تحقیق مقاله شهر ماسوله زیستگاه تاریخی

مقدمه

هرجا که تنوع طبیعی و انسانی، تحت سیطره زمان و تاریخ- در هم می آمیزد. نوعی از الگوهای زیستی شکل می گیرد، که به نوبه خود می تواند استثنایی و منحصر به فرد باشد.

ماسوله، نمونه بارزی از این نوع زیستگاه تاریخی بشر است، که به عنوان یک اثر ملی در سال 1354 شمسی به شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این شهر تاریخی، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگی خارق العاده میان انسان و طبیعت، نمونه بارزی به شمار می آید.

آمیزه ای از فرهنگ های سه گانه طالش، ترکی و گیلکی از یکسو و طبیعت های سه گانه جنگلی، مرتعی و کوهستانی، از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن خاصی را به وجود آورده که اولین نمایه کالبدی آن، شهرسازی و معماری خاص ماسوله است. در حالی که این کالبد، متأثر از ارتباطات پیچیده و ویژه اجتماعی و اقتصادی این زیستگاه کهن می باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تأثیر گذار است. بدین ترتیب در یک همکنش مداوم و مستمر، پویایی شگفت انگیزی در حیات تاریخی الگوهای زیستی ماسوله به وجود آورده است.

این شهر تاریخی در وسعتی معادل 6/1 هکتار و در چهار محله ی خانه بر، کشه سر، اسد محله و مسجد بر شکل گرفته است. دارای بازاری در چهار طبقه می باشد که هر چهار محله به طور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بیش از 350 واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته (حدود صد سال پیش)، این تعداد به 600 واحد بالغ می گردیده است. وجود بیش از 120 واحد تجاری در محدوده بازار آن، بیش از 6 کاروان سرا، دو حمام قدیمی، بیش از 33 چشمه عمومی، ده مسجد و پنج امامزاده حاکی از رونق و شکوفایی این شهر در دوره های متأخر می باشد. جمعیت ماسوله طی 60 سال گذشته از حدود 3500 نفر به 900 نفر کاهش یافته است، این امر نشانه سیر نزولی تاریخ این شهر کهن است.

انسان هایی که در یک زندگی کاملاً سازگار با طبیعت، این زیستگاه و این کالبد شهری و معماری خارق العاده را خلق کردند، اگر می دانستند آیندگانشان این گونه با دست آوردهایشان رفتار می کنند، بی شک، به سادگی آنها را به آیندگان نمی سپردند.

در دهه های اخیر و به دلایل گوناگون هویت تاریخی فرهنگی و زیست محیطی این مجموعه نادر مخدوش شده است و وضعیت فعلی این بافت باارزش در شأن شهرت قبله نمی باشد.

با این همه شهرت و محبوبیت ماسوله در میان پنج شهر- روستای شگفت انگیز (ابیانه، کندوان، میمند و سرسید آقا) زبان زد خاص و عام است. شاید سالیانه چند هزار نفر مسافر از این شهر تاریخی و مناظر تاریخی و طبیعی آن دیدن می کنند. این تعداد مسافر بیشتر در سه ماهه تابستان از این شهر بازدید می کنند، چرا که هوای آن در این فصل معتدل و مرطوب است. گرچه که زیبایی های آن در سه فصل دیگر سال چه بسا بیش از تابستان است.

تمامی مسافرانی که علاقمند به استفاده از مناظر طبیعی هستند در سه فصل بهار، پاییز و زمستان می توانند شاهد مناظری بدیع از طبیعت باشند. آنان که جویای فضایی آرام، ساکت و خلوت هستند نیز در این سه فصل ماسوله را بسیار مناسب خواهند یافت.

مسافرت به ماسوله

شهر تاریخی ماسوله همه ساله پذیرای مسافرانی از شهرهای دور و نزدیک و از خارج از کشور است که به این شهر می آیند. بیشترین مسافران طی سه ماهه تابستان به این شهر سفر می کنند.آن دسته از مسافران ایرانی که از شهرهای دور می آیند معمولاً جهت بازدید از بافت معماری و تاریخی شهر اقدام به سفر می کنند. اما بسیاری از مسافران شهرهای نزدیک برای استفاده از آب و هوا و طبیعت مطبوع ماسوله به این شهر می آیند. تمام مسافران غیرایرانی فقط برای بازدید از معماری و شهرسازی تاریخی ماسوله اقدام به سفر می کنند. در این میان دسته های کوچک و بزرگ طبیعت دوستان را نیز باید نام برد که معمولاً از شهرهای نزدیک و در گروه های 5 تا 200 نفره و به عنوان کوهنوردی و کوه پیمایی به این شهر می آیند.

در هر صورت جاذبه های تاریخی، معماری و طبیعی ماسوله به گونه ای است که هر نوع مسافر با هر نوع سلیقه ای را به سمت خود جذب می کند. حتی زمستان پربرف این شهر نیز جاذب دسته ای از میهمانان است.

وجود امکانات رفاهی قابل ملاحظه، راه ارتباطی مناسب و محل های اقامتی محلی و سنتی از امتیازاتی هستند که توان پذیرایی مردم این شهر را از مسافران افزایش می دهند.

دیدن ماسوله و معماری آن به عنوان یک شهر تاریخی و استفاده از مناظر طبیعی و ساختمانی زیبای آن طی حداقل یک شبانه روز اقامت در خانه های سنتی مردم میهمان نواز آن یادگاری بی نظیر برای هر مسافری خواهد بود.

1- معیارهای طبیعی

1-1 مختصات جغرافیایی

شهر تاریخی ماسوله در غربی ترین قسمت استان گیلان و در منتهی الیه منطقه مرطوب خزری و در فاصله 60 کیلومتری غرب شهرستان رشت (مرکز استان)، 35 کیلومتری غرب شهرستان فومن و در منتهی الیه غرب رشته کوه های البرز (کوه های تالش) با ارتفاع 3050 متر و در عرض جغرافیایی 370913 شمالی و طول جغرافیایی 485914 شرقی قرار گرفته است. وسعت آن حدوداً 16 هکتار بوده، در ارتفاع 1050 متر از سطح دریای آزاد قرار گرفته و بین بالاترین و پایین ترین نقطه ی آن بیش از 120 متر اختلاف ارتفاع وجود دارد. همچنین از ظرق به شهرستان فومن، از غرب به شهرستان خلخال، از شمال به شهرستان ماسال و از جنوب به تارم علیا منتهی می شود. منطقه ای که ماسوله در آن قرار دارد، منطقه ای کوهستانی است. دنباله سلسله جبال قافلان کوه از جنوب آن می گذرد و در نقطه مقابل این رشته کوه، کوه های طالش قرار دارد. از دره به وجود آمده (قزل دره) ماسوله رودخان گذشته و به مرداب انزلی می ریزد، محلی که ماسوله فعلی قرار گرفته، قبلاً به بقر بیشه معروف بوده است.

2- خصوصیات اقلیمی

آب و هوای خاص منطقه ی تالش، متأثر از کوه های البرز و دریای خزر است. کوه های تالش با امتداد شمالی- جنوبی و کوهستان البرز با امتداد شرقی- غربی مانند سدی از عبور بخار آب حاصل از دریای خزر و بادهای مرطوب شمال غربی به داخل ایران جلوگیری می کند و به سبب ارتفاع زیادی که دارند موجب بارندگی بسیار در این ناحیه می گردند. ماسوله دارای آب و هوای معتدل و مرطوب در تابستان و سرد و مرطوب در زمستان می باشد. با این حال آفتاب تابستانی آن سوزان است. دمای متوسط سالانه 12 درجه سانتی گراد، میزان بارندگی سالانه 700 میلی متر و میزان بارش برف در سال 800 میلی متر است. دارای بیش از 35 روز یخبندان بوده و بیش از 100 روز را با مه غلیظ سپری می کند.

خصوصیات آب و هوا در ماه های مختلف سال:

1- فروردین:

به طور کلی وضعیت آب و هوا در این ماه به صورت معتدل سرد و بسیار مرطوب همراه با بارش باران و کمی هم برف و آسمانی ابری و مه آلود است.

متوسط ماهانه دما در این ماه 4/9+ درجه سانتی گراد است، اما ممکن است تا 6/14+ درجه افزایش یابد و یا تا 9/6+ درجه کاهش یابد. این بدین معناست که دمای ماسوله در این ماه به طور معمول در وضعیت a نسبتاً سرد و یا سرد قرار می گیرد. در عین حال شرایط یخبندان در اوایل این ماه نیز خیلی دور از انتظار نیست.

از نظر رطوبت نسبی فروردین ماه را می توان از مرطوب ترین ماه های سال دانست. به طوری که متوسط رطوبت نسی در این ماه به 79% می رسد. البته ممکن است در شرایط حداکثر به 81% و در شرایط حداقل به 77% نیز برسد. بدین ترتیب ماسوله در این ماه هوایی بسیار مرطوب دارد.

فروردین ماه یکی از پرباران ترین ماه های سال است و ممکن است طی این ماه بین 80 میلیمتر باران ببارد. ممکن است تا 20 روز از این ماه بارش وجود داشته باشد. حداکثر بار روزانه در این ماه بین 35 تا 55 میلیمتر می تواند باشد. در عین حال که بارش به صورت برف نیز در این ماه (البته بسیار کمتر از زمستان) وجود دارد.

طول خورشیدی روز در این ماه بین 12 تا 13 ساعت است و نیمه اول ماه عموماً همراه با باد می باشد.

2- اردیبهشت:

وضعیت آب و هوای ماسوله در این ماه به صورت معتدل و مطبوع و هوای بسیار مرطوب همراه با بارش باران و آسمانی نسبتاً ابری است. متوسط ماهانه دما در این ماه 1/13+ درجه سانتی گراد است. اما ممکن است تا 3/16+ درجه افزایش یافته و یا تا 4/9+ درجه کاهش یابد. این بدان معناست که دمای ماسوله در این ماه به طور معمول در وضعیت معتدل و یا نسبتاً سرد قرار دارد. شرایط یخبندان در این ماه وجود ندارد. از نظر رطوبت نسبی از اردیبهشت ماه به طور متوسط با رطوبت نسبی 85% مواجه است. البته ممکن است در شرایط حداکثر به 87% و حداقل 84% برسد. این بدان معناست که ماسوله در این ماه روزهایی بسیار مرطوب و گاهی نیمه مرطوب دارد.

در عین حال بارش باران در این ماه به طور متوسط حدود 65 میلیمتر است و ماهی پرباران سپری می شود. احتمال بارش به صورت برف امکان پذیر بوده اما به ندرت اتفاق می افتد.

طول خورشیدی روز در این ماه بین 13 تا 5/13 ساعت بوده و وزش باد نسبت به زمستان بسیار کاهش یافته است.

3- خرداد:

وضعیت آب و هوای ماسوله در این ماه به صورت معتدل، گرم و مرطوب، همراه با کمی باران مطبوع و روزهای آفتابی و دلپذیر است.

متوسط ماهانه دما در این ماه 9/16+ درجه سانتی گراد است. اما ممکن است تا 0/22+  درجه افزاییش یافته و یا تا 4/13+ درجه کاهش یابد. این بدان معناست که دمای ماسوله در این ماه به طور معمول در وضعیت معتدل گرم قرار دارد.

متوسط رطوبت نسبی در این ماه 87% می باشد. البته ممکن است در شرایط حداکثر به 90% و در شرایط حداقل به 76% برسد. این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای بسیار مرطوب و هم نسبتاً مرطوب سپری می شود.

در عین حال متوسط بارش باران در این ماه به طور متوسط 35 میلیمتر می باشد. در این ماه روزهای متوالی همراه با بارش کمتر اتفاق می افتد و روزهای آفتابی در طول ماه بیش از 15 روز است.

طول خورشیدی روز در این ماه بین 5/13 تا5/14 ساعت بوده و وزش باد در این ماه تقریباً متوقف می شود.

تیر ماه :

متوسط ماهانه دما در این ماه 5/18+ درجه سانتی گراد می باشد. حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در ماه 0/22+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 9/4+ درجه سانتی گراد است. این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای معتدل گرم و هم روزهایی با هوای معتدل سپری می  شود.