پیامبر اسلام (ص) مبعوث بر تمام افراد عالم است. چنین شریعتى طبعا باید کامل باشد در هر عصر و زمانى و براى هر قوم و دسته اى قابل اجرا باشد. و نیز صاحب آن شریعت به خصوصیات افراد و نفوس آنان تا روز قیامت آگاه باشد در غیر این صورت رسالت او ناقص و اصلاح و عدالت گسترى او فراگیر نخواهد بود. در نتیجه باید پیامبر(ص) احاطه غیبى نه تنها به احکام و موضوعات آنها داشته باشد بلکه از موضوعات خارجى نیز مطلع باشد.
ب- علم غیب امام
مى دانیم که همه موقعیت ها به طور کامل براى پیامبر(ص) فراهم نگشت تا شریعت اسلامى را به طور کامل تبیین نماید. عمر پیامبر اکرم(ص) محدود بود و لذا باید براى بعد از خود خلیفه و امامان و جانشینانى قرار مى داد تا ادامه دهنده راه او باشند. و به همان دلیل که پیامبر(ص) احتیاج به علم غیب دارد امام و جانشین او نیز باید از این علم بهره مند گردد. شیخ الرئیس ابوعلى سینا مى گوید:
«تجربه و قیاس مى پذیرند که نفس انسانى مى تواند در عالم خواب به غیب نایل شود و مانعى نیز ندارد که همین علم غیب در حال بیدارى به او افاضه شود».
آیات قرآن و علم غیب
خداوند مى فرماید: او داناى غیب است و هیچ کس بر عالم غیب او آگاه نیست به جز پیامبرانى که خود برگزیده است».
و نیز به نقل از حضرت عیسى(ع) مى فرماید:. و به شما خبر مى دهم که در خانه هایتان چه مى خورید و چه ذخیره مى کنید». و آیاتی دیگر که در مقاله اشاره شده است.
احادیث و علم غیب
الف از طریق اهل بیت(ع)
برای مثال امام باقر(ع) فرمود: «در وجود على(ع) سنت هزار پیامبر است. آن گاه فرمود: علمى که بر آدم نازل گشت با مرگ هیچ کسی نابود نگردید. بلکه علم به ارث گذارده مى شود و زمین هرگز بدون عالم باقى نمى ماند».
امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمود: «اى ابابصیر ما اهل بیتى هستیم که علم خواب ها و بلاها و نسب ها و وصیت ها و فصل خطاب به ما داده شده است. شیعیان خود را مى شناسیم. همان گونه که هر مردى اهل بیت خود را مى شناسد».
سیف تمار مى گوید: من با جماعتى از شیعه نزد امام صادق(ع) در کنار حجر بودیم حضرت فرمود: جاسوسى بر ما نظاره مى کند. ما نگاه به راست و چپ کردیم ولى کسى را ندیدیم. عرض کردیم جاسوسى وجود ندارد. حضرت فرمود: قسم به پروردگار کعبه و پروردگار این بنا سه بار تکرار کرد اگر من بین موسى و خضر بودم مى گفتم که از آن دو داناترم و نیز خبر مى دادم به چیزى که آن دو نمى دانستند; زیرا موسى و خضر(علیهما السلام)تنها از علم گذشته آگاه بودند نه از علم آینده و حال تا روز قیامت و ما این دو را از پیامبر(ص)به ارث برده ایم».
ب- از طریق عامه
مسلم و دیگران از حذیفه نقل کرده اند که گفت: پیامبر(ص) به من علم گذشته و آینده تا روز قیامت آموخت.
احمد بن حنبل از ابن ادریس نقل مى کند که فرمود: از حذیفه بن یمان شنیدم که مى فرمود: به خدا سوگند همانا من داناترین مردم به هر فتنه اى هستم که تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد و ... .
بررسى شبهات
در این جا به صورت خلاصه به ذکر شبهات مخالفان و پاسخ آنها مى پردازیم که از 5 مورد موجود در مقاله به دو مورد آن اشاره می کنم.:
شبهه اول:
وجود پیامبر و امام محدود است در حالى که غیب نامحدود است و محدود نمى تواند به حکم عقل بر غیر محدود احاطه پیدا کند و لذا علم غیب مخصوص خداوند است.
جواب:
اولا: گفتیم غیب بر دو قسم است: مطلق و نسبى و علم غیب پیامبر و امام نسبى است.
ثانیا: پیامبر و امام به اعتبار قرب الهى که دارند وجودشان به سعه وجود الهى وسیع گشته و به معدن عظمت و غیب الغیوب الهى متصل گردیده است.
شبهه دوم:
از برخى ادله استفاده مى شود که پیامبر(ص) یا امام(ع) سهو مى کرده اند و این با علم غیب آنان منافات دارد:
جواب:
اولا: روایات تماما ضعیف السند است.
ثانیا: با حکم عقل قطعى سازگارى ندارد زیرا نقض غرض بعثت است.
ثالثا: با آیات قرآن سازگارى ندارد زیرا بر اساس برخى آیات پیامبر(ص) در تمام امور مورد تایید خداوند است. تفصیل بیشتر را در بحث «عدم سهو النبى(ص)» بررسى خواهیم نمود.
تعریف علم
به نظر می رسد، علم نوعی استدلال منطقی برای توصیف، تفسیر، توضیح، تبیین و شناخت پدیده ها و واقعیت های موجود در عالم خلقت است که همراه با مشاهده و تحلیل می باشد. به وسیله علم می توان موجودات جهان را استدلالی دسته بندی، و قوانین و روابط حاکم در بین آن ها را شناسایی کرد. که نتیجه آن ساده شدن انجام کارها و شناخت پدیده هاست. به وسیله علم می توان در مورد جهان مادی قضاوت کرد که چگونه هست و چه صفاتی دارد. و چگونه نیست چه صفاتی ندارد. هر دانشمندی بنابر اطلاعات زمان خود و تحقیقاتش نظریه های داده که تا زمان بطلانش، کاربرد داشته است. اما نظریه هایی که منطبق بر آیات الهی است، بطلان ناپذیر است.
برای اطلاعات بیشتر، چند تعریف از علم که در بین بزرگان رواج دارد، آورده می شود: «علم عبارت است از: حقیقت، و معرفت، و یقین و ادراک. و به همین جهت است که گفته اند، علم، ادراکی است جازم و قطعی که مطابق با واقع باشد. یا عبارت است از ادراک شیء بطور حقیقی. علم به معنی مطلق، ادراکی است که شامل تصور و تصدیق می باشد. و دانشمندان گفته اند که:علم، حصول صورت شیء است در عقل».
«علم، نظامی است که بر واقعیات بنا شده است».
«شناسایی با قاعده پدیدهای طبیعی و مطالعه عقلانی روابط بین تظاهرات و خواص این پدیده ها به منظورهای غیر انتفاعی».
«علم معرفتی است منظم که با روش های معینی بدست می آید و قوانین یا روابطه پایدار واقعیت ها را بیان می کند».
ارزش علم و عالم از دیدگاه قرآن
اسلام به علم و عالم اهمیت فراوانی داده است. چون ریشه علم از جنس فهمیدن است. خدا در فرآن با مقایسه مقام کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند، می فرماید آیا برابرند کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند.
عالم ازنظر قرآن کریم کسی است که می داند، و به دانسته هایش عمل می نماید. کسانی که به مرتبه عالم بودن می رسند تعدادشان بسیار کم است. قرآن هم در چندین آیه این مطلب را گوشزد مردم می نماید، که اکثریت نمی دانند.«اکثرهم لایعلمون » به همین علت سفارش شده است که باید از کسانی که به مرتبه دانستن می رسند، قدردانی شایسته شود.
علم از دیدگاه پیامبر اعظم(ص)
حالا به موضوع اصلی مقاله می رسیم
علم از نظر پیامبر اعظم(ص) از اهمیت ویژه برخوردار است. مسلمانان جهان باید از این احادیث شریف و گوهربار نهایت استفاده را نمایند. به علم اهمیت زیادی بدهند، در این رابطه باید به دنبال یادگیری علم بروند، و با عمل به آن ها با توجه به الگوهای بسیار با ارزشی که داریم، شاهد بیداری جهانیان و صلح و صفا در سایه علم و عرفان باشیم.
وقتی انسان به مسایل مربوط به علم از نگاه پیامبر اعظم(ص) مراجعه می نماید، حیرت زده می شود که چقدر آن بزرگوار به علم اهمیت می داد. و چه قدر به کلیات و جزئیات آن توجه نموده است: به علم، علوم سودمند و زیان آور، انتشار علم، دوستدار علم، علم آموز، علم گم شده مومن و... که هر کدام از عناوین زیر می تواند به مقاله مستقل تبدیل شود. در این نوشته فقط متن احادیث نقل شده که به دلیل زیاد بودن احادیث به چند مورد آن به اختصار اشاره می کنم:
احادیث
1- اهمیت علم
«ان فلیل العمل مع العلم کثبر و کثیر العمل مع الجهل قلیل». کار اندک که با علم انجام شود، بسیار است و کار بسیار که با نادانی انجام شود کم است.