قلب یک تلمبه عضلانی است که در سینه قرار دارد و بطور مداوم در حال کار کردن و تلمبه زدن است. قلب بطور شبانه روزی خون را به سرتاسر بدن تلمبه میکند. در حدود 100000 بار در روز قلب ضربان می کند. برای اینکه قلب بتواند این کار سنگین را انجام دهد نیاز دارد که توسط شریانهای کرونری، به عضله خودش هم خونرسانی مناسبی صورت پذیرد.
این عضو مخروطی شکل بصورت کیسه ای عضلانی تقریبا در وسط فضای سینه(کمی متمایل به جلو و طرف چپ) ابتدا در دل اسفنج متراکم و وسیعی مملو از هوا یعنی ریه ها پنهان شده و سپس توسط یک قفس استخوانی بسیار سخت اما قابل انعطاف مورد محافظت قرار گرفته است.
ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود 6x9x12 سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود 300 و در خانم ها حدود 250 گرم(یعنی حدود 0.4 درصد وزن کل بدن) می باشد. قلب توسط یک دیواره عضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم می شود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجددا بوسیله یک تیغه عضلانی افقی نازک تر به دو حفره فرعی تقسیم می شوند.
حفره های بالایی که کوچکتر و نازک تر هستند بنام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون می باشند. حفره های پایینی که بزرگتر و ضخیم ترند بطن های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضاء بدن پمپ می کنند.
پس قلب متشکل از چهار حفره است : دو حفره کوچک در بالا (دهلیزهای راست و چپ ) و دو حفره بزرگ در پایین(بطن های راست و چپ)
شریانهای کرونری
شریانهای کرونری از آئورت بیرون می آیند. آئورت، شریان اصلی بدن می باشد که از بطن چپ، خون را خارج می سازند. شریانهای کرونری از ابتدای آئورت منشا گرفته و بنابراین اولین شریانهایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت می دارند. دو شریان کرونری (چپ وراست ) نسبتا کوچک بوده و هر کدام فقط 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند.
این شریان های کرونری از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می شوند و تقریبا یک مسیر دایره ای را ایجاد می کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده شد, آنها فکر کردند که این شبیه تاج می باشد به همین دلیل کلمه لاتین شریانهای کرونری (Coronary) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده می شود.
از آنجایی که شریانهای کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند، پزشکان تمام شاخه ها و تغییراتی که می تواند در افراد مختلف داشته باشد را شناسایی کرده اند. شریانهای کرونری چپ دارای دو شاخه اصلی می باشد که به آنها اصطلاحا
نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی می گویند و این شریانها نیز به نوبه خود به شاخه های دیگری تقسیم می شوند.
این شریانها, باعث خونرسانی به قسمت بیشتر عضله بطن چپ می شوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست می باشد زیرا وظیفه آن، تلمبه کردن خون به تمام قسمتهای بدن است. شریانهای کرونری راست، معمولا کوچکتر بوده و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خونرسانی می کند . وظیفه بطن راست تلمبه کردن خون به ریه ها می باشد.
شریانهای کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریانهای بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربان های قلب که قلب در حالت ریلکس قرار دارد، خون دراین شریانها جریان می یابد. وقتی عضله قلب منقبض می شود، فشار آن به قدری زیاد می شود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمی دهد، به همین دلیل قلب دارای شبکه موثری از رگهای باریک خونی است که باعث می شود تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی انجام دهد. در بیماران کرونری قلب، شریانهای کرونری تنگ و باریک می شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم می گردند. (مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل مختلفی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند). در حالت استراحت, ممکن است اشکالی برای فرد ایجاد نشود, اما وقتی که قلب مجبور باشد کار بیشتری انجام دهد و مثلا شخص بخواهد چند پله را بالا برود، شریانهای کرونری نمی توانند بر اساس نیاز اکسیژن این عضلات، به آنها خون و اکسیژن برسانند و در نتیجه شخص در هنگام بالا رفتن از پله ها دچار درد سینه )آنژین( می گردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد معمولا از بین خواهد رفت. اگر یک شریان کرونری به علت مسدود شدن آن توسط یک لخته خون، به طور کامل جلوی خونرسانی اش گرفته شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی رسد، خواهد مرد.
ضربان قلب
همانگونه که میدانید قلب نوعی تلمبه است. خون به وسیله آن در بدن جریان مییابد و زندگی را برای جاندار مسیر میسازد. اما چه تلمبه حیرتزایی! قلب در هر تپش تقریبا صد سانتیمتر مکعب خون را در بدن پخش میکند. روزانه حدود 10 هزار لیتر خون به وسیله این تلمبه در درون رگهای هدایت میشود. در مدت عمر متوسط یک انسان شاید 250 میلیون لیتر خون به وسیله قلب، تلمبه زده شود. طول مدت هر تپش قلب انسان، کمی بیش از هشتدهم ثانیه است. بنابراین، قلب روزی صدهزار بار میتپد و در فاصله هر یک تپش به مدتی برابر زمان یک تپش، به استراحت میپردازد. پس قلب روزانه حدود 6 ساعت آرامش دارد. این که میگوییم «تپش» قلب، مقصودمان بسته و باز شدن آن است؛ یعنی انقباض و انبساط آن. تلمبه قلب در حالت انقباض (بسته شدن) خون را بیرون میراند؛ اما در حالت انبساط (باز شدن) خون را به درون قلب میکشد. البته گمان نکنید که این کار به سادگی مثلا باز و بسته شدن مچ دست صورت میگیرد. خیر؛ بلکه انقباض قلب بهصورت نوعی موج از پایین قلب شروع شده، تا به بالای آن حرکت میکند. اکنون باید دید عامل این تپش چیست؟ به سخن دیگر، چه چیز سبب ادامه تپیدن قلب است؟ آیا انقباض و انبساط آن یک عامل خارجی دارد، یا از درون خود قلب برمیآید؟ این مساله یکی از جالبترین پرسشها در زیستشناسی است که در پاسخ آن هنوز بسی ابهام وجود دارد. با این وصف، اکنون برایتان آزمایشی را تعریف میکنم که از صدها سال پیش، دانشمندان با آن آشنا بودهاند. فرض کنید تخم مرغی را حدود 24 ساعت در ماشین جوجهکشی حرارت دهیم، حال اگر آن را بشکنیم و با ذرهبین به درون آن بنگریم، خواهیم دید که سلولهایی که قرار است بعدا قلب جوجه را تشکیل دهند، از هماکنون میتپند. آری، این یاختهها از هماکنون که هنوز قلبی درست نشده است، تپش را آغاز کردهاند! باز فرض کنید این سلولها را برداریم و در یک مدیوم یعنی «ماده کشت مخصوص» پرورش دهیم. خواهیم دید که قلب رشد میکند و سپس اگر آن را به شش قسمت برش دهیم، باز خواهیم دید که هر قسمت آن تا مدتی عمل «انقباض» را انجام میدهد. دلیلش چیست؟ ما نمیدانیم؛ فقط این را میتوانیم بگوییم که قلب دارای این ویژگی است که بهطور خودکار میتواند عمل باز و بسته شدن را انجام دهد. نتیجه آنکه تپیدن دایمی قلب هنوز از معماهای زندگی است!
درد های قلبی
هر عضوی از بدن درد خاص خود را دارد و در جای خاصی احساس میشود. با این حال پزشکان چندان موافق نیستند دردهایی را که در قسمت قلب احساس میشود درد قلبی بنامیم . آنها بیشتر از اصطلاح درد قفسه سینه یا آنژین صدری استفاده میکنند و تمام دردهای ناحیه سینه را مهم تلقی کرده( هر چند درست روی قلب نباشد )و علت آن را کاملاً بررسی میکنند. علت اینست که برخی از دردهای قفس سینه اصلاً منشا قلبی ندارند و در اثر آسیبهای سایر اندامها ایجاد میگردند در هر صورت درد قلبی در افواه به صورت دردی فشارنده و له کننده توصیف میشود که نفس فرد را تنگ کرده و او را از ادامه فعالیت باز میدارد. معمولاً این درد در زیر جناغ سینه احساس میشود اما در د سایر قسمتهای سینه ممکن است مربوط به قلب باشد. حتی برخی افراد نیز ذکر میکنند که درد سینه ممکن است مربوط به قلب باشد . حتی برخی افراد نیز ذکر میکنند که درد قلبی شان اصلاً حالت دردناکی ندارد و بیشتر به صورت ناراحتی و عذاب خود را بروز میدهد.
همانطور که اشاره شد درد قلبی بیشتر در ناحیه جناغ سینه (قسمت پایینی آن ) احساس میشود ولی ممکن است به سایر قسمتها نیز انتشار داشته باشد. گاه این درد به شکم راه مییابد و فرد تصور میکند دچار سوءهاضمه شده است و گاه به گردن , زیر چانه , بین دو کتف و دست ها (بویژه دست چپ ) انتشار پیدا میکند . مورد اخیر (انتشار به دست چپ ) حالتی نسبتاً اختصاصی بوده و باید فرد را نسبت به قلبی بودن منشا درد آگاه سازد .کیفیت این درد بیشتر فشارنده است تا سوزشی یا تیز . بنابراین در کسانی که دچار دردهای سوزشی قلب میشوند( بویژه وقتی اندازه محل درد از حد یک سکه تجاوز نمیکند), باید به فکر علل دیگری برای درد بود . البته اینگونه دردها نیز ممکن است منشا قلبی داشته باشند ولی به طور نشانه ایسکمی( کاهش خون رسانی بافت قلب) نمیباشند. معمولا دردهای قلبی با فعالیت بدنی و یا تغییر حالات روحی و روانی ( از جمله استرسهای ناگهانی) ارتباط دراند و به واسطه آنها تشدید میشوند. موقعی که فرد در حال راه رفتن دچار چنین دردی میشود سرعت خود را کم کرده و یا حتی میایستد. شدت درد ممکن است فرد را ناچارکند بر روی زمین دراز بکشد تا کمی درد تخفیف پیدا کند. از سوی دیگر حالت تنگی نفس نیز معمولاً با این درد همراهی کرده و رنج و عذاب فرد را بیشتر میکند . مدت این دردها نیز از 5 دقیقه تا 30 دقیقه متغیر است . در صورتیکه درد قلبی از نیم ساعت بیشتر به طول بینجامد احتمال سکته قلبی در فرد مبتلا به شدت افزایش مییابد.
هر کسی ممکن است دچار درد قلبی بشود ولی دردی که توصیف آن رفت بیشتر در کسانی که ریسک فاکتورها یا عوامل خطر ساز تنگیها و انسداد عروق قلبی را داشته باشند بروز پیدا میکند. این عوامل به طور خلاصه عبارتند از جنس مذکر , وزن بالا , فشار خون , چربی خون بالا, قند خون بالا , داشتن سابقه خانوادگی سکته قلبی و کشیدن سیگار . در گذشتهای نه چندان دور سکته قلبی و دردهای مربوط به قلب بیشتر در افراد مسن و نهایتاً میانسال بروز پیدا میکرد اما امروزه سن بروز چنین دردهایی بسیار پایین آمده و متاسفانه برخی افراد در سنین جوانی درد قلبی و گاه سکته قلبی را تجربه میکنند.