از نظر اسلام بلا ها و سختی ها دارای علت‌ها و حکمت‌های مختلفی می‌باشند. چنانچه هیچ حادثه‌ی کوچک یا بزرگی در عالم اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه از روی حکمت و حساب دقیق خداوند می‌باشد که زلزله هم از این قاعده مستثنی نیست.
نظر شما را به برخی از علت‌ها و حکمت های وقوع بلا ها جلب می‌کنیم:
حکمت اول، آزمایش
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن علت وقوع برخی بلاها را آزمایش معرفی می‌کند و می‌فرماید: «وَنَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَه ً»؛1 «... و شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمایش می‌کنیم...».
اما اینکه چرا خداوند آزمایش می‌کند قطعاً برای فهمیدن خدا نیست بلکه چنانچه در روایات آمده به خاطر معلوم شدن برای بندگان خدا و برای فراهم آمدن زمینه‌ی «انتخاب»، «رشد» و «سقوط» بندگان است تا افراد در پس این بلاها با نوع واکنش‌های عقیدتی و عملی که انجام می‌دهند گامی به سوی سعادت یا شقاوت بردارند.
چرا که آنان می‌توانند با صبر نمودن و اظهار رضایت به فعل خدا وحکمیانه دانستن آن، گامی به سوی حضرت حق و ایمان بیشتر به او بردارند؛ و از طرفی می‌توانند با نارضایتی و بی‌صبری و اعتراض به خدا و ظالمانه و بی‌حکمت دانستن آن به سوی شقاوت قدم بردارند.
آری گاهی خداوند بلاها را می‌فرستد تا اهل بلا را آزمایش کند که پس از آن طبق وظیفه‌ی شرعی یا عقلی خود عمل می‌کنند یا نه.
و از طرفی آنان که مبتلا نشده‌اند را نیز امتحان می‌کند که آیا آنها به وظیفه‌ی خود عمل می‌کنند یا نه.
چنانچه در سوره‌ی ملک می‌فرماید: «آن کسی که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل می‌کنید و او شکست ناپذیر و بخشنده است.»2
حکمت دوم بلا ها: عذاب و جزای اعمال بد افراد
آری برخی از بلاهایی که برای جامعه یا فرد اتفاق می‌افتد در واقع عذاب الهی می‌باشد. چنانچه قرآن کریم داستان عذاب شدن اقوام گذشته مثل عاد و ثمود و لوط و ... را ذکر کرده است.
اما در این باره لازم است نکاتی را ذکر کنیم:
1. قرآن کریم زمینه‌ساز این عذاب را خود انسان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «هر مصیبتی به شما رسد به خاطر اعمالی است که انجام داده‌اید، بسیاری را نیز عفو می‌کند.»3
در حالی که خداوند متعال بسیاری از گناهان را عفو می‌کند باز شخص یا جامعه مستحق عذاب الهی میشود.
چنانچه در روایات پیامبر اکرم(ص) حکایت شده: «هر گاه امت من رباخوار شدند زلزله زیاد اتفاق می‌افتد.»4
یا از امام صادق(ع) نقل شده است:
«هر گاه زنا علنی شود زلزله‌ها هم ظاهر میگردد.»5
2. این لطف خداست که ما را به عذاب دنیوی که هم از نظر زمان و هم کیفیت اندک است عذاب کند و ما را از عذاب آخرت که آسمان و زمین طاقتش را ندارند نجات دهد.
3. این عذاب‌ها در واقع هشدارهای خداوند است برای دست برداشتن از نافرمانی خدا و برگشت به رحمت واسعه‌ی او. چنانچه می‌فرماید:
«به آنان از عذاب نزدیک (عذاب این دنیا) پیش از عذاب بزرگ (آخرت) می‌چشانیم شاید بازگردند.»6
پس عذاب‌ها زمینه‌هایی هستند برای سعادتمند شدن انسانها که از امام صادق(ع) در این باره حکایت شده:
هر گاه خداوند برای بنده‌ای که گناهی انجام داده اراده خیر کند، بعد از گناه او را به مشکل و بلایی مبتلا می‌کند تا یاد استغفار بیفتد، و هر گاه خداوند برای بنده‌ای اراده‌ی شر کند وقتی او گناه می‌کند خداوند به او نعمتی می‌دهد تا استغفار را فراموش کند و به گناه خود ادامه دهد.7
حکمت سوم بلاها: ترفیع درجه و اجر و ثواب
انسانی که در دنیا آمده تا درجات قرب را بپیماید و اجر و ثواب تحصیل کند و آماده‌ی سفر آخرت شود خداوند او را به بلا و مشکلاتی مبتلا می‌کند تا او صبر نماید و خداوند به او درجات و پاداش‌های زیاد بدهد.
«وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالَّثمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ»8
«و قطعاً [همه] شما را به چیزى از ترس و گرسنگى و کاهشى در ثروتها و جانها و محصولات، آزمایش مىکنیم؛ و به شکیبایان مژده ده.»
و از حضرت علی(ع) نقل شده:
«هر کس از شیعیان ما که به بلایی مبتلا شود و صبر کند، برای او اجر هزار شهید است.»9
و از امام باقر(ع) حکایت شده:
«اگر مؤمن می‌دانست که خداوند در مقابل این بلاها چه اجری به او می‌دهد، هر آینه آرزو می‌کرد گوشت‌های بدنش را قیچی می‌کردند تا او به اجر آن برسد.»10
بدیهی است که هر چه بلا سخت‌تر و تحملش مشکل‌تر باشد، اجر آن هم بیشتر خواهد بود و تحمل کردن مشکلات زندگی محدود دنیا و رسیدن به اجر ابدی آن، بسی ارزشمند است، و بعضی از درجات اخروی را فقط به کسانی می‌دهند که بلاهای خاصی را تحمل کرده باشند.
چنانچه از امام صادق(ع) حکایت شده:
«در بهشت درجه‌ای هست که فقط با صبرکردن بر مریضی‌های جسمی می‌توان به آن درجه رسید.»11
حکمت چهارم بلاها: ظهور صفات خداوند، و نعمت‌های الهی
آری اگر چه بلاهایی مثل سیل و زلزله و حتی مشکلات و بلاهای شخصی و ... ظاهری تلخ و ناگوار دارند اما چنانچه امام حسن عسگری(ع) می‌فرماید: «ما من بلیه الا و لله فیه نعمه نحیط بها» هیچ بلایی نیست مگر اینکه خداوند در آن نعمتی قرارداده که آنرا احاطه کرده است.12
و از بالاترین نعمت‌های خداوند بر بشر معرفت به خداوند و صفات اسماء حسنای اوست.
لذا قرآن کریم می‌فرماید: «و چه بسیار نشانه‌ای (از خدا) در آسمان‌ها و زمین که آنها از کنارش می‌گذرند و از آن رویگردانند.»13
که در روایتی ذیل همین آیه آمده که مقصود از آیات ارضی، زلزله و ... می‌باشد.»14
پس این حوادث در واقع زمینه‌هایی هستند برای مشاهده‌ی عینی قدرت خداوند و ایمان آوردن به او و چقدر ارزشمند و معامله سودمندی می‌باشد بلایی که، ما را به ایمان و معرفت بالاتری برساند. و تجربه هم نشان داده که بعد از زلزله‌ها، افراد اعتقاد قلبی بیشتر به قدرت خدا پیدا می‌کنند.
حکمت پنجم: تطهیر از گناه
خداوند متعال بعضی از بندگان مومن خود که در دنیا گناهان و خطاهایی انجام داده‌اند بواسطه لطفی که به آنها دارد در همین دنیا با مبتلا شدن به مشکلات و گرفتاری‌ها پاک می‌نماید تا مرگ آنها، اول راحتی آنها باشد.
چنانچه از امام باقر(ع) حکایت شده:
«هر گاه خدا بخواهد بنده‌ای را اکرام کند در حالی که او گناهانی دارد او را مریض می‌کند تا پاک شود؛ اگر به واسطه‌ی شدت گناه پاک نشد او را حاجتمند می‌کند، اگر باز هم پاک نشد هنگام جان دادن بر او سخت می‌گیرد تا پاک شود. و هر گاه خداوند اراده کرده باشد که بنده‌ای را خوار کند در حالی که او کار خیری انجام داده است، صحت جسمانی به او می‌دهد، اگر جبران نشد رزق وسیع می‌دهد، باز اگر جبران نشد، راحت جان دادن را به او عطا می کند.»15
حکمت ششم: رغبت به آخرت
خداوند متعال زندگی دنیا را به انواع مشکلات و سختی‌ها آمیخته است تا اهل ایمان به آن راضی نشوند و همیشه خواهان حیات بی‌مشکل آخرت باشند. و اگر چنین بود که در دنیا هیچ بلا و مشکلی نبود، کمتر کسی نسبت به زندگی آخرت میل داشت.
همانطور که در روایت قدسی آمده:
«خداوند به دنیا خطاب می‌کند که ای دنیا بر دوستان من به انواع مشکلات سخت‌بگیر تا اینکه آنها ملاقات من را دوست داشته باشند، و به دشمنان من آسان بگیر تا نسبت به ملاقات من بی‌رغبت باشند!»16
حکمت هفتم: اصلاح رذایل اخلاقی
در بین علت‌های بلاها به اهداف تربیتی نیز بر می‌خوریم:
در این راستا از حضرت علی(ع) نقل شده: «گاهی بندگانی را که صفت مهلک «کبر» و خود بزرگ بینی دارند به بلاها و بیماری‌هایی مبتلا می‌کند تا به ضعف و ذلت خود پی ببرند و این درد مهلک از وجودشان دور شود و به دنبال آن درهای رحمت و مغرفت به رویشان باز شود.»17
و از طرفی بلاها به آدمی روحیه‌ی قوی و صلابت می‌دهد و قدرت روحی و کمالات انسان را بالا می‌برد؛ به خلاف انسان‌های بی‌درد که به شدت ضعیف و کم ظرفیت هستند.