مقدمه
خواص آب
آب ماده ای است که دور تا دور تمام موجودات دریایی را فراگرفته است. آب توده بدن حیوانات و گیاهان دریایی را می‌سازد و به عنوان واسطه‌ای است که انواع واکنش‌های شیمیایی در داخل و خارج بدن موجودات زنده، در آن صورت گیرد.
ترکیب شیمیایی
آب خالص ترکیبی شیمیایی است که از دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن که به هم اتصال یافته‌اند تشکیل شده است. آب را با فرمول شیمیایی H2O نشان می‌دهند. 2 هیدروژن به صورت نامتقارن به اکسیژن متصل‌اند.
خواص فیزیکی و شیمیایی
آب خاصیت چسبندگی دارد که دلیل آن وجود باندهای هیدروژنی است. این باندها باعث می‌شوند که ذرات آب محکم به هم بچسبند و در مقابل نیروهای خارجی که تمایل به شکستن این باندها را دارند، مقاومت کنند. این اتصالات در سطح آب ایجاد صفحه‌ای را می‌نماید که دارای قدرت کافی برای نگه‌داشتن اجسام در سطح است. به این پدیده، کشش سطحی گویند. خاصیت چسبندگی آب نیز مسئول ایجاد ویسکوزیته آب است. ویسکوزیته نشان‌گر نیرویی است که برای جداکردن ملکول‌ها لازم میباشد تا به اجسام اجازه عبور از آن مایع داده شود. این نیرو با کاهش دما، افزایش می‌یابد. اگر شوری را بالا ببریم نیز این نیرو زیاد می‌شود.
اصول احداث و منابع تأمین آب مراکز تکثیر قزل‌آلا
ماهیان سرد آبی عمدتاً در استخرهایی با سازه‌های بتنی پرورش داده می‌شوند و هزینه‌های ساخت این واحدها مبالغ قابل‌توجهی را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین باید کمال دقت در مکان‌یابی جهت احداث این مراکز صورت گیرد و به عواملی که در این امر تأثیر گذارند به خوبی توجه شود تا از هدررفتن سرمایه‌ها جلوگیری به عمل آید. در انتخاب مکان مناسب جهت احداث مراکز تکثیر ماهیان سرد آبی دو دسته از عوامل به شرح زیر باید مورد توجه قرار گیرد:
- عوامل اصلی
- عوامل فرعی
عوامل اصلی
آن دسته از عواملی هستند که در صورت فراهم‌نبودن این شرایط باید از احداث مزرعه یا مرکز تکثیر در آن محل صرف‌نظر کرد و یا عملیات احداث با هزینه‌های بسیار زیادی همراه است و یا تولید مناسبی را نمی‌توان در این شرایط انتظار داشت. مهمترین این عوامل به شرح زیر می‌باشند:
- آب
- خاک
- توپوگرافی زمین
آب
آب محیط زندگی ماهی و مهمترین عامل در تکثیر ماهیان سردآبی است. ماهی اکسیژن موردنیاز خود را از آب دریافت می‌کند و مواد زائد و دفعی خود مانند آمونیاک، دی‌اکسیدکربن، ادرار و مدفوع را در آب می‌ریزد. شرایط آب را از دو جنبه مورد بررسی قرار می‌دهیم:
- کمیت آب
- کیفیت آب
کمیت آب
آب مهمترین نقش را در تکثیر و تولید ماهی قزل‌آلا به عهده دارد. کمیت و کیفیت آب ارتباط بسیار نزدیکی با هم دارند، به طوری که می‌توان کیفیت و کمیت آب را با هم عوض کرد و به جای استفاده از آب زیاد با کیفیت پایین از آب کمتر و با کیفیت مطلوبتر استفاده کرد. عوامل کیفی آب که در همین فصل مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت(درجه حرارت، میزان اکسیژن محلول، PH و ...) بر کمیت آب مورد استفاده تأثیرگذار می‌باشند، به طوری که آب‌هایی با میزان اکسیژن محلول بیشتر، توان تولید بالاتری دارند. هرچه‌قدر که درجه حرارت آب به دمای مناسب برای تکثیر قزل‌آلا نزدیکتر باشد توان تولید افزایش می‌یابد.
کیفیت آب
ماهیان سردآبی حساسیت بیشتری نسبت به ماهیان گرمایی به عوامل کیفی آب دارند، مهمترین عوامل کیفی آب عبارتند از:
- درجه حرارت
- میزان اکسیژن محلول
- PH یا اسیدیته
- شوری
- کدورت
- قلیائیت
- سختی
- دی‌اکسیدکربن
- ترکیبات نیتروژن‌دار
- سولفید هیدروژن
- فلزات سنگین
- سموم
درجه حرارت
درجه حرارت قطعاً یکی از مهمترین عوامل کیفی آب است و چنانچه در محدوده مناسب جهت تکثیر ماهیان سرد آبی نباشد، نمی‌توان به احداث مراکز تکثیر اقدام کرد، از طرفی موجودی خونسرد است و شدت متابولیسم و فعالیت‌های زیستی آن به دمای آب بستگی دارد.
جدول 6-1- محاسبه میزان آب مورد نیاز برای مراکز تکثیر با ظرفیت 10-1 میلیون قطعه بچه‌ماهی انگشت‌قد
درجه حرارت‌هایی را که در تکثیر قزل‌آلا با آن سر و کار داریم به شرح زیر است:
- 10-9 درجه سانتی‌گراد
- 12-6 درجه سانتی‌گراد
- کمتر از 6 درجه سانتی‌گراد
- بیش از 12 درجه سانتی‌گراد
دمای 10 درجه سانتی‌گراد به عنوان دمای بهینه جهت کلیه فعالیت‌های زیستی در یک مرکز تکثیر قزل‌آلا به حساب می‌آید. در این شرایط رشد گنادها و رسیدگی جنسی مولدین، نمو جنینی و رشد لاروها در شرایط مناسبی قرار دارد.
دمای 12-6 درجه سانتی‌گراد رشد اقتصادی در مراکز تکثیر ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان است. در دمای کمتر از 6 درجه سانتی‌گراد شدت متابولیسم و رشد و نمو به شدت کاهش می‌یابد و علاوه بر کاهش رشد، امکان ابتلای مولدین و لاروها به انواع بیماری‌ها و عفونت‌های قارچی افزایش می‌یابد. در دماهای بیش از 12 درجه سانتی‌گراد نیز سیر تکاملی گنادها و رسیدگی جنسی ماهی قزل‌آلا به خوبی انجام نمی‌شود و شرایط اقتصادی مناسبی برای تکثیر فراهم نیست.