تحقیق مقاله اندازه گیری و سنجش در علوم تربیتی

مقدمه :

یکی از فعالیتهای آموزشی معلم ارزشیابی و سنجش عملکرد دانش آموزان است هر چند که سنجش یا ارزشیابی پیشرفت یادگیرندگان و اندازه گیری عملکردهای آنان آخرین فعالیت آموزشی معلم به حساب می آید . این فعالیت معلم را نباید جدا از جریان آموزش و تنها به عنوان وسیله ای برای نمره دادن تلقی کرد . هدف از ارزشیابی و اندازه گیری بازده یادگیری دانش آموزان و ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی آنان ، علاوه بر آن تعیین میزان یادگیری ، کمک به معلم دربهبود بخشیدن به شیوه های آموزشی خود و تشخیص و رفع نواقص یادگیری دانش آموزان است .

با توجه به هدف بالا این مقاله سعی دارد  به صورت موجز و مختصر به روشها و فنون اندازه گیری و ارزشیابی ازآموخته های دانش آموزان پرداخته همچنین به انواع آزمونهای مورد استفاده درآموزش و پرورش اشاره شد و. امید است این مقاله قابل استفاده برای کلیه دبیران زحمتکش قرار گرفته و کاستیهای موجود را برما بخشایند .

تعریف آزمون

آزمون وسیله اندازه گیری در آموزش و پرورش و روانشناسی است در اندازه گیری ما ویژگیها یا صفات اشیاء و افراد را تعیین و به صورت اعداد و ارقام گزارش می کنیم .

آزمونها به چند منظور عمده مورد استفاده قرار می گیرند . برای اندازه گیریهای شناختی و  توانایی های حرکتی و نیز برای اندازه گیری ویژگیهای شخصیت و ویژگیهای عاطفی . بنابراین آزمونهای مختلف را می توان به دو دسته کلی آزمونهای توانایی و آزمونهای عاطفی تقسیم کرد .

1-آزمونهای توانایی

آزمونهای توانایی آموخته ها ، مهارتها و استعدادهای افراد را می سنجد . دسته ای از این آزمونها

توانایی های شناختی افراد را می سنجد و تعدادی دیگر توانایی های روانی ، حرکتی را اندازه می گیرند . هر یک از این دو دسته آزمون کاربرد خاص را دارد . آزمونهای توانایی های شناختی بیشتر در زمینه های تحصیلی و فعالیتهای فکری و ذهنی مورد استفاده قرار می گیرند . و آزمونهای روانی – حرکتی غالباً در موقعیتهای صنعتی و نظامی و تربیت بدنی به کار می روند .

آزمونهای توانایی به دو دسته آزمونهای استعداد وآزمونهای پیشرفت تحصیلی تقسیم می شوند . آزمونهای استعداد مقدار توانایی یا آمادگی فرد را برای انجام دادن کارهایی که در پیش دارد و همچنین ظرفیت او را برای یادگیری می سنجد . اما آزمونهای پیشرفت تحصیلی دانش و مهارتهایی را که فرد تا لحظه اجرای آزمون کسب کرده است اندازه می گیرند . به سخن دیگر آزمونهای استعداد ناظر به آینده اند و برای پیش بینی موفقیتهای آتی فرد به کار می روند . در حالی که آزمونهای پیشرفت تحصیلی ناظر به گذشته اند و برای تعیین آموخته های قبلی فرد مورد استفاده قرار می گیرند .

2- آزمونهای عاطفی :

آزمونهای شناختی و روانی – حرکتی توانایی های فکری و عملی افراد را اندازه می گیرند . اما آزمونهای عاطفی و شخصیتی افراد را می سنجد آزمون عاطفی وضع فرد را در موقعیت طبیعی  می سنجد اما در آزمون توانایی نشان می دهد که فرد در بهترین شرایط قادر به انجام چه کاری است .

3- آزمونهای شخصیت :

شخصیت را به صورت مجموعه رفتارهای فرد در موقعیتهای اجتماعی تعریف کرد ( ایبل 1979)

آزمونهای شخصیت به طورعمده به اندازه گیری متغیرهای مزاج ، سازگاری ، منش و ... اختصاص می یابد .

ابزارهای اندازه گیری شخصیت را می توان به سه دسته عمده تقسیم کرد .

1- پرسشنامه های گزارش شخصی این ابزارها وسایلی هستند که درآن فرد نظر شخصی اش را نسبت به خود بیان می کند .

2- پرسشنامه های جامعه سنجی  در ای وسایل اندازه گیری ، افراد دیگر نظرشان را نسبت به فرد مورد سنجش ابراز می دارند .

3- فنون مشاهده ای در این نوع اندازه گیری رفتار فرد در یک موقعیت بخصوص زیر مشاهده قرار می گیرد .

4- آزمونهای علاقه و نگرش :

علاقه و نگرش دو بخش دیگر شخصیت هشتند که به خاطر اهمیت زیادی که در امور مشاوره شغلی و تربیتی دارند معمولاً به طور جداگانه سنجش می شوند . هم علاقه و نگرش به دوست داشتن و نداشتن افراد اشاره می کنند و هر دوبه رجهانهای فرد درباره فعالیتها ، نهادهای اجتماعی یا گروهها ارتباط دارند .

معروفترین وسیله اندازه گیری در این دو زمینه پرسشنامه های علاقه و نگرش است .پرسشهای علاقه جمله هایی درباره مشاغل و فعالیتهای گوناگون را شامل می شوند .

انواع ارزشیابی در آموزش و پرورش

ارزشیابی ملاکی و ارزشیابی هنجاری

ارزشیابی های پیشرفت تحصیلی را به دو دسته ملاکی و هنجاری تقسیم می کنند . درارزشیابی ملاکی یا ملاک مرجع ، معیار یا ملاک ارزشیابی از پیش تعیین و عملکرد یادگیرنده درآزمون با توجه به آن ملاک سنجش می شود . مثلاً اگر دانش آموزی با در داشت داشتن طول و قاعده و ارتفاع آن را درست محاسبه کند گفته می شود که به او هدف آموزشی مورد نظر را آموخته است . در این ارزشیابی ملاک ارزشیابی نوعی ملاک مطلق از پیش تعین شده است که دانش آموزان همه باید به آن برسند .

کسب موفقیت در آزمونهای ملاکی یا وابسته به ملاک مطلق مستلزم یادگیری تمام هدفهای آموزشی در سطحی است که معلم از پیش تعیین کرده است . برای مثال ملاک ارزشیابی دریک دوره آموزش ماشین نویسی ممکن است اینگونه بیان شود . بعد از ده هفته شرکت دریک دوره آموزش ماشین نویسی . یادگیرنده باید بتواند در هر دقیقه 50 کلمه را با حداکثر 5  اشتباه ماشین کند .اگریادگیرنده از عهده انجام این کار برآید گفته می شود که او به هدف آموزشی رسیده است .

ارزشیابی هنجاری یا هنجار مرجع و یا ارزشیابی مبتنی بر ملاک سنجی ، برخلاف ارزشیابی ملاکی عملکرد در آزمون شونده رانه بایم ملاک مطلق از پیش تعیین شده بلکه با عملکرد آزمون شوندگان که همان آزمون را گذرانده اند می  سنجد در این ارزشیابی می توان تعیین کرد که پیشرفت یک دانش آموز نسبت به دانش آموزان دیگرچه وضعی دارد . چنانچه اگرنمره 15 یک دانش آموز از 90% نمره های سایر دانش آموزان بالاتر باشد نمره خوبی ارشیابی می شود . اما اگر همین نمره درحد 10% آزمون شوندگان باشد نمره ضعیفی به حساب می آید .

یکی ازتفاوتهای مهم آزمونهای هنجاری وآزمونهای ملاکی در توزیع فراوانی نمرات حاصل از اجرایی آنها است . نمره آزمونهایی هنجاری به صورت توزیع طبیعی پراکنده می شوند. در این توزع اکثر نمرات حول و حوش میانگین قرار دارند . و تعداد کمی از آنها بسیار بالاتر از میانگین و به همان نسبت هم تعداد کمی از نمرات بسیار پایین تر ازمیانگین قرار دارند ( شکل 3-1)

               13%   2%    14%    34%    34%    14%    2%    13%

               شکل 1-1 توزیع فراوانی نمرات آزمونهای هنجاری ( توزیع هنجار )

برخلاف نمرات آزمونهای هنجاری توزیع فراوانی نمرات آزمونهای ملاکی یک منحنی بهنجار نمی سازد بلکه توزیع نمرات دارای کجی منفی است  شکل (4-1) که نشانه بالا بودن نمره همه دانش آموزان است که نشان می دهد اکثر یک بزرگی ازآنان به اکثریت هدفهای آموزشی مورد نظر ملاک مطلق رسیده اند.

()

                 شکل 2-1 توزیع فراوانی نمرات آزمونهای ملاکی ( توزیع کجی منفی)

 ارزشیابی تکوینی ، تشخیصی ، تراکمی

هدف ارزشیابی تکوینی آگاهی یافتن از نحوه یادگیری  دانش آموزان برای تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری آنان و نیز تشخیص مشکلات روش آموزش معلم در رابطه با هدفهای آموزشی معینی و مشخصی است. این ارزشیابی در طول دوره آموزشی ، یعنی زمانی که فعالیت آموزشی معلم در جریان است و یادگیری دانش آموزان درحال تکوین یا شکل گیری است  انجام می شود.

در ارزشیابی تکوینی  در پایان هرواحد درسی ، یک آزمون دقیق و مختص که حاوی هدفهای آموزشی آن واحد است اجرا می شود. و نشان می دهد که دانش آموزان کدام هدف آموزشی را یاد گرفتند وکدام هدف را به بخوبی متوجه نشوند.

در ارزشیابی تکوینی آزمونهای که مورد استفاده قرارمی گیرندمختصرند و به یک موضوع معینی وبا یک یا چند هدف دقیق آموزشی منحصر می شوند .برای مثال معلمی که در یکی از کلاسهای دبستان موضوع جمع اعداد دو رقمی را درس می دهد وهدف آموزشی خود را اینگونه بیان می کند که دردانش آموزان باید بتوانند هر دو عدددو رقمی را که به آنان داده می شود درست باهم جمع کنند آزمون شامل تعدادی اعدا دورقمی خواهد بود که به دانش آموزان می دهد تا با هم جمع کند مانند:                             50        17        90          15        61

                                               20+      14+      11+         17+       12+

ارزشیابی تشخیصی :

یکی از انواع ارزشیابی ملاکی است که شبیه ارزشیابی تکوینی است علت نام گذاری آن این است که این ارزشیابی باهدف تشخیص مشکلات دانش آموزان دریک موضوع درسی به کار می رود.

این ارزشیابی علاوه بر تشخیص دادن مشکلات یادگیری دانش آموزان باید بتواند روشهای مناسب رفع مشکلات را نیز به معلمان نشان دهد . گفتن اینکه یک دانش آموز بخصوص در آزمون درس ریاضی ضعیف است مشکل گشا نیست بلکه معلم نیز با زمینه های ضعف تدریسی خود نیز آشنا می شود. مانند ناتوانی او در درک واژگان جمع با انتقال .

ارزشیابی تراکمی : در ارزشیابی تراکمی تمامی آموخته های دانش آموزان در طول یک دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن نمره دادن به دانش آموزان و قضات درباره اثربخشی کار معلم و برنامه درسی ،یا مقایسه برنامه های مختلف درسی با یکدیگر است .از آنجا به این نوع ارزشیابی تراکمی گویند که به وسیله آن می توان یادگیریهای تراکم دانش آموزان را در طول یک دوره آموزش اندازه گیری کرد .

این ارزشیابی معمولاً در آخر دوره آموزشی به عمل می آید اما می توان از آن به دفعات مختل آموزشی نیز استفاده کرد .

طرح آزمون پیشرفت تحصیلی

یک آزمون خوب پیشرفت تحصیلی آن است که به بهترین صورت منعکس کننده تمامی هدفهای آموزشی و همه محتوای برنامه درسی باشد از لحاظ نظری بهترین آزمون برای یکدرس آزمون است که تمام مطالب و کلیه هدفهای آموزشی آن درس را شامل شود .

اما چنین آزمونی غیر عملی است بنابراین به جای گنجاندن تمامی موضوعها  هدفها درآزمون ، تهیه کننده آزمون به انتخاب تعدادی سؤال نمونه که معرف هدفها محتوی درس باشند اقدام می کند .

مهم : برای تعیین درصد سؤالهایی که به بخشهایی  مختلف محتوا و هدفهای گوناگون آموزشی تعلق می گیرند . دو نکته را باید در نظرگرفت .یکی توجه به اهمیت مطالب خاص درسی و هدفهای آن مطلب ودیگری مقدار زمانی که صرف آموزشی آن مطلب و هدفهای آن شده است .

( انواع هدفهای آموزشی )

هدفهای آموزشی با عناوین دانش – مهندسین – تحلیل – ترکیب – ارزشیابی دسته بندی      می شونداین عناوین معرف انواع هدفهای آموزشی هستند اطلاع از طبقه بندی انواع هدفهای آموزشی معلم را به هنگام تهیه هدفهای آموزشی یاری می دهند. تا هدفهای آموزشی متنوعی را برای درس خود بنویسد .

معروفترین هدفهای آموزشی با نام حوزه های یادگیری به وسیله بنجامین بلوم و همکاران او در (1956) تهیه شده وبه وسیله سیف علی آبادی با عنوان طبقه بندی هدفهای پرورشی (1368) به فارسی ترجمه شده است .در این طبقه بندی هدفهای آموزشی ابتدا به سه حوزه با نام های حوزه شناختی ، حوزه عاطفی ، وروانی،حرکتی تقیم شده اند و هر حوزه شامل تعدادی طبقه است .