چکیده :
با توجه به اینکه در استان مازندران کشت و کار کرفس برای کشاورزان ناشناخته می باشد لذا برای اولین بار تحقیقات کرفس ، با هدف بررسی سازگاری کرفس و امکان کشت آن در تاریخهای مختلف در کشت بهاره و پائیزه صورت گرفت . همچنین بررسی کشت آن بعد از برداشت برنج بعنوان کشت دوم ، بمنظور استفاده بهینه از اراضی شالیزاری و دستیابی به بهترین تراکم بوته و عملکرد بیشتر همراه با کیفیت مطلوب انجام پذیرفت . جهت تعیین تاریخ بذر کاری در خزانه و تراکم بوته کرفس در زمین اصلی ، از طریق تغییرات تاریخ کاشت و فواصل بوته روی خط ، این آزمایش در قالب ، طرح بلوکهای کامل تصادفی بصورت اسپلیت اسپلیت پلات در 3 تکرار انجام شد . بذرکاری کرفس در 3 تاریخ کاشت بفواصل 15 روز از 25 بهمن همراه با پوشش پلاستیکی در خزانه ، در ایستگاه زراعی قراخیل و جهت کشت پائیزه از 10 مرداد بفواصل 15 روز در 3 نوبت در ایستگاه زراعی دشت ناز ( بعد از برداشت برنج ) انجام پذیرفت ، تیمارهای تاریخ کاشت در کرتهای اصلی هر تکرار گنجانیده شد . فاصله خطوط 40 ، 50 ، 60 سانتیمتر در کرت فرعی و فاصله بوته 15 ، 25 ، 35 سانتیمتر در کرتهای فرعی فرعی منتسب گردید ، بطوریکه درهرتکرار ، 27 تیمار آزمایشی در نظر گرفته شد . بنا به تحقیقات بعمل آمده ، امکان کشت کرفس در بهار به دلایل شروع گرما میسر نبوده و از نظر اقتصادی نیز بصرفه نمی باشد . در کشت بعد از برداشت برنج به دلایل وجود رطوبت و باران کافی کرفس از شرایط مطلوبی برخوردار بوده که برداشت آن در نیمه اول فروردین به پایان رسید و فرصت کافی برای آماده سازی و کاشت مجدد برنج وجود دارد . تیمار A2B1C1 با تراکم بوته 15 × 40 سانتیمتر و عملکرد 73 تن در هکتار کرفس در کشت پائیزه در اراضی شالیزاری بهترین تیمار بوده است .
واژه کلیدی : کرفس - کشت دوم - شالیزار - تراکم بوته - تاریخ کاشت .
مقدمه :
کرفس با نام علمی Apium graveolenes متعلق به خانواده چتریان Umbelifera می باشد .
کرفس گیاهی است دو ساله ، ولی در سبزیکاری آنرا بصورت یکساله پرورش می دهند . در گذشته از کرفس بعنوان یک گیاه داروئی استفاده می شده است . از قرن شانزدهم به بعد بعنوان یک نوع سبزی مصرف غذایی داشته است ( 6 ) . دامنه کشت و مصرف کرفس بسیار گسترده بوده که بصورت وحشی در اغلب کشورهای جهان از جمله در کشورهای آفریقایی مانند الجزایر، حبشه ، کشورهای آسیایی قفقاز ، بلوچستان ، ایران و هندوستان و در آمریکا یافت
می شود . کولتیوارهای جدید کرفس محصولی پختنی یا سالادی در جامعه اروپا و شمال آمریکا می باشد ، کرفس از گیاهی با تلاقی و وحشی منشأ گرفته است که در سطح وسیعی در اروپا و آسیا پراکنده است . کرفس به دلیل مصرف خوراکی به صورت خام در سالاد ریخته در انواع غذاها و همچنین به دلیل پتاسیم و ویتامین A دارای ارزش غذایی زیادی می باشد . کرفس به رطوبت نسبتاً بالائی نیاز داشته و احتیاج بحرارت زیاد ندارد ( 5 ) . بنابراین در فصول خنک و نواحی بهترین و نواحی معتدل بهترین محصول را می دهد ، بهترین ناحیه از نظر شرایط آب و هوائی برای تولید کرفس ، نواحی ساحلی خزر می باشد ( 3 ) . کرفس از سبزیهای سایه دوست بوده و شدت نور زیاد از رشد و مرغوبیت آن می کاهد . با توجه به اینکه در استان مازندران کشت و کار آن برای کشاورزان ناشناخته می باشد ، این تحقیق برای اولین بار در استان مازندران انجام پذیرفته است . این محصول در حال حاضر در استانهایی همچون استان مرکزی و خوزستان و تهران کشت و کار می گردد . کرفس دارای 3 واریته مختلفی است بنام :
کرفس برگی Apium . graveolenes . var . secolum
کرفس ریشه ایی یا قمری Apium . g . var . rapracum
کرفس دمبرگی Apium . g . var . dulce
کرفس مورد استفاده در این تحقیق از نوع کرفس دمبرگی می باشد که دمبرگ ضخیم آن مورد تغذیه قرار می گیرد . در دمبرگهای گوشتی ، بافتهای پارانشیمی نسبت به بافتهای آوندی بیشتر است . در گونه های دمبرگ بافت کلانشیمی است و در بالای این بافت بافتهای کلانشیمی همراه با دستجات آوند باعث استحکام دمبرگ ها می شوند ( 7 ) .
بمنظور استفاده بهینه از اراضی شالیزاری بعد از برداشت برنج ، انجام کشت دوم
Double cropping در استان از اهمیت خاصی برخوردار است . بر اساس آمار موجود ، سطح زیر کشت برنج در استان 230000 هکتار بوده که حدود 40% آن به کشت دوم اختصاص می یابد . کرفس هایی که خود سفید شونده هستند معمولاً نیازی به خاک دهی و یا عملیات زراعی برای سفید کردن دمبرگ را ندارند و یا کرفس هایی که با تراکم نسبتاً زیاد کاشته شوند ، در این حالت اتیوله شدن بر اثر رقابت گیاهان با یکدیگر در جذب نور بوجود می آید . در بررسی کشت توأم خیار و کرفس توسط آقای عبدالکریم کاشی ( 1368 ) ، کرفس بعنوان یک گیاه سایه ، آفتاب پسند در کشت توأم از شرایط محیطی مطلوبتری برخوردار گردید ، عملکرد آن در هر دو سال آزمایش نسبت به تک کشتی آن افزایش یافت ( 5 ). ماینارد و لورنز در کشت معمولی کرفس فاصله بین بوته 30 - 15 سانتیمتر و فاصله بین ردیف را 100 - 45 سانتیمتر و عملکرد آن 50 تا 70 تن در هکتار ذکر کرده اند ( 6 ) . در شناسایی بیماریهای کرفس در سال 1371 در آذربایجان بیماری لکه برگی کرفس را تشخیص داده اند ( 1 ) .
کرفس نسبت به کمبود B حساس بوده و کمبود آن سبب Black Hearts یا ترکیدگی و پیدایش لکه های قهوه ایی در قسمت داخلی دمبرگ و ترک خوردگی دمبرگ را سبب می شود ( 2 ) . بذر کرفس بسیار ریز می باشد . میزان بذر مورد نیاز 300 تا 500 گرم در هکتار در
خزانه می باشد ( 7 ) .