه یا محله تان (البته اگر تا حالا آسفالت شده باشد)، یا در خیابان انواع و اقسام ترک ها، موج ها و چاله ها را در سطح آسفالت مشاهده کرده اید. آیا تا به حال به علل پیدایش این میهمان های ناخوانده لاستیک ها و فنرهای ماشین خود فکر کرده اید یا خیر؟ پاسخ شما مثبت یا منفی باشد، در هر دو صورت از شما می خواهیم تا پایان مطالب با ما همراه باشید. چرا که امروز قصد داریم بدون هرگونه مقدمه و حاشیه رفتن، با هم به شناخت انواع و بررسی دلایل پیدایش این خرابی ها در سطح جاده ها و راه ها بپردازیم. از مهمترین عوامل موثر در خرابی و خسارت راه ها و سطوح آسفالتی، موارد زیر را می توان نام برد:نوع خاک محل احداث راه، حجم ترافیک، شرایط جوی و محیطی از نظر میزان بارندگی و تغییرات درجه حرارت، نوع وسایل نقلیه عبوری، نحوه ساخت راه و اجرای اصولی و فنی تمام مراحل ساختمان. لایه های راه شامل: خاکبرداری های اولیه خاک های کم مقاومت و تراکم زمین طبیعی، اجرای لایه های زیر اساس (Sub base)، اساس(Base) و در بعضی موارد بلک بیس(Black base)، لایه رویی(Surface) و در نهایت لایه های آسفالتی سطح راه یعنی بیندر (Binder) و توپکا(Topeka). رعایت نشدن اصول مراقبت و حفاظت از راه و ترمیم نشدن آسیب های جزئی و اولیه راه و به اصطلاح به فراموشی سپرده شدن راهداری چه قبل و چه بعد از آسیب دیدگی آن. چرا که برای هر نوع عیب و خرابی که در سطح راه آسفالته ایجاد می شود، روش خاصی جهت مراقبت و مرمت آن وجود دارد؛ شیب بندی طولی و عرضی نامناسب راه و در نتیجه باقی ماندن آب بر سطح آسفالت راه در شیب های کمتر از حد استاندارد، باعث تخریب آن می شود. البته عکس این قضیه نیز صادق است، به این معنی که هر چه شیب راه خصوصا شیب عرضی از حد مجاز بیشتر باشد، این امر باعث جاری شدن تند آب ها بر سطح مسیر می شود که در نهایت با گذر زمان، باعث شسته شدن و خرابی راه می شود. عایق کاری نامناسب راه و نفوذ آب به داخل ساختمان راه و لایه های زیرین آن و در نهایت تخریب آسفالت و کل راه، استفاده از قیر های غیر استاندارد و با ویسکوزیته(گرانروی) نامناسب و کمتر یا زیادتر بودن قیر مصرفی از حد مجاز، استفاده خودروها خصوصا وسایل نقلیه سنگین مجهز به لاستیک های یخ شکن و میخدار در ایام بدون یخبندان و حتی در زمان بارش برف جزئی و نرم در طول سال، همه و همه از عواملی هستند که باعث آسیب دیدگی و در صورت عدم رسیدگی، باعث انهدام و از کاربری خارج شدن راه می شوند.
انواع معایب و آسیب دیدگی ها
در یک تقسیم بندی خرابی ها را به دو نوع بنیادی (سازه ای) و خرابی های سطحی (کارکردی) تقسیم بندی می کنند. نوع بنیادی زمانی رخ می دهد که روسازی به علت نداشتن قدرت باربری کافی در اثر بارهای وارده و صدمه دیدن، دیگر قادر به تحمل بارگذاری بیشتر بدون افزایش خرابی نباشد. در حالی که در خرابی های سطحی، سیستم روسازی قدرت باربری دارد، ولی به علت ناهموار شدن سطح روسازی، امکان بهره برداری از آن به سختی امکانپذیر است.در تقسیم بندی دیگر این خرابی ها به سه دسته عمده تقسیم بندی می شوند: ترک ها، تغییر شکل ها و اضمحلال.ترک هایی که در اثر عوامل بر شمرده فوق در سطح راه های آسفالته به وجود می آیند عبارتند از: ترک های پوست سوسماری (موزائیکی)، ترک های تیغه ای (برشی)، ترک لبه ای، ترک های دوبندی (بین دو خط)، ترک های انعکاسی، ترک های چروکی(انقباضی)، ترک های لغزشی(هلالی) و ترک های تعریضی.
تغییر شکل ها
۱ - تورم در راه های آسفالتی: نوعی تغییر شکل در سطح راه که در آن سطح راه از پروفیل خاص خود خارج شده و بالا می آید که عموما از متورم شدن لایه های زیرین و فشار رو به بیرون به لایه های روسازی ناشی می شود که از جمله دلایل تورم می تواند وجود رطوبت و آب در این لایه ها و یخ زدن این آب ها و در نتیجه افزایش حجم آنها باشد.
۲ - پیدایش چاله در راه های آسفالتی: این چاله ها عموما دارای شکل های دایره ای با اندازه های متفاوت هستند که در اثر کم قیر بودن آسفالت، ضخامت غیر استاندارد (کم) آسفالت، مقدار پایین ریزدانه ها در آسفالت و نیز تراکم و مقاومت پایین زیرسازی پدید می آیند.
۳. فرسایش و گر شدن: این واژه ها به روند جدا شدن ریزدانه ها و به دنبال آن درشت دانه ها از سطح آسفالت اطلاق می شوند. از مهمترین عوامل فرسایش و گر شدن روسازی راه ها می توان موارد زیر را نام برد: انجام کار آسفالت در شرایط نامساعد محیطی خصوصا در هوای سرد و دارای رطوبت نسبتا بالا، تراکم ناکافی آسفالت و کم قیر بودن آن، استفاده از مواد کثیف و آغشته به موادی مثل خاک و روغن ها، باقی ماندن برف و یخ به مدت طولانی بر سطح آسفالت، تاخیر در پخش مصالح سنگی پس از قیر پاشی، باز کردن راه برای استفاده وسایل نقلیه خصوصا ماشین های تندرو قبل از سفت شدن قیر، وجود سطح متخلخل و غیرمکنده در زیر رویه آسفالتی، به کارگیری مواد آلوده یا نمناک در آسفالت و تاخیر در غلتک زنی مصالح سنگی پس از پخش آنها به وجود می آید.
۴. رو زدن قیر در راه های آسفالته (Bleeding): در این حالت به دلایلی از جمله دمای بالای تهیه و ریختن آسفالت، مصرف بیش از اندازه قیر در آسفالت، ریختن لایه آسفالت بعدی قبل از عمل آمدن مناسب لایه پریمکت، قیر به سطح رویی آسفالت آمده و یک لایه قیر در سطح آسفالت تشکیل می شود که این مسئله باعث لغزندگی بیش از حد سطح راه خصوصا در هنگام بارندگی می شود. این عیب با سوزاندن قیر رو زده به کمک نفت یا گازوئیل طی مدت زمان مناسب در حدود ۱۵ دقیقه یا با تراشیدن آن توسط دستگاه Heater Planer تا حدود زیادی مرتفع می شود.
۵. نشست در راه های آسفالته: پایین رفتن سطح راه از سطح تراز اولیه و استاندارد آن که در بعضی نقاط به حدود ۲۰-۱۵سانتی متر هم می رسد را نشست می نامیم که در نتیجه آن چاله های کوچک و بزرگ ایجاد شده که جمع شدن آب در این چاله ها در نهایت هم منجر به یخ زدگی سطح راه و ایجاد خطر برای رانندگان می شود و هم تخریب و اضمحلال آسفالت را در پی دارد. از مهمترین عوامل ایجاد نشست در راه، ترافیک سنگین تر از ترافیک طرح راه، تراکم نا کافی لایه های زیرین و در نتیجه نشست آنها و در نهایت ساخت غیراصولی و غیرفنی راه را می توان نام برد.
۶. کنار رفتگی و موجدار شدن سطح آسفالت: این خرابی از نوع تغییر شکل های پلاستیک یا خمیری هستند که این خرابی ها در سر پیچ های تند، سر ایستگاه های اتوبوس، تقاطع ها و به طور کلی در محل توقف و حرکت وسایل نقلیه که نیروهای برشی شدیدی به روسازی راه وارد می شوند، تولید می شوند. مصرف بیش از حد قیر، مقدار بالای مصالح گرد گوشه در آسفالت، مصرف بیش از حد مصالح ریز دانه در مخلوط آسفالت و به کار بردن قیر با نرمی زیادتر از حد استاندارد، از مهمترین عوامل ایجاد اینگونه خرابی ها هستند.یکی از مهمترین عوامل خرابی در سطح راه های آسفالته که متاسفانه کمتر به آن دقت می شود، استفاده از زنجیر چرخ ها و لاستیک های یخ شکن و بعضا میخدار در ایام بدون یخبندان یا با یخبندان های سبک سال، خصوصا برای وسایل نقلیه سنگین است. استفاده از این وسایل باعث پدید آمدن شیارهای طولی و فرورفتگی های ممتد به موازات طول جاده در سطح آن می شود که این مسئله علاوه بر تسریع در استهلاک وسیله نقلیه، باعث جمع شدن آب های سطحی روی جاده شده که هم خرابی آسفالت و هم عدم تعادل وسیله نقلیه را در پی دارد و از طرف دیگر در شب ها دقیقا شبیه آینه عمل کرده و باعث انعکاس نور چراغ های اتومبیل های مقابل در دیدگان راننده وسیله نقلیه می شود که عواقب زیانبار این پدیده کاملا روشن است. البته ذکر این نکته لازم است که طرح راه آسفالته ای که روی آن از این قبیل لاستیک ها و وسایل ایمنی استفاده می شود، دارای ویژگی های خاصی ست. از جمله تراکم حداقل ۹۸ درصدی آسفالت، دانه بندی مناسب و تناسب مواد ریزدانه و مخلوط خمیری آسفالت، مصرف قیر مناسب خصوصا با درجه نفوذ بین ۸۰ تا ۱۰۰، محدودیت در قطر سنگدانه های آسفالت و ... . بر اساس توضیحات فوق، مشخص می شود که دلایل عمده و اصلی خرابی ها در راهسازی ها خصوصا راه های آسفالته یا ریشه در ساخت اولیه راه و آسفالت و نحوه و میزان ترکیبات آن دارد یا اینکه مربوط به دوره بهره برداری از راه که به دلیل نبود مراقبت و نگهداری صحیح و اصولی از راه و مرمت نشدن بموقع خرابی های جزئی برای جلوگیری از به وجود آمدن خرابی های عمده و جبران ناپذیر در راه ها (رعایت نشدن اصول راهداری)، پدید می آید. از طرفی همه ما کمابیش از هزینه های بسیار بالا و سرسام آور راهسازی در تمام مراحل آن از مطالعات و نقشه برداری های اولیه، طراحی مسیر و محاسبات آن گرفته تا زیرسازی، روسازی، آسفالت کاری، خط کشی و علامت گذاری و... (ساخت اولیه راه) و نیز مخارج سنگین تعمیرات و نگهداری و مرمت و بهسازی راه شامل هزینه لکه گیری ها، پرکردن چاله ها، مرمت شانه ها، مرمت کانال ها و آبروهای طرفین راه، روکش کردن راه به منظور افزایش قدرت باربری آن، وصله کردن های سطحی و عمیق، خط کشی ها و علامت گذاری های مجدد و... مطلع هستیم. بنابراین لازم است که برای ممانعت از وارد آمدن این قبیل خسارات عمده به منابع مالی و اعتباری کشور و نیز برای احداث راه های مطمئن و کم خطر در سراسر کشور، در امر راهسازی کشور و خصوصا در روسازی راه های آسفالته و پرتردد تجدید نظر کاملا اصولی و در عین حال دقیق و فنی و مهندسی و منطبق بر قوانین ملی و بین المللی راهسازی صورت گیرد. چرا که روسازی راه در واقع علاوه بر ایجاد یک سطح صاف و هموار برای عبور وسایل نقلیه، نقش محافظ لایه های زیرین راه را نیز بر عهده دارد که اگر این لایه بدرستی و بر اساس تکنیک ها و روش های کاملا فنی ساخته نشود، علاوه بر وارد آمدن هزینه های مستقیم (هزینه احداث اولیه راه و مخارج تعمیر و بازسازی آن)، هزینه های غیرمستقیم دیگری را نیز بر پیکره اقتصادی کشور وارد می کند که در واقع مخارج غیرمستقیم، هزینه هایی ست که به دلیل بسته شدن راه، استفاده کنندگان از آن، به خاطر خرابی و بدی راه متحمل می شوند. مثل اتلاف وقت و در نتیجه مصرف سوخت بیشتر، افزایش تصادفات و استهلاک و خرابی وسایل نقلیه. در پایان امیدواریم که از این پس، با همت و تلاش مجدانه و دلسوزانه مسئولان، مهندسان و دست اندرکاران امر راهسازی کشور شاهد اجرای آسفالت های نامرغوب با عمر مفید چند ماهه یا چند هفته در کشور نباشیم تا به جای اینکه مبالغ هنگفتی از اعتبارات کشوری صرف تعمیر یا بازسازی راه های کشور شود، این هزینه صرف احداث راه های آسفالت مناسب و مطمئن در نقاط محروم و دور افتاده کشور شود.