تحقیق مقاله معماری مصر

مقدمه   

معماری مصری سرگذشت اسرار و نبوغ معماران این سرزمین باستانی در طول تاریخ بوده است که به خلق شاهکارهای منحصربه‌فردی منجر شده است.

برای حدود 10 هزار سال، دره نیل جایگاه یکی از بانفوذترین و باشکوه‌ترین تمدن‌های عصر خود بود. حتی امروزه هم برخی از آثار به جا مانده از این تمدن کهن همچون اهرام و ابوالهول در زمره مشهورترین و شگفت‌انگیزترین بناهای تاریخی جهان محسوب می‌شوند.

مصر گنجینه آثار معماری است که در نوع خود نظیر ندارد.آثار معماری به جا مانده از تمدن مصر باستان با توجه به مصالحی که در ساخت آنها به کار رفته است به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند.

دسته نخست بناهایی هستند که مصالح به کار رفته در آنها آجر نپخته بوده است. از این نوع آجر در ساخت خانه‌های مصری در طول تمدن‌های فراعنه، یونانی، قبطی و اسلامی استفاده می‌شده است و امروزه در ساخت خانه‌های روستایی کاربرد دارد.

نوع دوم معماری سنگی است. مصر از ذخیره غنی معادن سنگ‌هایی نظیر بازالت، آهک، مرمر و گرانیت برخوردار بود. بهره‌برداری از معادن سنگ زیر نظر دولت انجام می‌گرفت.

این امر از یک طرف به دلیل اهمیت پروژه‌های ساختمانی در آن زمان بود از طرف دیگر کارگران تا اتمام کار مجبور بودند در مجاورت معدن سنگی که بنای مورد نظر باید با آن شکل می‌گرفت، زندگی کنند در نتیجه حراست از مصالح با ارزش این بناها مهم شمرده می‌شد. از نکات جالب توجه‌ای که در ساخت بناهای شگفت‌آور مصر شایان ذکر است ساده بودن ابزار کارگران آن دوران در مقابل خلق این بناهای اعجاب‌آور است.

در واقع این مسأله بیش از پیش بیانگر نبوغ و خلاقیت معماران آن دوران بوده است. در دوران فراعنه وجود یک طرح معماری پیش از اقدام به ساخت یک بنا ضروری محسوب می‌شد. نمونه‌هایی از این طرح‌ها را می‌توان روی کوزه‌ها و سنگ‌ها دید. در واقع در مصر باستان صنعت‌گرانی که مهارت‌های خاصی در ساخت بنا و ارایه طرح آن داشتند در قالب یک متخصص تجربیات خود را نسل به نسل منتقل کردند و شاهکارهایی را که ما امروز شاهد آن هستیم از خود به جا گذاشتند.

 ساخت مقبره‌های سلطنتی در قدیم بسیار اهمیت داشت در واقع توجه به ساخت این مقبره‌ها به اوایل تمدن مصر باستان باز می‌گردد. علاوه بر این مقبره‌ها که اوج هنر معماری در آنها به کار گرفته می‌شد، ساخت زیارتگاه‌ها نیز ارزش زیادی داشت. دولت بهترین مصالح، معماران و هنرمندان خود را وقف ساخت این بناها می‌کرد.

گذشته از معماری که در خدمت مذهب و مراسم تدفین بود نوع دیگری از معماری با نام معماری نظامی نیز در مصر رواج داشت که معرف آن قلعه‌ها و برج‌هایی بودند که در آن زمان ساخته شده‌اند این نوع معماری در دوران حکومت آل ایوب (سلسله اسلامی در مصر که بنیانگذار آن صلاح‌الدین ایوبی بود) به اوج خود رسید که نمونه‌های بارز این سبک معماری قلعه صلاح‌الدین و دژ المظفر است.

سبک دیگری از معماری که در دوران یونانی‌ها بسیار توسعه پیدا کرد معماری شهری بود نمونه‌ای از این معماری فانوس دریایی اسکندر است که جزو سومین عجایب دنیای باستان به شمار می‌آید. ساخت این فانوس در دوران سلطنت بطالسه اول شروع شد و در دوران حکومت بطالسه دوم به پایان رسید.

فانوس دریایی اسکندر 150 متر طول دارد و تا قرن نوزدهم به عنوان راهنمای کشتی‌ها در شب و روز کار می‌کرده است. نوع دیگری از معماری که ساخت هر نوع بنایی را شامل می‌شد در دوران اسلام رونق پیدا کرد. ساخت مسجد، مدارس، قصرها، قلعه‌ها و خانه‌ها مظاهر این نوع معماری هستند.

سبک جدیدی از معماری در قالب ساخت ساختمان‌های ویژه خیریه همچون خانه فقرا و مخزن عمومی آب در دوران مملوک (غلامانی که در مصر به پادشاهی رسیدند) رواج پیدا کرد. شکی نیست که قاهره بعد از اسلام تا پایان دوران عثمانی کماکان شاهکار معماری جهان محسوب می‌شد که دیوارهایی دور تا دور آن را محصور کرده بود از دروازه‌های باشکوهی که برای تردد به این شهر در بین این دیوارها ساخته شده بود تنها دروازه‌های باب‌النصر، باب‌الفتوح و باب‌الزویلا باقی مانده است سرزمین مصر هنوز هم با معابد فراعنه، بناهای یونانی، کلیساها و مساجد خود یکی از مراکز شگفتی‌های عالم محسوب می‌شود.

دوره مصر باستان:(3000تا300ق.م)

•دوره مصر باستان دارای 3دوره است:

•1.مصرکهن

•2.مصر میانه

•3.مصر جدید

•مصری ها قومی ابدیت گرا بودند.در مصر هر معماری که مربوط به آن د نیا باشد سنگی است و هر معماری که مربوط به این دوران باشد خشتی و فانی است.

•بنابراین آنها برای مرده قبری سنگی و محکم می ساختند و مرده را مومیایی می کردند.

•معبدهای مصریان همه از سنگ بود.وآنها خدای آفتاب را می پرستیدند.میل منار مصری (یادمان خدای آفتاب ) مظهر خدای مصر است.و به نام ابلیسک  معروف می باشد.

•اولین مقبره هایی که در مصر ساخته شد مصطبه (Mastaba)نام داشت که مقبره های انفرادی بودند و از سنگ ساخته شده و ارتفاع آنها از سطح زمین حدود 2/5 متر بوده است. 

•اولین مقبره ای که برای فرعون ساخته شده است یک زیگورات 5طبقه از خشت برای فرعونی به نام زوسر(Zuser) در ساکارا(Sacara) است.که معماری به نام ایم هوتپ آن را ساخته.    

•اما سپس در زمان رامسس دوم اولین هرم به ارتفاع 146 متر با سنگهای نتراشیده در سایتی به نام جیزه (Gizeh) در کرانه چپ رودنیل ساخته شد. بزرگترین هرمها هرم خئوپس (Kheops) دو هرم دیگر هرمهای خفرن (Khephren) و میکرینوس (Mykerinos) می باشد.  هرمها از قطعات سنگ تراش و بدون ملات ساخته می شدند. دارای قاعده مربع و سطوح مثلث شکل بودند. ارتفاع مقبره رامسس 1/5 فاصله ماه با زمین بود (البته نسبت به علم آن زمان).

•مفهوم زیگورات و اهرام هردو به معنی از خاک به افلاک است و چون مثلث نقطه اوج دارد از مثلث استفاده می کردند.

•در دوره مصر میانه ساخت کلا عوض شد و ساخت معبد و مقبره سنگی و صخره ای صورت گرفت یعنی صخره را سوراخ کرده و داخل آن مقبره می ساختند. مشهورترین آنها مقابره تخته سنگی در بنی حسن می باشد؛ مقبره خنوم حوتپ(Khnumhotep) در 2180ق.م  و مقبره آمنمحت اول(Amenemhet 1) 1975 ق.م

•معابد در مصر دو دسته اند:

•1- معابد برای عبادت خدایان مثل معبد هوروس در ادفو(Edfu)

•2- معابد مردگان مثل معبد ملکه حاتشپ سوت(Hatshepsout) در دیرالبحری و معبد تخته سنگی غول آسای رامسس دوم در ابوسمبل    (Abu-simbel)

•ستونها در این معابد اصلا جنبه سازه ای ندارند و فقط نما هستند در دوره جدید مصر معابد ومقابر جدید ساخته می شوند مثل معبد آمن-معبد کارناک و مقبره ملکه حتشپ سوت ومعبد هوراس

•معابد مصری به خصوص معبد آمن و هوراس 2قسمت مهم دارند یک سر در ورودی به اسم پایلون (Pylone) که جلو آن 2 مجسمه از رامسس است و سپس مجسمه های دیگری از رامسس که به ردیف پشت سر هم قرار دارند.((peristyl

•بعد از آن یک حیاط با ستون قرار گرفته بخش اصلی معبد یک سایت سر پوشیده به همراه ستون است. Hypostyle

•ستون های مصری:

•1.ستون نخل (palm)

•2.ستون با سر ستون نیلوفر آبی (لوتوس Lotus)

•3.سر ستون غنچه گل پاپیروس(Papyrus)

•4.سر ستون گل پاپیروس

ویژگی های سبکی در معماری مصر

•معماری مصری(3000-1000 پیش از میلاد)

1- ساختمان عظیم از سنگ آهک با نقشه ی مستطیل شکل

2- دروازه ی دوبرجی شیب دار با ورودی تنگ(Pylone)

3- سرستون هایی با نقش گل و غنچه برای ستون ها و نعل درگاه ها

4- فضای مرکزی مرتفع و پنجره دار در تالار ستون دار

5- تک ستون های یادبودی (Oblique) و تندیس ابوالهول روبه روی دروازه دو برجی(Sphinx)

6- نقش برجسته روی دیوارها و ستون ها

معماری بنا ها و کاخ ها در دوره پادشاهی میانه و مقبره های صخره ای مصر باستان

مهمترین و بارزترین بار نما های پادشاهی میانه مقابر متعدد صخره ای در بنی حسن است که یکی از آنها مقبره “خنوم حوتب است که به ارتفاع ۶ متر ساخته است و سالمترین آنها است. این مقابر کم کم جانشین مقابر اهرامی شدند چرا که با هزینه فراوانی که اهرام داشتند مورد دستبرد نیز وارد می شدند و همین علت ها بود که باعث کمرنگ شدن ساخت اهرام ها شد و این سبک جدید مورد استفاده واهتم شد این مقابر در مناطق دور دست و در صخره ها کنده می شده این مقبره ها که در جلویشان یک سرستون کوتاه بود و دارای بخش های دهلیز تالاشوندار و اتاقک مقدس بود.

در داخل تالار مقبره ستون هایی دیده می شود اما این ستون ها هیچ نقشی در نگاهداری سقف ندارند و از کوه تراشیده شده اند و دیوارها نیز مانند گذشته با نقاشی و نقش برجسته رنگین و موضوعاتی مستابر تزئین شده اند ؟

معبد منتوحوتب :یکی از بناهایی که از دوران پادشاهی میانه (۲۰۵۶ ق.م) به جای مانده معبد و مقبره منتوحوتب در دید البدری است. این مجموعه در دامنه کوه جاسازی شده و ترکیب و هیجان انگیزی را با معماری و طبیعت بوجود آورده است. سطوح تراس ها با راهرو های ستون دار جانبی بوسیله معبدی شیب دار به یکدیگر متصل می شوند در وسط تراس بالایی هرم کوچک سنگی به عنوان نشانی از مقبره قرار دارد. محل دفن فرعون در خارج از مجموعه در دل کوه جای داده شده بود. این معبد ترکیبی از عظمت اهرام دوره پیشین و تالارهای ستون دار چند طبقه است. این مقبره نیز به علت آنکه از کوه کوچکی تراشیده شده در زیر مجموعه مقابر صخره ای است.

ارتباط دایره و گربه در مصر باستان

اشکال هندسی، نماد ها، حیوانات و اعداد در بسیاری از تمدن‌های باستانی به گونه‌ای شگفت‌آور با هم در ارتباط هستند. گاهی شاهد هستیم که تفکرات مردمان دوران باستان تاکنون هم باقی مانده است.

گربه به خاطر عادت بازی با دم خود که با سر به دنبال دم خود کرده و شکلی از دایره را می‌سازد به عنوان دلیلی از نماد دایره قرار می‌گیرد.

از آن‌جائی‌که دایره در خود مفهوم زندگی و قدرت عدد ۹ را داراست لذا گفته می‌شود که گربه دارای ۹ زندگی است. به هر حال لغت زیستن “lives” تنها به مفهوم ذاتی خود، یعنی زندگی برنمی‌گردد بلکه به ۹ مرحله ظهور زندگی بر‌می‌گردد که از عدد ۹ مشتق شده است.

“ایزد پشت(pasht) یا باشت(basht) در شمایلی از گربه بیان می‌شد. این حیوان به دلایل مختلفی مقدس بود، چراکه به عنوان سمبل‌هایی از ماه، چشمان ایزد اوزیریس(خداوند مردگان) و یا به عنوان سمبل خورشید در شب پنداشته می‌شد.

یکی از دلایل آن که ریشه عرفانی دارد فرم دایره‌ای شکل بدن گربه به هنگام خوابیدن اوست. در واقع طریقه خاص او در خوابیدن نشانه صدور فرمان‌های مرموز و سری از طرف اوست. زندگی نه‌گانه گربه‌ تصوری‌ست عامیانه که براساس روانشناسی و دلایل پنهان بوجود آمده.

بنابراین خدای شو(shoo) که مظهر Ra است، کسی است که درقالب گربه بزرگ ظهور می‌یابد و در اکثر بناهای مصر باستان به‌صورتی‌که درحال نشستن صلیبی را نگه داشته و به یک دایره متصل است نمود یافته است.

در بین مصریان گربه به عنوان نمادی مقدس بود و این نه به خاطر فرم دایره‌ای شکل بدن او موقع خواب و نه بر خلاف تصور عام توانایی دیدن او در تاریکی بود بلکه به خاطر ارتباطی است که بین او با خدای “باشت” و ماه وجود دارد.

این یافته توسط پروفسور مکس مولر اینچنین شرح داده شد که چشمان گربه در تایکی کاملا فرم دایره‌ای شکل می‌یابد و شروع به درخشش می‌کند همچنان که ماه در هنگام شب در بهشت تابناک می‌گردد. اما به هر حال دلیل معنوی آن توانایی این موجود در جذب نیروی مغناطیسی قوی اوست که او را از سایر حیوانات متمایز ساخته است. کمااینکه این گفته می‌تواند با توانایی حرکت و شکار او در تاریکی به اثبات برسد. مصری‌ها می‌دانستند که این نیروی مغناطیسی که به صورت نیروی حیاتی در بیرون به ظهور می‌رسد، می‌تواند بر اساس یک روش مشخص توسط انسان دریافت گردد. آن‌ها پی به این واقعیت بردند که انسان تنها از طریق قانون عشق و محبت است که می‌تواند خود را از مراحل پائین‌تر زندگی به بالا ارتقا داده و رشد کند.

بنابراین تعداد زیادی گربه در معابد نگهداری و پرورش داده می‌شد تا به‌واسطه حرکت بدن‌شان که دارای اثری معنوی بود برای کشیشان و موبدان تصفیه و توازن معنوی را به همراه آورد. این تصور از گربه احتمالا منشا ایجاد خرافاتی است که جادوگران همیشه همزادی را که درقالب گربه سیاهی بود، درنظر می‌گرفتند که اثر قدرت جادویی آن به ارواح بد منتقل شود، همچنان‌که در ارواح مقدس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با این تصور بسیاری از علوم سری و فال‌گیری به‌وجود آمد که سبب شگفتی دانشمندان امروزی گردید، چراکه آنان معتقد بودند که گربه تنها یک شبگرد شکارچی موش است.

در خرابه های نزدیک به قبرستان زاگازینگ که بنام “تل باستا” نامیده می‌شود اجساد مومیایی شده گربه که وقف آن گردیده مشاهده می‌شود. در قبرستان بنی حسن و بعضی مکان‌های دیگر تعدادی تصاویر کوچک به چشم می‌خورد که نه فقط به خدایان ایزیس،اوزیریس، و هوروس مربوط نمی‌شود، بلکه در غالب تصاویر گربه‌ای نشان داده می‌شود که در حال نظاره است و چشمان او بر روی مجسمه به گونه‌ای مشخص بزرگ نمایی شده است. این تصاویر به زنجیر‌های تابوت مومیایی و لباس‌هایی که مومیایی در ان پیچیده شده متصل است. این تصاویر بر خلاف تصور، تنها به منظور تزئین مومیایی بر آن قرار نگرفته بلکه گربه نماد نگریستن در تاریکی است و از آن گذشته به خاطر حساسیت فزاینده او در دریافت اثرات کیهانی و مشاهده آن‌هاست.

از این رو گربه به عنوان حیوان خانگی مورد توجه خاص بوده تا صاحب خود را از اثرات نامطلوب کیهانی آگاه و زندگی را از اثر ارواح خبیث به دور نگه دارد. آن‌ها به همین دلیل در تابوت اجساد مومیایی قرار می‌گرفتند. به عبارت دیگر به منظور نگهداری از جسد و هشدار او برای به دور ماندن از اثرات شیطانی در عوالم زیرین است.

در بین مصریان گربه نر به خودی خود ایزد RA تلقی می‌شد.