چرا نماز بخوانیم ؟
(1)
گر چه نماز در منظر بسیاری از عاملین و ناظرین ،تصویری جز یک عمل تعبدی و مورد هدف زهاد ورهبانها ندارد که صرفاً برای نمایش خضوع و کرنش در ارتباط با خالق ایفای نقش میکند ،اما بررسی آداب ،شرائط ، مضامین و هویت این عبادت بزرگ ، ضمن تأیید آن به عنوان یک امر تعبدی ، آنرا عاملی مهم برای اصلاح نفس انسانها و کنترل نظامات عمومی جامعه معرفی می کند .
اصولاً هر عبادت و اطاعتی که انسانها بر حسب تکلیف بجای می آورند ،با نظر به استغناء ذات اقدس باری تعالی نمی تواند کمترین سود و خیری را متوجه ذات ربوبیت گرداند یا متضمن فخر و مباهات یا ارضاء خواسته ای در مبداء لایزال باشد همانگونه که :
گر جمله کائنات کافر گردند بر دامن کبریاش ننشیند گرد
پس او که بهره ای نمی برد ،او که نیازی ندارد ،او که عظمت مطلق است وهمه عالم در برابر او تکویناً سر تعظیم دارند ،چرا گونه هائی از خضوع و کرنش را به عنوان واجب بر انسان ، تشریع نموده است ؟! او که می تواند از منبع خزائن بی پایان و کاستی ناپذیر خود همه را روزی دهد و انعام مضاعف بخشد چرا انسان علاقه مند به دنیا و وابسته را مأمور به واگذاری بخشی از مال محدود خود می کند . او از این الزامات چه هدفی را دنبال می کند؟!
شکر منعم واطاعت از ولی نعمت امری اخلاقی ، عاطفی وانسانی است بلکه حیوانات نیز در خور شعور واستعداد خود ،از انجام این واجب فروگذار نمی کنند اما آیا این شکر وسپاس در ارتباط با منعمی همچون خداوند رب العالمین به همان صفتی است که در مورد انسان نیازمند و محتاج از حیث روانی ومادی است؟! انسانی که همواره با چشم امید عطا می کند یا لااقل سپاس در روح او اثر تشویقی یا ارضائی دارد ؟
پروردگار عزت از این نواقص مبراست سُبحانَ ربَّک ربّ العزه عمّا یَصفون
این چه قضاوتی است ما لَکم کَیفَ تَحکُمُون
باید سود این سپاس به خود انسان برگردد وَ مَن شَکَرَ فَاِنّما یَشکُرُ لِنَفسه .
نگرش اینگونه به نماز آنرا به عنوان عملی دشوار می نماید و بریدن از مشاغل دنیائی را (که برای انسان ودر ارتباط با پیشرفت اوست ) بهنگام اقامه نماز مشکل می سازد .
«وانها لکبیره الا علی الخاشعین »
نماز دشوار است مگر برای کسانیکه درک صحیح از مقام ربوبی داشته باشند وبزرگی وبی نیازی خالق را باور کنند وبدانند که صبر وصلاه یک نیروی کمکی برای پیشبرد امور ونیل به مقاصد وتعالی آنهاست نه آنکه کمکی به ربوبیت رب!
«سبحانه وتعالی عما یقلون علوّا کبیراً »
با گشودن این زاویه جدید در نگرش به نماز و عبادات دیگر و با این امید که خداوند متعال طعم این غذای سازنده روح را به ما بچشاند و تجنب از تقصیر در صلوات را به ما الهام فرماید ، اینک به بررسی آثار و اسرار نماز می پردازیم :
1- تامین نیاز درونی و روانی انسان
بدون شک ، انسان ، برای گریز از توحش واهیابی به زندگی انسان وحیاه طبیّه وتخلق به اخلاق کریمه و رهائی از یأس و افسردگی به یک عامل مهار کننده نیازمند است که روح تعاون و نوعدوستی ، عاطفه و محبت را بر وی الهام نماید و به هنگامی که پژمرده و افسرده می گردد او را طراوت بخشد .
روانشناسان ، جامعه شناسان وکارشناسان تربیتی بر این مسئله اتفاق نظر دارند که این نیرو از منبع اعتقاد دینی نشأت می گیرد .
یک روانشناس معروف انگلیسی بنام «هنری لنک» پس از تحقیقات گسترده بالینی که بر روی بیش از ده هزار انسان افسرده مجرم و تبهکار انجام داده است
میگوید:
«اینک بخوبی اهمیت اعتقاد دینی را در زندگی انسان درک می کند و از میان تمامی آزمایشات ، این نتیجه مهم را یافته ام که : «هر کس به دین و اعتقاد دینی گردن سپارد یا با عبادتکده ای در ارتباط باشد از شخصیت انسانی والاتری برخوردار است و در مقایسه با آنکس که ایمانی ندارد وبا عبارتی در تماس نیست کرامت خاصی دارد.»»
یک دانشمند روسی می گوید :
«مشکل ما حقانیت کاپیتالیسم یا کمونیسم نیست ، بلکه باید در مورد جانشینی یک فرهنگ بشری بجای فرهنگ مادی فکری کرد.»
یک مرکز بهداشت روانی در دانشگاه سنت لوئی آمریکا کتابی را منتشر نموده است ،با عنوان « عوامل فراموش شده در بهداشت روانی » این کتاب مذهب را به عنوان مهمترین و مؤثرترین عامل بهداشت روانی و حفظ سلامت جامعه مطرح کرده و گفته است :
« کسانیکه هفته ای یک روز به کلیسا می روند از مشکلات روانی کمتری برخوردارند .»
یونک ؛ روانشناس معروف و معاصر می گوید :
« من صدها بیمار را معالجه کرده ام و از میان تمام بیماران من یکی پیدا نشد که مشکل روانیش مربوط به پیدا کردن عقیده دینی نسبت به زندگی نباشد . با اطمینان خاطر می گویم هر یک از آنها از آن جهت مریض شده بودند که آنچه را مذاهب زنده هر عصر به پیروان خود عطا کرده اند ، از دست داده بودند و آنها که عقیده مذهبی خود را باز نیافتند واقعاً درمان نشدند .»
بنابراین آنچه دنیای برخوردار از تکنیک و صنعت را رنج می دهد خلاء روانی و عدم برخورداری از اطمینان روحی است .بیش از 50 درصد از تختهای بیمارستانهای آمریکا اختصاص به بیماران روانی دارد وبیش از 75 درصد دانش آموزان دبیرستانهای این کشور مواد مخدر مصرف می کنند .
رهبران غرب وشرق در سال 1962 از عدم وجود عنصر دینی در کشورهایشان اظهار نگرانی کردند و آینده نگران کننده ای را برای کشور خود پیش بینی کرده اند .
کندی می گوید :
«امریکا آینده دردناکی پیدا خواهد نمود چه جوانان غرق شهواتند و دیگر حاضر نیستند وظایفی را که به آنان محول می گردد بخوبی انجام دهند از میان هر هفت جوانی که به سربازی اعزام می شود 6 تن نالایق و سست از آب در می آیند .»
خروشچف نیز در اعترافات خود در مورد فقدان عنصر دینی وپیامد های آن می گوید :
« آینده شوروی در خطر است و جوانان هرگز آتیه امید بخشی ندارند چه بی بندوبار واسیر شهوت گشته اند .»
استاد شهید آیت الله مطهری (ره) می فرماید :
«نهرو» مردی است که از سنین جوانی لامذهب شده است . در اواخر عمر یک تغییر حالی در او پیدا شده بود. خودش می گویند من ،هم در روح خودم وهم در جان، یک خلائی را، یک جای خالی را احساس می کنم که هیچ نمی تواند آن را پر کند مگر یک معنویتی و این اضطرابی که در جهان پیدا شده است ، علتش این است که نیروهای معنوی جهان تضعیف شده است . این بی تعادلی در جهان از همین است. می گوید الان در کشور اتحاد جماهیر شوروی این ناراحتی به سختی وجود دارد،تا وقتی که این مردم گرسنه بودند و گرسنگی به ایشان اجازه نمی داد که درباره چیز دیگری فکر بکنند ،یکسره در فکر تحصیل معاش ودر فکر مبارزه بودند. بعد که یک زندگی عادی پیدا کردند (الان) یک ناراحتی روحی در میان آنان پیدا شده است .در موقعی که از کار بی کار می شوند تازه اول معصیت آنهاست که این ساعت فراغت وبی کاری را با چه چیز پر بکنند واین همان خلائی است که من دارم .
پس معلوم می شود که واقعاً انسان یک احتیاجی به عبارت و پرستش دارد. امروز که در دنیا بیماریهای روانی زیاد شده است ، در اثر این است که مردم از عبادت و پرستش روبرگردانده اند . ما این را حساب نکرده بودیم ولی بدانید هست .
نماز قطع نظر از هر چیزی طبیب سر خانه است یعنی اگر ورزش برای سلامتی مفید است اگر آب تصفیه شده برای هر خانه لازم است ، اگر هوای پاک برای هر کسی لازم است ، اگر غذای سالم برای انسان لازم است ، نماز هم برای سلامتی انسان لازم است . شما نمی دانید اگر انسان در شبانه روز ساعتی از وقت خودش را اختصاص به راز و نیاز با پروردگار بدهد ، چقدر روحش را پاک می کند ! عنصرهای روحی موذی به وسیله یک نماز از روح انسان بیرون می رود .
در میان تمامی این امواج نگرانی و اضطراب ، قرآن کریم «ذکر خدا» را به عنوان برترین داروی آرام بخش وشفادهنده قلبها معرفی می نماید و «نماز» را به عنوان مصداق برتر ذکر می داند. همه آشوب وتشویقها ، تمامی ناآرامیها و اضطرابها ، با اقامه یاد خدا در فواصل گوناگون شبانه روز مهار می گردد . نهاد نا آرام ،آرام می گیرد ، طغیان هوی وهوس فرومی نشیند . قلب مأیوس امید می یابد و هنوز اثر باز یافته از این معدن فیض به کاستی نگرائیده که دگر بار مؤذن ،بانکی بر می آورد و رمقی دوباره رقم می زند .
2- استواری ایمان و استقامت
هر سپاه و سازمانی برای الهام استقامت و ثبات ، سروشی را به سربازان و پیروان خود می آموزد که هر صبحگاه و شامگاه این سرود و سروش ، پایداری و مقاومت را در جانهای آنان به هیجان آورد و عزم و اراده آنان را آهنین سازد. سپاه هستی و ذراتی که به ظاهر خاموش و بی صدا می نماید ، سرود پایداری در اطاعت از آفریننده را به هر صبح و شام می سرایند.
«ان من شی الا یسبح بحمده »
جمله ذرات عالم در نهان با تو می گویند روزان وشبان
ما سمعیعیم وبصیر وبا هشیم با شما نامحرمان خامشیم
چه شما سوی جمادی می روید محرم جان خدادان کی شود
انسانها نیز به عنوان محور نظام خلقت ، همنوای با سایر ذرات وجود ،صبح وشام خود را با سرودن سروش ستایش و سپاس و اعلام وفاداری در اطاعت از خالق هستی آفرین طی می کنند .این سرود که در آن تقید به نکات برجسته عقیدتی ، اخلاقی ، عاطفی و سیاسی دیده می شود روح سازش ناپذیری با طاغوت و گمراهان و پایبندی به نظام اخلاقی مشخص را در انسان تقویت می نماید .