تحقیق مقاله گناه و توبه

مقدمه

(اللهم صل علی محمد و اله و میرنا الی محبوبک من التوبه واز الناعن مکروهک من الاصرار، اللهم مرمتی و فقنا بین نقصین فی دین او دنیا فاوقع النقص با سرعهما فنا واجعل التو به فی اطولها بقا)[1]

(باز خدایا بر محمد وخاندان او درود فرست و ما را از نافرمانی به بازگشت از آن و توبه که پسندیده توست بازگران و از اصرار بر گناه که آنرا نمی پسندی دور گردان بار خدایا هر گاه بین دو زیان قرار گرفتیم یکی در دین و دیگری در دنیا پس زیان را در آنکه زود می گذرد (دنیا) و تو به را در آنکه مدتش طولانی تر است قرار بده)

توبه در آیات و روایات از منزلت خاص برخوردار بوده چرا که نجات و رهایی انسانها از امواج خطرناک و سهمگین گناهان در گرو آنست و ده ها آیه از قرآن بر این مسئله اشاره دارد.[2] توبه یکی از ابواب بهشت است نبودن آن مساوی با هلاکت عامه اهل معصیت است توبه تنها راه نجات گناهکاران، وسیله تقرب و دوستی با خدا، تبدیل کننده سیات به خسات و مایه امید نا امیدان ونخستین مقام عارفان است.

توبه در علم کلام از جایگاه بلندی برخوردار است زیرا از موضوعات مهم کلام، عقاب و کیفر الهی است ویکی از عوامل بی چون و چرایی است که موجب بخشیدن گناه و ساقط شدن کیفر الهی می گردد توبه در فقه نیز از جایگاه خاصی برخوردار است. و می تواند در تغییر سرنوشت شخص گناهکار نقش بسزائی ایفا نماید.

انسان با آمیختگی دو بعد خود یعنی ملکوتی و ناسوتی همیشه در معرض انواع و اقسام آلام، خطرات و لغزشها می باشد توبه از اموری است که سهم بسزایی را در سازندگی و رهایی انسان از قیود مادی وارد بطوریکه فیض کاشانی و غزالی توبه را یکی از ارکان چهار گانه منجیات قرار داده اند.[3]

هنگامی که انسان در مبارزه با هوای نفس شکست می خورد یاس و نا امیدی بر او چیره می شود و برای همیشه از رستگاری و رسیدن به هدف ناامید می گردد. انسانها هر چند گناهکار باشند از رحمت خداوند نباید نا امید گردند باید راه نجات را جستجو کنند. راه نجات توبه است توبه با الابواب، رحمت الهی است. اگر این باب رحمت بسته می شد آیا هیچگاه افرادی مانند فضیل بن عیاض و حربن زید ریاحی که پس از سالها پرده دری ها او بی حرمتی ها خود را به آن مقام رفیع نائل آیند[4]

یکی از امتیازات اسلام اینست که هیچ گاه به بن بست نمی رسد و هیچ وقت به تا بعیین خود نمی گوید، تو را نمی پذیرم خداوند سریع الرضا است و زود آشتی می کند. خداوند منان، بارها و بارها در قرآن کریم بندگان گناهکارش را مورد لطف و محبت قرار داده و آنان را از ناامیدی برحذر داشته است. و در سوره زمر می فرماید: (بگو ای بندگان من که بر خود ستم کرده اید، از رحمت خدا نا امید نشوید که همه گناهان را می آمرزد. بدرستی که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است[5] و در آیه دیگر یاس و ناامیدی از رحمت خداوند به منزله کفر تلقی شده است: (از رحمت خدا نا امید نشوید، چرا که جز قوم کافر از رحمت خدا مایوس نمی گردد.[6] بحث توبه در جهت نظارت برخود وبازسازی خویشتن است و بر مبنای معیارهای الهی است و چون توبه از گناه واجب است باید فورا انجام شود. در این فصل قبل از پرداختن به مبحث توبه ابتدا مطالبی در مورد گناه می خوانید.

امید است این تحقیق مایه تحرک و بیداری جوانان وافرادی گردد که تا بحال به عواقب اعمال بدشان ناندیشید اند و گناهان چشم ودل آنها را گور نموده را از حقیقت بدور مانده اند امید است خداوند نور امیدش را بر دلمان بتاباند و گناهنمان را با آب توبه شستشو دهد.

مرتض آرمند

دی ماه 84

معنی گناه و گوناگون آن

گناه به معنی خلاف است و در اسلام هر گونه کاری که بر خلاف فرمان خدا باشد، گناه است، گناه هر چند کوچک باشد چون نافرمانی خداست بزرگ است رسول اکرم در سخنی به ابوذر فرمود: (کوچکی گناه را ننگر بلکه آنرا بنگر که از چه کسی نافرمانی می کنی).

واژه های بیانگر گناه در قرآن

در زبان قرآن و پیامبر و امامان به واژه های مختلف از گناه یاد شده است که هر کدام گویی بخشی از آثار شوم گناه پرده بر می دارد و بیانگر گوناگون بودن گناه است واژه هایی که در قرآن در مورد گناه آمده عبارتند از:

ذنب: بر معنی دنباله است چون هر عمل اخلاقی یک نوع پیامد و دنباله به عنوان مجازات اخروی یا دنیوی دارد (تکرار 35 بار)

معصیت: به معنی سر پیچی و خروج از فرمان خدا است و بیانگر آن است که انسان را مرز بندگی خدا بیرون رفته است (تکرار 33 مرتبه).

اثم: به معنای سستی و کندی و واماندن و محروم شدن از پاداشهاست و بیانگر آن است که در حقیقت گناه کار خود یک فرد وامانده است، مبادا خود را زرنگ پندارد. این واژه در قرآن 48 بار تکرار شده است.

سیئه: به معنی کار قبیح و زشت است که موجب اندرد و نکبت گردد، در برابر حسد که به معنای سعادت و خوشبختی است این واژه 165 بار در قرآن آمده است، و کلمه سو نیز از این واژه گرفته شده که 44 بار تکرار شده است.

جرم: در اصل به معنی جدا شدن میوه از درخت و یا به معنی پست است جریمه و جرائم از همین ماده می باشد. جرم عملی است که انسان را از حقیقت سعادت تکامل وهدف جدا سازد که این واژه 61 بار در قرآن آمده است.

حرام: به معنی منع و ممنوعیت است لباس احرام لباسی است که انسان در حج و عمره می پوشد و از یکسری کارها ممنوع می شود (تکرار 75).

خطیئه: غالبا به معنی گناه غیر عمومی است و گاهی گناه بزرگ نیز استعمال شده است چنانکه در آیه 8 سوره بقره و 37 سوره الحاقه بر این مطلب گواه است (تکرار 22)

فسق: در اصل به معنی خروج هسته خرما از پوست خود می باشد و بیانگر خروج گناهکار از مدار اطلاعات و بندگی خدا است که او با گناه خود حریم وحصار فرمان الهی را شکستد و در نتیجه بدون قلعه و حفاظ مانده است(تکرار 53).

فساد: به معنی خروج از حد اعتدال است که نتیجه اش تباهی و به هدر رفتن استعدادهاست (تکرار 50)

فجور: به معنی دریدگی و پاره شدن پرده حیا و آبرو و دین است که باعث رسوائی خواهد گردید (تکرار 6).

منکر:در اصل از انکار به معنی ناآشناست چرا که گناه به فطرت و عقل سالم هماهنگ ومانوس نیست و عقل و فطرت سالم آنرا زشت و بیگانه می شمرد (تکرار16)

فاحشه: سخن وکار زشتی است که در زشتی آن تردیدی نیست و به معنی کار بسیار زشت و ننگین و نفرت آور به کار می رود این واژه 24 بار در قرآن آمده است.

خبط: به معنی عدم تعادل در نشست و برخاست است گوئی گناهکار یکنوع حرکت نامتعادل همراه با سستی و سقوط دارد.

شر: به معنی هر زشتی است که نوع مردم از آن نفرت دارند و بر عکس واژه خیر به معنی کاری است که نوع مردم آنرا دوست دارند.

لمم: به معنی نزدیک شدن به گناه و به معنی اشیا و اندک است و در گناهان صغیره بکار می رود. (تکرار یک بار در نجم آیه 32).

وزر: به معنی سنگین است و بیشتر در مورد حمل گناه دیگران به کار می رود. (تکرار 36).

حنس بر وزن جنس در اصل به معنی تمایل به باطل و بازخواست آمده است و بیشتر در مورد گناه پیمان شکنی و مختلف بعد از تعهد که از گناهان بزرگ است آمده است.

این واژه های هفده گانه هر کدام بیانگر بخشی از آثار شوم گناه و حاکی از گوناگونی گناه می باشند و هر یک با پیام مخصوص و هشدار ویژه ای انسانها را از ارتکاب گناه بر حذر می دارد[7]

اقسام گناه :

علمای اسلام از قدیم گناه را به دو گونه تقسیم نموده اند.

گناه کبیره

گناهان صغیره این تقسیم بندی از قرآن در روایات سرچشمه گرفته است برای مثال چند آیه را ذکر می کنیم.

(اگر از گناهان کبیره ای که نهی شده اید اجتناب کنید گناهان صغیره شما را می پوشانیم و شما را در جایگاه خوبی قرار می دهیم. (نسا- 31).

(و نامه اعمال در آنجا گذارده شود گناهکاران را می بینی که از آنچه در آنست ترسان و هراسانند و می گویند ای وای بر ما این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک بزرگ نیست مگر اینکه آنرا شماره کرده است؟ (کهف-49)

(نیکو کاران کسانی هستند که از گناهان بزرگ و زشتیها جز گناهان کوچک پرهیز می کنند بی گمان آمرزش پروردگارت وسیع است) (نجم- 32).

(مواهب آخرت جاودانه است برای آنکه از گناهان بزرگ و کارهای زشت پرهیز می کنند) (شوری- 37)[8]

ضرورت شناخت گناه

در مقدمه خواندیم که توبه از گناه واجب است و باید فورا انجام شود. همانطور که شناخت بیماری اولین گام در پیشگیری و درمان آنست، شناخت (بیماری گناه) که از تمام بیماریها هلاک کننده تر است برای همه ضرورت دارد. شناخت برای پیشگیری از ابتلاء خود را اطرافیان و جامعه شناخت، برای تشخیص وجود آن در خود و دیگران و شناخت برای درمان آن.

بیماری گناه در مقایسه با انواع بیماریها، از تمام آنها خطرناک تر است اگر سایر بیماریها تب و درد بر انسان عارض می شود و برخی اعضای جسم انسان را تهدید می کند، بیماری گناه سلامت جسم و جان، هستی جامعه واجتماع و سرانجام زندگی مادی ومعنوی ما را تباه می کند و سرنوشت و دنیا و آخریت ما را برای همیشه تیره و تار می سازد. [9]

گناه چیست؟

گناه ومعصیت، نا فرمانی خداوند حکیم است مخالفت بااموری است که پروردگار از انسان می خواهد مخالفت با او امر و نواهی است. بنابراین ترک هر واجب و انجام هر حرام یک معصیت و گناه است در مقابل معصیت و گناه طاعت است که به معنای فرمانبرداری است فرمانبرداری جهان آفرین بی نیاز و مهربان و این طاعت انسان را به سر منزل مقصود می رساند این اطلاعات نه برای رفع نیاز از خداست که او بی نیاز مطلق است، بلکه طریقه رسیدن به سعادت نهایی خود انسان است در این ارتباط هر گناه و معصیت خروج از راه سقوط در پرنگاهها و دره هاست.

علل گناهان چیست؟

مرحوم فیص کاشانی در این رابطه می گوید: سر چشمه همه گناهان یکی از صفات چهار گانه است

تشبیه به خدا 2 تشبه به شیطان 3 تشبه به حیوانات و 4 تشبه به درندگان است

بنابراین علل گناهان یکی از صفات چهار گانه می باشد:

صفت ربوبیت 2 و یا صفت شیطانیت 3- و یا صفت بهیمیت 4 و یا صفت سبعیت

از گناهان مربوط به صفت شیطانیت می توان به ظلم و حسد و حیله گری، امر بر فاسد و منکرات وگمراهی ها و از گناهان مربوط به صفت بهیمیت و حیوانیت می توان به زنا، لواط، سرقت و حرام خواری و از گناهان مربوط به صفت سبعیت و درندگی می توان به قتل و غضب و ... اشاره نمود.