تحقیق مقاله رایگان حریت و آزادگی

آزادی و آزادگی

آزادی، به معنای رهایی تن از اسارت و نیز خلاصی از تنگناهای زندگی است. به تعبیری دیگر، رهایی مرغ جان از قفس جبر و سپس پر گشودن در آسمان اختیارو در نتیجه انتخاب آگاهانه مسیر حق و یا ضلالت خویش است:

إِنّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمّا شاکِرًا وَ إِمّا کَفُورًا. (انسان: 3)

ما راه را بدو نمودیم، یا سپاسگزار خواهد بود و یا ناسپاسگزار.

آزادگی نیز به معنای رهایی عقل و جان آدمی از زندان نفس و شهوت و گام برداشتن در وادی عشق و حیرت است. آزادی موهبتی الهی است که هر آفریده ای به تناسب مرتبه وجودای اش از آن بهره مند است و در این میان، تنها انسان است که سرنوشت خویش را به مدد اختیار که خداوند عطایش کرده است، می سازد و چون نیک انتخاب کند، در راه مستقیم به سوی کمال حرکت خواهد کرد. این آزادی درونی، پله اول نردبان کمال و مقدمه ای برای رسیدن به درجات بالای آزادی، یعنی آزادگی نفس است. آزادگی در اوج ارزش های انسانی قرار دارد و آدمی را از خوی پست حیوانی به بلندای معرفت و معنویت و از خاک به افلاک می رساند.

پیام متن:

آزادی انسان، نردبانی برای رسیدن به کمال.

بندگی حق، عین آزادی است

از منظر قرآن کریم هدفی بالاتر از سعادت و رستگاری برای انسان وجود ندارد و خداوند این مهم را با کلماتی روح افزا چون: «لعلکم تفلحون، ذلک الفوز العظیم؛ باشد که رستگار شوید، این است رستگاری عظیم». بیان می کند چنین تفکری انسان را از بیهودگی و پوچ گرایی می رهاند و فطرت کمال جو و سعادت طلب او را بیدار می سازد. از این رو، انسان همیشه از دربند بودن می هراسد، چنان که وجدان او هم از جمود در شهواتش به ستوه می آید. این امر او را به اندیشه در سرانجام خود و تلاش برای سعادت و فلاح خویش وامی دارد.

آدمی این را می داند که لذت های زودگذر دنیا او را آرام نمی سازند و عطش کمال خواهی او را سیراب نمی کنند. بر همین اساس، به دنبال لذتی پایدار و ابدی می گردد و تنها به جاودانگی وخلود، عشق می ورزد. عقل انسان آزاده او را به یافتن حقیقت واحد و بی نیاز مطلق رهنمون می شود و از این رهگذر او را به عبودیت خدا متوجه می سازد. چنین انسانی بندگی حقیقت ازلی و ابدی را برعبودیت غیر او و دل بستگی به او را بر تعلق دیگران ترجیح می دهد. این عبودیت عین آزادگی و این تعلق عین رهایی است. انسان آزاد، جمود در شهوات را سزاوار سرشت الهی اش نمی داند وحرکت در مسیر کمال و اتصال به سرچشمه هستی را دوست می دارد.

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

زهر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است

مگر تعلق خاطر به ماه، رخساری

که خاطر از همه غم ها به مهر او شاد است

حافظ

فاش می گویم و از گفته خود دلشادم

بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم

نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار

چه کنم حرفِ دگر یاد نداد استادم

حافظ

پیام متن:

آزادی واقعی در گرو عبودیت خدا.

وابستگی ها

گاهی انسان به اسارت صاحبان قدرت و ثروت در می آید و آنان درصدد تسخیر نیروی جسمانی او برمی آیند و از این راه او رابه فقرو استضعاف می کشانند و گاهی فراتر از این، عقل و روح وی رابه اسارت در می آورند.

ولی مصیبت بارتر از همه، این است که انسان خود، قوای روحانی و عقلانی خویشتن را اسیر نفس و هواهای بی پایه کند. هر یک از قوای درونی انسان از جمله غضب و شهوت، به شرط اعتدال و به کارگیری عقل، منشأ برکت های فراوانی هستند و افراط و تفریط در پرورش این قوا، موجب اسارت انسان و رکود قوای عقلانی او خواهد شد.

چنان که استثمارگران جسم انسان مانع از رشد صحیح جسمانی او می شوند، شهوات آدمی نیز بازدارنده او از کمالات روحانی است که در واقع به اسارت حقیقی او می انجامد. در این صورت، انسان نیروی عقل را به اختیار خود در قفس نفس وپس از آن، شیطان های بیرونی گرفتار می سازد. آزادی حقیقی بر این اساس، بسته به آزادی عقل انسان است. آن که با اندیشه ای آزاد و الهی قوای شهوانی خویش راتعدیل کند و در اختیار خود گیرد، ممکن نیست خویشتن را مسخر دیگران سازدو عزت وهمت والا وانسانی خود را در برابر زیاده خواهان و منفعت طلبان نابود کند. یا به گونه ای دیگر، آزادی دیگران را سلب و آنان را اسیر جاه طلبی و هواهای نفسانی کند؟!

پیام متن:

بدترین نوع اسارت، اسارت روح و جان آدمی به زنجیر شهوت هاست.

عبادت آزادگان

امیرمؤمنان علی علیه السلام در کلامی زیبا و دقیق عبادت الهی را در سه مرحله بیان می کند، آنجا که می فرماید:

إنَّ قوما عَبَدوا اللّه رَغْبَه ً فَتِلْکَ عِباده ُ التُّجّارِ و إنَّ قوما عَبَدُوا اللّه َ رَهْبَه ً فَتِلْکَ عِباده ُ الْعَبیدِ واِنّ قوما عَبَدوا اللّه شُکرا فَتِلک عِباده ُ الاْحَرارِ.

همانا گروهی خدای را به انگیزه پاداش می پرستند، این عبادت تجارت پیشگان است و گروهی او را از ترس می پرستند، این عبادت برده صفتان است و گروهی او را برای آنکه او را سپاس گزاری کرده باشند می پرستند، این عبادت آزادگان است.

پس، عبودیت کامل در سایه آزادی کامل فراهم می شود. باید از بند همه چیز و همه کس رها شد تا به عبودیت رب العالمین نایل آمد. حقیقت عبادت هم چیزی جز یاد خدا و فراموشی غیرخدا نیست. ذکر خدا، دل را صفا و رنگی الهی می بخشد. در نظر عارف بالحق، لذتی بالاتر از لذت قرب الهی نیست و آن کس که خدا را در وجودش یافت، به درک معنای همه چیز می رسد. اوحاضر است از هر لذتی بگذرد، اگرچه لذت نعمت های بهشتی باشد تا حلاوت قرب الهی را با تمام وجود بچشد.

انسان سراپا نیاز باید روی به سوی بی نیاز مطلق آورد و عطش وجودش را با اتصال به دریای قرب الهی سیراب گرداند و این توفیق جز به مدد اخلاص و معرفت ناب نصیب او نمی شود.

گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی؟

دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را

سعدی

پیام متن:

بهترین نوع عبادت، عبادتی است که برای خدا باشد، نه به انگیزه شوق بهشت و نه به هدف خوف از دوزخ.

آزادگی و خصلت های نیکو

در عین حال که آزادگی، رهایی از خصلت های پست شهوانی است، جامع اوصاف نیکو هم هست. تدبیر درست در زندگی و قناعت، از خصلت های خوب انسانی است که بدون میانه اندیشی درباره دنیا و تجملات آن به دست نمی آید. چنان که حیا در حضور الهی به خلوت و جلوت و پرهیز از گناهان، بدون آزادگی از لذت ناپایدار گناه محقق نمی شود. کسی که شرم وحیای خود را به دست شهوت ها می سپارد، به راحتی مرتکب گناه می شود و از پی آمدهای آن هیچ باکی ندارد.این کلام حسین بن علی علیه السلام است در مصاف با دشمنان دین و بشریت که بی حیایی را از حد خود گذرانده اند: «شما که از خدا باکی ندارید و به معاد و نتیجه اعمال خود توجهی نمی کنید، حداقل در دنیای خود آزاد باشید.» یعنی شما که به خدا اعتقادی ندارید و معاد را نمی پذیرید، پس انسانیت تان چه می شود. از حق آزادی انتخاب خود چرا می گذرید و چگونه از پایین ترین درجه از آزادگی نیز به راحتی چشم می پوشید. این یک جریان دو سویه است که از یک نگاه شمع آزادگی در آن خاموش است و از سوی دیگر چراغ آزادگی در آن پر فروغ است.

و [مصداق] آن، جریان مربوط به حر بن یزید ریاحی از سران لشکر دشمن است. او ابتدا با دشمن درون خود به مبارزه برمی خیزد، آزادانه روی به سوی حق می آورد، در آفتاب ولایت ذوب می شود و بر دشمن برون حمله می برد و شهد شهادت و آزادگی می نوشد. حضرت امام حسین علیه السلام بر بالین او حاضر می شود و با او این چنین سخن می گوید:

أنت حرٌ کما سَمَّتْکَ امُّکَ، أَنْتَ حُرٌّ فیِ الدُّنیا و الآخره .

تو آزادی، چنان که مادرت نامت نهاد، تو آزادی در دنیا و آخرت.

پیام متن:

آزادگی، ریشه خصلت های نیکو.

زهد و آزادگی

نیاز انسان به امور مادی ضرورتی انکارناپذیر است و انسان قادر نیست خود را از قید تمامی آنها برهاند. با وجود این، دسته ای از نیازهای او ضرورت چندانی ندارند و در طول زندگی اش، ناخواسته به او روی آورده اند و او را به این پندار که اینها لازمه زندگی اویند، رسانده و کم کم وی را به زنجیر اسارت کشیده اند. چه بسا انسان در ابتدا به دلیل فطرت زیبایی جویی و بهره بردن از نعمت های الهی روی به سوی این نیازها کرده و به تدریج به آنها خو گرفته است، ولی در نهایت او را اسیر خود ساخته اند.

گرایش انسان به زهد، ریشه در آزادمنشی او دارد. آنجا که می بیند اشیای مادی به همان نسبت که در بیرون، او را مقتدر ساخته، در درون، ضعیف و زبونش کرده و مملوک و برده خویش ساخته اند. پس، او در مقابل این بردگی طغیان می کند و نام این طغیان، زهد است.

انسان کامل و آزاده، نه تنها دل بسته دنیا نیست، بلکه بالاتر از آن، در زندگی اش شیوه ای پیش گیرانه دارد و خود را از خو کردن به بهره های مادی و تجمل گرایی باز می دارد.

زندگی انسان کامل، همواره بر مدار زهد در حرکت است. معنای حقیقی زهد، آزادگی از دنیا و داشته های آن است و به عبارتی دیگر، رهایی از تعلقات دنیوی و حتی تعلق به جسم خویش. از باباطاهر می خوانیم:

دلا راه تو پر خار و خسک بی

گذرگاه تو بر اوج فلک بی

گر از دستت برآید پوست از تن

برآور تا که بارت کمترک بی

آزاد مرد جهان، امیرمؤمنان علی علیه السلام زهد خود از دنیا را چنین توصیف می کند:

دور شو از من ای دنیا، افسارت را بر دوشت انداخته ام، از چنگال های درنده تو خود را رهانیده ام و از دام های تو جسته ام.

آری، زهد علی شورشی است علیه زبونی در برابر لذت ها، طغیانی است بر ضد عجز و درماندگی در برابر حاکمیت میل ها و نیز عصیانی است. در رد بندگی دنیا و نعمت های آن.