امانت در اصل از (امن) به معناى سکونت و آرامش قلب است و از نظر لفظ و معنى مانند واژه (سلم) است امن من الاسد مثل سلم منه است یعنى از گزند شیر ایمن شد . ضد امانت ؛ خیانت است که زشت ترین خصلت از نظر عقل و شرع و دین مى باشد . المصباح المنیر واژه (امن) امانت گرچه معمولا به امانت هاى مالى گفته میشود ولى در منطق قرآن مفهوم وسیعى دارد که تمام شئون زندگى اجتماعى و اخلاقى را در بر مى گیرد لذا در حدیث وارد شد که (المجالس بالامانه) گفتگوهایى که در جلسه خصوصى میشود امانت است .
روى این جهت آب و خاک اسلام در دست مسلمانان امانت الهى است فرزندان آنها امانت هستند ؛ و از همه بالاتر قرآن مجید و تعلیماتش و پیامبر و اهلبیت علیهم السلام و کلمات گوهر بارشان امانت بزرگ پروردگار محسوب مى شوند ؛ چرا که از امام صادق و امام باقر (علیهما السلام) نقل شده که فرمودند : (امانت هاى خداوند ، اوامر و نواهى او است و امانت هاى بندگان خدا ، امانت هاى مالى است که به همدیگر مى سپارند) تفسیر نورالثقلین ج 1 ص 496.
به هر حال مسلم است که پاى بند بودن به تعهدات و حفظ و اداى امانت از مهمترین پایه هاى نظام اجتماعى بشر است و بدون آنها هرج و مرج در سر تا سر جامعه به وجود خواهد آمد . در غیر این صورت ، رشته هاى برادرى و دوستى از هم مى گسلد و مردم نسبت به همدیگر بد بین شده و به جاى احساس امنیت ، احساس وحشت مى کنند ، به همین دلیل حتى آنها که اعتقاد الهى و مذهبى ندارند براى مصون ماندن از این حرج و مرج خود را موظف به انجام امانت مى دانند.
به حدى مسئله مهم به نظر مى رسد که پیامبر (ص) یکى از نشانه هاى منافق را خیانت در امانت مى داند.
» چند حدیث گهربار در پیرامون امانت
1 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَأَدَاءِ الْأَمَانَه ِ إِلَى الْبَرِّ وَالْفَاجِرِ
امام صادق (ع) فرمود خدا هیچ پیامبرى را مبعوث نکرد مگر این که راستگویى و اداى امانت جزء برنامه هاى آنها بود که هم درباره نیکان و هم بدان باید رعایت گردد.
الکافی ج 2 ص 104
2 عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَغَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لَا تَغْتَرُّوا بِصَلَاتِهِمْ وَلَا بِصِیَامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رُبَّمَا لَهِجَ بِالصَّلَاه ِ وَالصَّوْمِ حَتَّى لَوْ تَرَکَهُ اسْتَوْحَشَ وَلَکِنِ اخْتَبِرُوهُمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَأَدَاءِ الْأَمَانَه ِ.
امام صادق (ع) فرمود : به روزه و نماز مردم گول نخورید ؛ چه بسا انسان به نماز و روزه شیفته مى شود تا آنجا که اگر ترک کند به هراس افتد ؛ ولى آنها را به راستگویى و امانت بیازمایید.
الکافی ج 2 ص 104
علی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مَنْ غَسَّلَ مَیِّتاً فَأَدَّى فِیهِ الْأَمَانَه َ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ قُلْتُ وَکَیْفَ یُؤَدِّی فِیهِ الْأَمَانَه َ قَالَ لَا یُحَدِّثُ بِمَا یَرَى
امام باقر (ع) فرمود : اگر کسى میت را غسل بدهد و امانت دارى را به طریق نیکو انجام بدهد خداوند او را خواهد بخشید ؛ راوى میگوید عرض کردم چگونه اداى امانت کند ? فرمود آنچه را که مى بیند براى دیگران نقل نکند.
الکافی ج 3 ص 164
24188 وعَن جعفَر بن محمد بن مَسرور عن الحُسین بن محمد بن عامر عن عمه عَبْدالله بن عامر عن محمد بن ابی عُمیر عَن هُشام بن الَحکم عَن حُمران بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی حَمْزَه َ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ سَیِّدَ الْعَابِدِینَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ لِشِیعَتِهِ عَلَیْکُمْ بِأَدَاءِ الْأَمَانَه ِ فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ أَنَّ قَاتِلَ أَبِیَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام ائْتَمَنَنِی عَلَى السَّیْفِ الَّذِی قَتَلَهُ بِهِ لَأَدَّیْتُهُ إِلَیْهِ.
امام سجاد علیه السلام فرمود : (بر شما باد به دادن امانت به صاحبش ، سوگند به آن کسى که محمّد (ص) را به حق به پیامبرى مبعوث کرد ، اگر قاتل پدرم حسین (ع) همان شمشیرى را که با آن پدرم را شهید کرد ، به عنوان امانت به من مى سپرد ، (و من آن را مى پذیرفتم) در امانت دارى آن خیانت نمى کردم).
وسائل الشیعه ج 19 ص 76
6 أبو َعلی الأشعَری عَن مُحَمد بن عَبْدالجبَار عَن صَفْوان بن یَحْیى عَن اسحاق بن عَمار عَن حَفْص بن قُرطْ قال قلتُ لأبی عبداللَّهِ علیه السلام امْرَأَه ٌ بِالْمَدِینَه ِ کَانَ النَّاسُ یَضَعُونَ عِنْدَهَا الْجَوَارِیَ فَتُصْلِحُهُنَّ وَقُلْنَا مَا رَأَیْنَا مِثْلَ مَا صُبَّ عَلَیْهَا مِنَ الرِّزْقِ فَقَالَ إِنَّهَا صَدَقَتِ الْحَدِیثَ وَأَدَّتِ الْأَمَانَه َ وَذَلِکَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ.
حفص بن قرط مى گوید به امام صادق (ع) گفتم که در مدینه زنى است که همسایگان نزد او امانت مى گذارند و او از امانتشان محافظت مى کند و ندیدم کسى را مثل این زن که این همه رزق و روزى به او روى آورده باشد . امام صادق (ع) فرمود : چون او در گفتار راستگوست و اداى امانت مى کند ؛ که این دو عمل سبب زیادى رزق اوست .
الکافی ج 5 ص 133
11428 وفی عقاب الأعمال عَن أبیه عَن عَلی بن إبراهیم عَن أبیه عَن النُوفلی عَن السُکونی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله لَا تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا لَمْ یَتَخَاوَنُوا وَأَدَّوُا الْأَمَانَه َ وَآتَوُا الزَّکَاه َ وَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِکَ ابْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَالسِّنِینَ.
پیامبر (ص) فرمود : امت من تا زمانى در خوبى به سر خواهند برد که خیانت نکنند و اداى امانت کنند و زکات بدهند و زمانى که اینها را انجام ندهند به قحط سالى و خشک سالى مبتلاء خواهند شد .
وسائل الشیعه ج 9 ص 25
15940 سِبْطُ الطَّبْرِسِیِّ فِی مِشْکَاه ِ الْأَنْوَارِ ، نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ إِنَّ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمَرْحُومُونَ مَا تَحَابُّوا وَأَدَّوُا الْأَمَانَه َ وَعَمِلُوا بِالْحَقِّ.
امام کاظم (ع) فرمود : اهل زمین مورد رحمت خداوند هستند تا مادامى که نسبت به هم مهر و دوستى ورزند و اداى امانت کنند و به حق عمل کنند .
مستدرک الوسائل ج 14 ص 7
39 فِرْدَوْسُ الدَّیْلَمِیِّ أَبُو هُرَیْرَه َ قَالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وآله الشُّفَعَاءُ خَمْسَه ٌ الْقُرْآنُ وَالرَّحِمُ وَالْأَمَانَه ُ وَنَبِیُّکُمْ وَأَهْلُ بَیْتِ نَبِیِّکُم .
پیامبر اسلام (ص) فرمود : پنج چیز شفاعت کننده هستند 1 قرآن 2 رحم (بستگان) 3 امانتدارى 4 پیامبر شما (ص) 5 اهل بیت پیامبر شما علیهم السلام .
بحار الانوار ج 8 ص 43
وَفِی رِوَایَه ِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ خِیَانَه ُ اللَّهِ وَرَسُولِهِ مَعْصِیَتُهُمَا وَأَمَّا خِیَانَه ُ الْأَمَانَه ِ فَکُلُّ إِنْسَانٍ مَأْمُونٌ عَلَى مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْه .
امام باقر (ع) فرمود : خیانت به خداوند متعال و پیامبر اسلام (ص) این است که از آنها نافرمانى کنند و خیانت در امانت این است که خداوند متعال آنچه را که بر انسان واجب نموده است آنها را انجام ندهند.
بحار الانوار ج 22 ص 67
کَنْز ، [ کَنز جامع الفَوائد وَتَأویل الآیات الظاهرَه ] مُحَمد بن الْعَبَّاسِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ إِنّا عَرَضْنَا الْأَمانَه َ الاْیَه َ قَالَ یَعْنِی وَلَایَه َ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام .
اسحاق بن عمار مى گوید معنى آیه (انا عرضنا الامانه ) را از امام صادق (ع) پرسیدم حضرت فرمود : مراد ولایت امیرالمومنین است .
بحارالانوار ج 36 ص 150
19 ما [ الأمالی للشیخ الطوسی ] عَن المُفید عَن بنَ قُولَوَیه عَن أبیه عَن سَعْد عَن ابن عیسى عَن ابن محبوب عَنْ أبی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَمُلَ إِیمَانُهُ وَإِنْ کَانَ مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ ذُنُوبٌ لَمْ یَنْقُصْهُ ذَلِکَ وَهِیَ الصِّدْقُ وَأَدَاءُ الْأَمَانَه ِ وَالْحَیَاءُ وَحُسْنُ الْخُلُقِ.
امام صادق (ع) فرمود : هر کس این چهار چیز را داشته باشد ایمان او کامل است اگر چه از سر تا پایش آلوده به گناه باشد. 1 راستگویى 2 اداى امانت 3 شرم و حیاء 4 اخلاق خوب .
بحار الانوار ج 64 ص 295
1407 أَصْلُ الِّدینِ أَدَاءُ الْأَمانَه ِ وَالْوَفاءُ بِالْعُهُودِ.
امام على (ع) فرمود : اساس و ریشه دین اداى امانت و وفاى به عهداست .
غررالحکم ص 86
4069 مَنْ طابَقَ سِرُّهُ عَلا نِیَّتَهُ وَوَافَقَ فِعْلُهُ مَقالَتَهُ فَهُوَ الَّذِى أَدَّى الْأَمانَه َ وَتَحَقَّقَتْ عَدَالَتُهُ.
امیرالمومنین (ع) فرمود : هر کس باطن و ظاهرش با هم موافق و یکى باشد و عملش با گفتارش هماهنگ باشد چنین کسى امانت را ادا کرده و عدالتش تحقق یافته است .
غررالحکم ص 211
5224 إِذا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً حَبَّبَ إِلَیْهِ الْأَمانَه َ.
امام على (ع) فرمود : وقتى خداوند متعال بندهاى را دوست دارد به او امانت را واگذار مىنماید.
غررالحکم ص 251
4 لی [ الأمالی للصدوق ] ابنُ إدریس عَن أبیه عَن الأشعَری عَن مُحَمد بن آدَم عَن الحَسَن بن علی الخَزار [ الخَزار ] عَن الحُسَین بن أبی العلاء عَن الصادق علیه السلام مَنِ اؤْتُمِنَ عَلَى أَمَانَه ٍ فَأَدَّاهَا فَقَدْ حَلَّ أَلْفَ عُقْدَه ٍ مِنْ عُنُقِهِ مِنْ عُقَدِ النَّارِ فَبَادِرُوا بِأَدَاءِ الْأَمَانَه ِ فَإِنَّ مَنِ اؤْتُمِنَ عَلَى أَمَانَه ٍ وَکَّلَ بِهِ إِبْلِیسُ مِائَه َ شَیْطَانٍ مِنْ مَرَدَه ِ أَعْوَانِهِ لِیُضِلُّوهُ وَیُوَسْوِسُوا إِلَیْهِ حَتَّى یُهْلِکُوهُ إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ
امام صادق علیه السلام نیز فرمود : هر کسى که او را مسئول امانتى کردهاند و او آن را به صاحبش برگرداند ، هزار گره از گرههاى آتش دوزخ را از گردنش گشوده است ، بنابراین به اداى امانت پیشى گیرید و آن را جدّى بگیرید ، زیرا هر کسى که حریم امانت را رعایت کند ، شیطان صد نفر از شیاطین گمراهگر را بر آدمى گمارد ، تا او را وسوسه و گمراه کنند.
بحار الانوار ج 72 ص 114
مُحَمد بن یحیى عن أحمد بن مُحمَد بن عیسى عَن الحسن بن محبوب عَن أبی کَهمَس قال قلت لأبی عبدالله َعَلَیْهِ السَّلَامُ عَبْدالله بن أبی یَعفور یُقرئُکَ السلام قال علَیکَ وَعَلَیْه السلام إِذَا أَتَیْتَ عَبْدَ اللَّهِ فَأَقْرِئْهُ السَّلَامَ وَقُلْ لَهُ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ یَقُولُ لَکَ انْظُرْ مَا بَلَغَ بِهِ عَلِیٌّ علیه السلام عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله فَالْزَمْهُ فَإِنَّ عَلِیّاً علیه السلام إِنَّمَا بَلَغَ مَا بَلَغَ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَأَدَاءِ الْأَمَانَه ِ
امام صادق (ع) فرمود : حضرت على (ع) در پیشگاه رسول خدا (ص) به آن مقام بسیار ارجمند نرسید مگر به خاطر دو خصلت ؛ راست گویى و امانت دارى .