تحقیق مقاله سن گندم

مقدمه :                                                              

سال 1346 ، یعنی زمان تأسیس سازمان حفظ نباتات که حدود 34 سال ازآن  می گذرد ، طبق قانون حفظ نباتات آفت سن گندم به عنوان یک آفت عمومی معرفی شده و هزینه های مبارزه با آن را دولت متقبل گردید  این آفت از جمله آفاتی است که بیشترین مصرف سموم شیمیایی را به خود اختصاص داده و در طول دو دهه اخیر بطور متوسط سالیانه در عرصه یک میلیون هکتار گندم کاری ، حدود 1 الی 125تن از سموم شیمیایی علیه این آفت مصرف شد ه است بیان این مو ضوع بیشتر برای جلب توجه مسئولان و دست اندر کاران جهت چاره جویی جدی تر واتخاذ تصمیم علمی مناسب برای مبارزه با این آفت بسیار خطرناک است ،زیرا بهترین زمینه برای کاهش سموم مربوط به این محصول و این آفت است در سال های گذشته به علت عدم وجود امکانات لازم ، مبارزه با این آفت از توان کشاورزان خارج بود و دولت هم بصو رت یک طرح ملی با این آفت مبارزه می کردند ، ولی امروزه کشاورزان و با غداران با کسب دا نش و آگاهی عملیات مبارزه با بیما ری ها و علف های هرز و اصلاح و ضد عفونی بذور، به خوبی با میزان مصرف سم و کود و زمان استفاده مناسب از آنها آشنایی یا فته اند و آگاهی مبارزه با آفت سن گندم را هم تا حد زیادی پیدا کرده اند 

بر این اساس از سال 79-78 طرح مشارکت مردم برای مبارزه با این آفت به عنوان بالا ترین مرجع تصمیم گیرنده مبارزه با آفات ، سن گندم را از لیست آفات عمومی حذف کرد و به فهرست آفات همگانی افزود و موضوع به تصویب هیأ ت وزیران هم رسید  نحوه مبارزه همگانی و مشارکت کشاورزان چنین است که به تدریج از میزان سمپاشی هوایی کاسته شده و مبارزه با ابزار سمپاشی زمینی توسط کشاورزان افزایش می یابد و ضمناً از بذور اصلاح شده و ارقام مقاوم استفاده می شود و از طرفی هم مبارزه بیولوژیکی افزایش می یابد

نتیجه مبارزه همگانی تا کنون این شده است که میزان تولید گندم درهکتاربه5 تن و در بعضی مناطق حتی به 8 تن رسیده وبه سلامت محیط زیست نیزکمک شده است

قطعاً مشارکت مردمی یکی ازعوامل بسیارمهم ومؤثر درامر افزایش تولیدات کشاورزی همراه با حفظ سلامت محیط زیست است که اگر این مشارکت با نظارت وارائه از طریق سازمان حفظ نباتات انجام گیرد ، بدون شک نتیجه مطلوبتری به همراه خواهد داشت

    مبارزه با سن گندم 

                                        عمومی  یا همگانی ؟     

در قانون حفظ  نباتات  درتعریف آفات عمومی ذکرشده است که آفات عمومی آفاتی هستند که کشاورزان وباغداران به تنهایی ازعهده  مبارزه با آ نها بر نمی آیند و برای موفقیت مبارزه به دخالت دولت نیاز است                                

گندم مهمترین وعمده ترین محصول کشاورزی کشور است که در گستره پهناوری از زمینهای زراعی کشت می شودسن گندم نیزمهمترین وعمده ترین آفت این  محصول  در طول  تاریخ  بوده است  در طی  سده های گذ شته بسیار شده است که طغیان  و هجوم این آفت خطرنا ک کشتزارهای وسیع گند م را به برهوت مبدل ساخته و آنچه که از خوان یغمای این غارتگر برای سفره آ نان بجا مانده  جز گرسنگی و قحطی  نبوده است بدین سبب کشتکاران گند م ، همیشه دغدغه مبارزه با این آفت را داشته اند و بدیهی است که پس ازورود سموم شیمیایی مصنوعی جدید به عرصه مبارزه باآفات کشاورزی،حجم عظیم ومیزان متنابهی ازاین سموم به مبارزه با سن غلات اختصاص  یافته وبویژه با سمپاشی های گسترده هوایی علیه این آفت مبارزه شده که این امرخود آ لودگی شدید محیط زیست و به خطر افتا دن سلامت و بهداشت مردم و جا نوران مفید رابه دنبال داشته است

اخیراً دروزارت کشا ورزی ، طرح جامع مدیریت تلفیقی سن غلات شکل گرفته به مرحله اجرا درآمده است که یکی ازاهداف آن دروهله اول تغییرنحوه مبارزه  شیمیایی با سن گندم از حالت عمومی به مبارزه همگانی است و درمراحل بعد جایگزین کردن تدریجی شیوه های دیگر مبا رزه مد نظر طراحان آن می باشد   به دلیل  خصوصیت بیولوژیکی آفت خطرنا ک  سن گندم که در دو مرحله سن بالغ و پوره های آن قادر به ایجاد خسارت سنگین است و در حالت طغیان آنچنان خسارت سازند که از گند م جز کاه چیزی نمی ماند

بنابراین در سالهای گذشته به خاطر حفظ این محصول مهم و به د لیل عدم  توانایی  کشاورزان  که می بایست در یک زمان کوتاه با این آفت مبارزه می کردند سن گندم آفتی عمومی اعلام شد ودولت مبارزه با آن را برعهده گرفت 

 آفت سن گندم   Eurygaster    integriceps :

از دیرباز دراغلب نقاط غله خیز کشور به عنوان یک آفت تهدید کننده مورد توجه کشاورزان بوده و آنان بسته به شرایط زمانی و دا نسته های فنی و فر هنگی زمان به روش های مختلف با این آفت خطر ناک مقا بله می کر ده اند   

  زیستگاه وموطن اصلی این حشره مراتع و جنگلهایی است که ارتفاع آنها از سطح  دریا بین 18  تا  22 متر است و ارتفاعات دردامنه های  وسیع و پهناور رشته کو ههای  زا گرس از جمله مناسب ترین مکا نهای زیستی برای این آفت  است  در شرایط متفاوت گرامینه های رشد یافته دربستر مراتع وجنگل های زاگرس سفره   تغذیه سن گند م غیر مها جر را تشکیل می دهند        

 این آفت نیز مانند دیگر حشرات از بیش از 25 میلیون سال  پیش  تا کنون وجود دا شته است و در یک زیست  بوم متعا د ل ، قادر به ادا مه زند گی خود به صورت غیر مهاجر و غیرمزاحم در کشاورزی خواهد بود . در صورتیکه شرایط وتعادل زیستی و امکان تغذیه در زیستگاه اصلی این حشره در مراتع و جنگل ها به دلیلی به هم بخورد . به عنوان یک آفت خطرناک به مزارع و کشتزارها در ارتفاعات پایین و دشت ها ریزش کرده و طی دو مرحله و به تناسب تراکم و جمعیت آفت ، حتی بیش از 9% به مزارع گندم و جو خسارت وارد می کند . از سالیان پیش ، به دلیل خسارت بالای این آفت و دسترسی نداشتن کشاورزان به امکانات مقابله با آن ، وزارت کشاورزی مبارزه با آن را به صورت رایگان و عمومی انجام می داده است و این روند تاکنون نیز ادامه داشته است .

در چند سال اخیر سازمان حفظ نباتات کشور با صرف هزینه قابل توجهی سالانه حدود 1 هکتار علیه این آفت مبارزه شیمیایی انجام داده است و برای جلوگیری از نابودی محصول حدود 1 هکتار کشتزار گندم و جو ، به ناچار عوارض زیست محیطی و بهداشتی سمپاشی های گسترده را نادیده گرفته است . این فعالیت و چاره اندیشی در حالی است که مشکل همچنان وجود دارد.

برای رفع این معضل ، تنها در امر مقابله با آفت در مزارع و کشتزارها نیست و این امر فقط یک مسکن است و درمان اصلی وابسته به عوامل دیگری است که در پهنه یک زیست بوم گسترده قرار دارد و اراضی محدود کشاورزی فقط جزئی از این زیست بوم وسیع است .

نقش پوشش جنگلی و مرتعی در اسکان و زندگی سن گندم

پوشش و گیاهان مرتعی به خصوص گرامینه ها منبع اصلی تغذیه سن گندم است و اگر تراکم این گیاهان مناسب و همین طور گستردگی این پوشش مناسب باشد ، هرگز این حشره برای تأمین غذا نیازی به مهاجرت از ارتفاعات به کشتزارهای دیم و آبی نخواهد داشت . تغذیه سن در مراتع از نظر کیفی به نحوی است که زمینه طغیان جمعیت آن را فراهم نخواهد کرد و سپری کردن زمستان آفت ، همواره تحت کنترل طبیعت خواهد بود ، به طوری که تغییرات و نوسان تراکم جمعیت این حشره در مراتع در حد بسیار پایینی ثابت خواهد ماند .

میزان ذخیره چربی در سن های مهاجر تغذیه شده در کشتزارهای گندم بیشتر از میزان ذخیره شده در سن های غیر مهاجر مرتعی است ، و از این رو توانایی این حشره را در تداوم دوره خواب ( دیاپوز ) و سپری کردن زمستان بیشتر کرده و آسیب پذیری آن را در جاهای زمستان گذرانی و ارتفاعات بسیار کمتر نبوده و به عبارت دیگر امکان انتقال جمعیت این گونه سن ها به مزارع از سالی به سال دیگر بیشتر از سن هایی است که در مراتع تغذیه می کنند .از طرف دیگر ، درختان و درختچه های جنگلی و همینطور پوشش مرتعی پناهگاه پارازیت های این آفت هستند و این حشرات مفید که عامل اصلی تداوم فعالیت آنها همان درختان و پوشش مرتعی است ، همواره با نابود کردن سن گندم در مرحله حشره کامل و تخم آن ، جمعیت آفت را چه درمراتع و چه در مزارع مهارمی کنند. فعال ترین این حشرات مفید در رشته کوه های زاگرس عبارتند از دو گونه مگس به نام های  :

و گونه هایی از زنبورهای جنس Trissolcus   که دوگونه عمده آنها عبارتند از :

           M.semistriatus            ,             M.vassilievi

در واقع تضمین کننده موجودیت و فعالیت این حشرات مفید وجود پوشش جنگلی و مرتعی در ارتفاعات به خصوص در رشته کوههای زاگرس است . در صورتی که پوشش گیاهی محفوظ بماند و حشرات مفید از گزند عوامل تخریبی زیست محیطی دیگر ( چرای بی رویه دام ها و مواد شیمیایی ) مصون بمانند ، به جرأت می توان ادعا کرد که با کنترل طبیعی سن در مراتع ، نیاز کمتری به استفاده از سم در کشتزارهای کوهپایه ای گندم و جو در تمامی مناطق رویشی زاگرس خواهد بود و حتی – در صورت بالا بودن جمعیت پارازیتیسم – سن های مهاجر در اراضی کوهپایه ای به طور طبیعی کنترل خواهد شد .

تغییرات پوشش گیاهی و مرتعی در منطقه رویشی زاگرس ووضعیت موجود

رشته کوههای زاگرس والبرز دو منطقه عمده رویشی جنگلی ایران را دربرگرفته اند که متأسفانه طی سالیان متمادی به خصوص در سال های اخیر دستخوش تعرضات و تخریب فراوان قرار گرفته اند .

طبق آماراستخراج شده ازسازمان جهانی فائو، در سال 1961مساحت کل جنگل های ایران 18 میلیون هکتار و پوشش مرتعی در همان سال 115 میلیون هکتار بوده است که متأسفانه در حال حاضر این رقم ها به ترتیب به حدود 12 میلیون و 9 میلیون هکتارکاهش یافته است . به عبارت دیگر؛ درطول کمتراز4 سال ، 34% از کل جنگل ها و 22% از مراتع کشور تخریب و نابود شده است . شایان ذکر است که حدود 47% از مساحت جنگل های  موجود کشور به میزان بالغ بر 55 هکتار در منطقه رویشی زاگرس قرار دارد و نیز از 9 میلیون هکتار مرتع موجود در کشورحدود 25% آن یعنی میزانی بیش از 22 میلیون هکتار در این منطقه وجود دارد . بنابراین از حدود 4 سال پیش ( با ملاحظه شتاب تخریب در بعد از انقلاب ) رقمی در حدود 7/2 میلیون هکتار از جنگل ها و رقمی در حدود 5/6 میلیون هکتار از مراتع منطقه زاگرس دستخوش تخریب و تبدیل شده است و در واقع این پدیده عادت طبیعی سن گندم را کاملاً تحت الشعاع قرار داده و این حشره را در منطقه رویشی زاگرس ( به استثنای جنوب شرقی رشته کوه های زاگرس ) وادار به مهاجرت به کشتزارها و مزارع کرده است .

اشاره به انگیزه تخریب و تبدیل جنگل و مرتع در سلسله جبال زاگرس و همین طور سایر نقاط کشور خالی از فایده نیست .

الف : ایجاد زمینه تملک اراضی و ایجاد زمین های زراعی بیشتر از طریق تجاوز به مراتع و جنگل ها ؛

ب : استفاده بی رویه و غیر قانونی از چوب درختان جنگلی برای مصارف مختلف و همین طور بهره برداری بی رویه و غلط از آنها مثل استحصال شیره  و یا عصاره برخی درختان جنگلی ؛

ج : چرای بی رویه و بیش از توان و ظرفیت مراتع توسط دام ها ؛

د : افزایش بی برنامه تعداد بهره برداری در روستاها و مناطق عشایرنشین به علت ازدیاد جمعیت و عدم امکان دست یابی بر منابع تولیدی و اشتغالزایی در بخش غیر از کشاورزی و دامداری .

روند افزایش مهاجرت سن گندم و مقابله با آن در کشور و میزان آن در غرب کشور

میزان عملیات مبارزه کشاورزی علیه سن گندم در ایران در دو ذهه اخیر به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و نسبت آن در منطقه رویشی زاگرس – که در واقع ارتفاعات و مراتع آن موطن اصلی و جایگاه طبیعی این حشره است – و در مقایسه با دیگر مناطق کشور مرتب و سالانه فزونی گرفته است ، به طوری که در سال 136 میزان مبارزه شیمیایی در تمامی کشور 11256 هکتار بود و 1719 هکتار از آن مربوط به غرب کشور یا منطقه رویشی زاگرس می شد . یعنی در سال 6 فقط 5/1 % مقدار مبارزه کل کشور مربوط به استان های منطقه رویشی زاگرس بود . متأسفانه از سال 6 میزان مبارزه علیه سن گندم در تمامی کشور و بخصوص در منطقه رویشی زاگرس مرتب دستخوش تغییر و افزایش می شود ، که علاوه بر تخریب زیست گاه های طبیعی سن ، عوامل دیگری از قبیل نوسان های اقلیمی نیز در آن مؤثر بوده است .