پیامد جهانی شدن بازارهای مالی
مقدمه:
در مسیر زندگی انسان بعضی اوقات شرایطی پیش می آید مجبور می شود بین « آنچه که بود و آنچه که از این به بعد خواهد بود» یکی را انتخاب کند و گاهی این شرایط پدید آمده طوری است که انسان ناگزیر است که حتماً دست به انتخاب بزند که میزان صحت این انتخابها و انطباق آن با حقیقت می تواند عامل تعیین کننده ای برای رسیدن به کمال و سعادت انسانی باشد. از طرفی درستی هر انتخابی نیز تابعی از میزان شناختی است که انسان از اطراف خودش و شرایط قدیم و جدید دارد. مسئله جهانی شدن نیز اصطلاحی است که خبر از پایدار شدن شرایط جدیدی در عرضه روابط بین المللی می دهد که کشورها و بازیگران این عرصه ناگزیر به اتخاذ سیاستی خواهند بود که در بردارنده منافع آنها باشد از طرفی از ضرورتهای توسعه هر کشوری شناخت دگرگونیهای جهانی و شکل دادن این دگرگونیها بر اساس خواست و منافع ملی است. نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که جهانی شدن واقعیت دارد و یافته ذهن بعضی نویسندگان و نظریه پردازان نیست.
جهانی شدن فرایندی است که قابلیت تبدیل به فرصتی برای منافع ملی ما و تهدیدی بر ضد منافع را خواهد داشت و اینکه کدام روی سکه روی دهد بستگی مستقیم به نحوه مواجهه ما با آن دارد.
مقاله حاضر سعی در ایجاد زمینه مناسب برای شناساندن جهانی شدن مالی ( Financil Globalization) و نقش حسابداری بین المللی در این میان دارد.
تعریف کلی جهانی شدن
برخی از صاحبنظران در تعریف پدیده جهانی شدن به جنبه اقتصادی آن تاکید ورزیده و اقتصاد واحد جهانی و پیامدهای آن را به عنوان جهانی شدن آورده اند و برخی دیگر از اندیشمندان نیز سعی کرده اند جهانی شدن را به عنوان یک مفهوم سیاسی تعریف کنند، (فوکویاما) که در کتاب ( پایان تاریخ) به جهانی شدن الگوی حکومتی دموکراسی لیبرال اشاره کرده و آن را شکل نهایی حکومت بشری قلمداد می کند و صاحبنظران دیگر نیز به تبیین این مفهوم در چارچوب تحولات اقتصادی ، سیاسی و زیست محیطی پرداخته اند.
با مطالعه در این زمینه در می یابیم که جهانی شدن در ابعاد مختلف و گوناگون نظیر اقتصاد، سیاست، فرهنگ.... تعریف خاص خود را دارد و یا به عبارت دیگر چون جهانی شدن به تکامل نرسیده است و تا زمانی که رشد و حرکت مداوم آن متوقف نشود نمی توان تعریف کامل و کلی ارائه داد.
جهانی شدن بازارهای مالی هر روز توسعه بیشتری می یابد. توسعه بازارهای مالی بین المللی و افزایش حجم معاملات در بازارهای خارجی و بازارهای سرمایه یک واقعیت غیر قابل انکار است. پیشرفت در فن آوریهای ارتباطی اطلاعاتی، آزاد سازی دربازارهای سرمایه و ارائه ابزارهای جدید مالی باعث تحرک بیشتر گردش بین المللی سرمایه و راهنمایی برای افزایش توسعه و کارایی در بازارهای مالی بین المللی است.
شواهد تجربی نشان می دهد که مرزهای بومی موانعی در راه جریانهای بین المللی سرمایه محسوب می شوند. پرتقوی سرمایه گذاران در کشورهای صنعتی به سمت دارایی های بومی (Home bios puzle) بوده و پس اندازهای ملی عمدتاً توسط صنایع ملی جذب می شود (Feldstein Horioka paradox) از سوی دیگر میزان جریانهای خالص سرمایه روند افزایشی نداشته است. توسعه جهانی شدن مالی را می توان از جنبه های مختلف نظیر معاملات خارج تراز نامه ای (OFF- balance) و ابزارهای مشتقه (Derivatives) که امکان تسهیم ریسک را بین داراییهای اساسی فراهم آورده است، بررسی کرد.
افزایش در معاملات مالی بین المللی دارای دو بعد اساسی است:
الف) افزایش تحرک و پویایی پس اندازها که باعث بهبود کارایی در تخصیص منابع می شود.
ب) اثرات معاملات بین المللی کارایی ریسک انتقال را بهبود می بخشد. به عبارت دیگر، به واسطه توسعه معاملات ، قیمت دارایییهای مالی در بین کشورها، به صورت هموارتری نسبت به گذشته عمل می کند و این شواهد دلیل بر جهانی شدن بازارهای مالی است.
چگونگی و جهت حرکت و توسعه جهانی شدن بازارهای مالی در آینده، کاربردهای مهمی برای جهت دهی به سیاستهای پولی توسط بانکهای مرکزی دارد. به عنوان مثال، چنانچه بازارهای مالی یکپارچه تر و جریانهای بین المللی سرمایه فعالتر شود، سیاست پولی مستقل برای تحقق اهداف بومی، آزاد سازی تحرک سرمایه و نرخهای ثابت تسعیر ارز را نمی توان به طور همزمان با هم داشت. علاوه بر این اتخاذ سیاست محافظه کارانه نیز ممکن است با مسائل جدیدی در زمینه ثبات سیستم مالی به واسطه افزایش روابط بین المللی بر روی قیمت دارایی ها روبه رو شود.
مفهوم جهانی شدن مالی
قبل از آن که به تعریف جهانی شدن بازارهای مالی بپردازیم. ضروری است ابتدا تفاوت بین دو اصطلاح جهانی شدن بازارهای مالی و بین المللی شدن بازارهای مالی
(Financil internationalization) را به وضوح مشخص کنیم .
بین المللی شدن بر شرایطی دلالت دارد که معاملات خارجی مشخصی افزایش می یابد و جهانی شدن بر شرایطی دلالت دارد که اقتصاد همه کشورها به خصوص بازارهای مالی آنها آنچنان یکپارچه می شوند که یک بازار جهانی واحد را به وجود می آورند. برای مثال وقتی کشوری مکانیسم واحدی را برای واردات محصولات کشاورزان به منظور حمایت از بخش کشاورزی بومی خود در نظر می گیرد، ممکن است بین المللی شدن توسعه یابد، ولی جهانی شدن نمی تواند توسعه یابد.
حال بر اساس این تعریف به بررسی حال و آینده جهانی شدن بازارهای مالی
می پردازیم.
برای طراحی مبنایی برای بحثهای آتی، انواع جهانی شدن را توضیح می دهیم. برای سهولت کار، ما جهانی را با دو کشور در نظر می گیریم F و R به ترتیب نشان دهنده بازارهای کالا و خدمات و بازارهای مالی و اندیس آن نشان دهنده کشور است. اقتصاد جهانی شدن واقعی حالتی بین بدون جهانی شدن (Nonglobalization) ، حالتی که هم بازارهای مالی و هم بازارهای کالا و خدمات در حد کشور ها هستن و یا حالت جهانی شدن کامل (CompleGlobalization) حالتی که هر نوع بازار به صورت کاملا یکپارچه است.
(نمودار در فایل اصلی موجود است )
از آنجا که تحرک دارایی های مالی نسبت به کالا و خدمات برای جهانی شدن بیشتر است، می توانیم حالتی را تصور کنیم که جهانی شدن ابتدا در بازارهای مالی روی دهد
به هر حال به نظر می رسد که رابطه بسته ای بین جهانی شدن بازارهای مالی و بازارهای کالا و خدمات وجود دارد. به طوری که توسعه در جهانی شدن بازارهای مالی باعث تحرک در بازارهای کالا و خدمات برای جهانی شدن بر عکس می شود. علاوه بر شرایطی که جهانی شدن بازارهای مالی و اقتصاد واقعی (کالا و خدمات) به صورت سینرژیک توسعه می یابد، مقداری از کالا و خدمات ممکن است به صورت یکپارچه درآید و شرایط اقتصاد به گونه ای شود که جهانی شدن بازارهای کالا و خدمات قبل از بازارهای مالی روی دهد.
روند جهانی شدن
روند جهانی شدن در سالهای اخیر با افت و خیزهایی همراه بوده است. برای مثال، میزان اوراق بهادار صادر شده از 220 میلیارد دلار در سال 1986 به 569 میلیارد دلار در سال 1996 رسیده است. بر اساس آمار ارائه شده توسط بانک تسویه حسابهای بین المللی (BIS) در مورد بانکداری بین المللی و فعالیتهای بازارهای مالی، خاص داراییهای بانکداری بین المللی تقریباً سه برابر شده است. یعنی از 1885 میلیارد دلار در سال 1986 به 5150 میلیارد دلار در سال 1996 رسیده است.
به هر حال اگر دوره مالی طولانی تری را در نظر بگیریم به وضوح می توان نوسانات را در یکپارچگی اقتصاد در جهان مشاهده کرد. در ادامه ابتدا روند جهانی شدن بازارهای مالی را به صورت تاریخی مرور کرده و بعد به بررسی شرایط کنونی می پردازیم.
الف) دیدگاه درون گرایی سرمایه (Home Bias) و جریان بین المللی سرمایه:
به منظور شناسایی دامنه جهانی شدن بازارهای مالی از لحاظ تاریخی، ابتدا مروری بر مطالعات انجام شده بر روی شاخصهای اندازه گیری میزان جهانی شدن بازارهای مالی و پیامدهای آن می کنیم.
ب) دیدگاه درون گرایی و صنعت محوری
(Feldstein-Horioka paradox and Home Bias Puzzle)
یک موضوع جالب در زمینه جهانی شدن تعصب ملی یا دیدگاه درون گرایی سرمایه (Home Bias) است. از آنجا که متنوع شدن پر تفو باعث سود مورد انتظار بیشتری می شود، در پر تقوی سرمایه گذاری بین المللی نیز تنوع زیادی ایجاد شده است. به هر حال اگر پر تفوی واقعی سرمایه گذاران را مورد بررسی قرار دهیم، به نظر می رسد که بر خلاف پر تفوی بهینه متشکل بر اساس تئوری CAPM ، پرتفوی سرمایه گذاران تعصبی به طرف سهام بومی گرایش دارند.
دو محقق به نامهای فرنچ ( French) و پوتربا (poterba) در سال 1991 پر تفوی سرمایه گذاران بین المللی را در ژاپن، آمریکا و انگلیس بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که سرمایه گذاران سهم بسیار زیادی از سرمایه خود را به سرمایه گذاری در سهام بومی تخصیص داده اند.
البته باید توجه داشت که چنین تعصبی اگر با داده های جدید ارزیابی شود دارای سهم کمتر خواهد بود اما نمی توان تصور کرد که دورنگرایی سرمایه ( Home Bias) از بین برود. با توجه به افزایش معاملات مالی بین المللی توسعه روز افزون جهانی سازی در معاملات و خدمات، پدیده فوق را می توان به عنوان یک پدیده بغرنج (puzzle) در نظر گرفت.
مسئله دیگر که در راستای این تفکر قرار دارد پارادوکس به عنوان
«Feldstein -Horioka 1980» است.
اگر بازارهای مالی به صورت کامل یکپارچه شوند، پس اندازها در کل جهان، انباشته می شوند. در نتیجه می توان به صورت تئوریکی انتظار داشت که افزایش نهایی در پس اندازهای بومی در کشورهایی سرمایه گذاری شود که بالاترین بازدهی را دارند و هیچ رابطه ای بین پس اندازهای بومی و سرمایه گذاری های بومی وجود نخواهد داشت. به هر حال، مطالعات تجربی وابستگی بالاتری را بین پس اندازهای بومی و نسبت های سرمایه گذاری نشان می دهد که مطابق با فرض یکپارچگی مالی (Financia) integration نیست. به عبارت دیگر مجموعه مطالعات در مورد پارادوکس F eldstein- Horioka نشان می دهد که تمایل قوی برای جذب پس اندازهای بومی در همان کشور وجود دارد.
اهمیت خالص جریانهای سرمایه
در حسابهای ملی، حساب جاری مابه التفاوت بین پس اندازهای ناخالص و سرمایه گذاری است که کسر حساب جاری به مفهوم پس اندازهای بومی و ... است که به وسیله جریانهای سرمایه خارج از کشور تامین مالی می شود. بنابراین، بررسی توسعه اندازه مطلق حساب جاری معادل بررسی تحرک خالص سرمایه بین المللی است. بر اساس مطالعات سال 1997 توسط « ابستفلد» (Obstfeld) و تیلور (Taylor) ، میانگین اندازه جریانهای بین المللی خالص سرمایه در کشورهای صنعتی که با نسبت حساب جاری به تولید ناخالص ملی اسمی اندازه گیری شده، در قبل از جنگ جهانی اول بالاتر از 3 درصد و در زمانهایی نیز بالاتر ار 4و5 درصد بوده است. در سالهای 1920 و 1930 و تحت نظام برتون وودز (Berton Woods) و در سالهای 1950 و 1960 این نسبت کاهش یافته است. اما این نسبت به دلیل سیاست ارز شناور در سال 1970 افزایش یافته و به 3 درصد رسیده است.
تغییرات در خالص جریانهای سرمایه بین المللی به ثبات نرخ تسعیر ارز خارجی، ثبات فعالیتهای اقتصادی بومی و تحرک آزاد سرمایه بستگی دارد. همانطور که می دانیم یک کشور فقط می تواند به دو هدف از سه هدف فوق به طور همزمان نایل شود. در طول دوره جنگ جهانی اول، کشورهای صنعتی سیاست ثبات نرخ تسعیر ارز و تحرک آزاد سرمایه را در پیش گرفتند و به تبع آن تحرک بین المللی سرمایه افزایش یافت و در مقابل ، تحت سیستم برتون و ودز (Berton Woods) کشورهای صنعتی سیاست پولی مستقل و نرخهای تسعیر ارز ثابت را دنبال و تحرک بین المللی سرمایه رافدای دو سیاست کردند. در نتیجه میزان تحرک سرمایه تحت این رژیم پایین بود. بعد از اضمحلال سیستم مذکور و تحت سیاست نرخ تسعیر شناور، سیاست ثبات اقتصادی بومی و تحرک آزاد سرمایه در پیش گرفته شد و تحرک سرمایه دوباره افزایش یافت. اگر چه روند شکاف بین پس انداز و سرمایه گذاری در کشورهای صنعتی به دلایل گوناگون نوسان می کند ولی توسعه جریانهای خالص سرمایه به نظر می رسد متناقض با روند حرکت به سوی جهانی شدن مالی است.
وجود پایه درونگرایی سرمایه ( Home Bias) و پارادوکس Feldstein -Horioka و عوامل پایین بودن سطح جریانهای خالص سرمایه بیانگر این موضوع است که مرزهای ملی موانعی در برابر جریانهای بین المللی سرمایه محسوب می شوند.