برنامه ریزی های منطقه ای و عمرانی ایجاب می کند که برای شناخت مسائل اقتصادی و اجتماعی کشور، سنجش عملکرد سیاستها در زمینه تعیین اولویت های مختلف و مطالعه تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصله و اتخاذ تصمیمات اجرائی لازم و بموقع، بررسی هائی چند بر مبنای داده های آماری انجام گیرد. این بررسی ها مبتنی بر اطلاعات آماری دستگاههای مختلف مملکتی انجام می گیرد و انتشارات سازمانهای دولتی که در سطوح وسیع، اطلاعات و ارقام آماری مورد نیاز را در اختیار قرار می دهد، در انجام بررسی های مزبور نقش اصلی و سازنده را ایفا می کند. اطلاعات و داده های آماری معمولاً از دو طریق سرشماری و آمارگیری نمونه ای و گاهی از طریق ثبت جاری وقایع فراهم و گردآوری می شوند.
هر سازمان بنابر وظایف و نیازهای خویش اقدام به جمع آوری، تجزیه و تحلیل و انتشار آمارهای خاصی می کند. طبق قانون تاسیس مرکز آمار ایران، کلیه آمارهای جمع آوری شده در سازمانهای مختلف در اختیار مرکز آمار ایران قرار گرفته و مرکز مزبور با استفاده از آمارهای مربوطه و نیز آمارهائی که خود تولید می کند بررسی های لازم را برای برنامه ریزیهای اقتصادی و اجتماعی انجام داده و نتایج آنرا در نشریات متعدد در اختیار مقامات مربوطه، پژوهشگران و سایر علاقمندان قرار می دهد.
سازمانهای عمده ای که جمع آوری و نشر آمار از جمله وظایف مهم آنها است عبارتند از:
1- مرکز آمار ایران کلیه اطلاعات و داده های آماری در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی در سطح کل کشور.
2- بانک مرکزی ایران آمار های اقتصادی شامل شاخص قیمتها، مصرف خانوار شهری، موازنه پرداختها و مسکن.
3- وزارت اقتصاد آمارهای صنعتی و معدنی و بازرگانی.
4- وزارت دارائی آمار بازرگانی خارجی ایران.
5- شرکت ملی نفت ایران آمار مربوط به استخراج، تولید، تصفی مصرف، و صدور نفت.
6- وزارت کشاورزی آمار کشاورزی و آمارهای مربوط به دام.
7- وزارت کار آمار نیروی انسانی.
8- وزارت بهداری آمارهای بهداشتی از قبیل کادر پزشکی، تاسیسات و تسهیلات درمانی، تنظیم خانواده و مرگ و میر در شهرهای انتخابی.
9- وزارت علوم و آموزش عالی آمار آموزش عالی.
10- وزارت آموزش و پرورش آمار آموزش ابتدائی و متوسطه.
11- وزارت دادگستری آمار قضائی و ازدواج و طلاق.
12- ثبت احوال کل کشور آمار تولد و مرگ.
13- شهرداریها آمار کشتار دام.
14- شهربانی کل کشور آمار مربوط به اماکن عمومی، جرائم، وسائط نقلیه و تصادفات.
15- وزارت اطلاعات آمار مربوط به جراید، رادیو و تلویزیون.
16- وزارت فرهنگ و هنر آمار کتابخانه ها و موزه ها.
علاوه بر سازمانهای فوق، موسسات دیگری نیز به امر تهیه و انتشار آمار اشتغال دارند که از آنها در تدوین سالنامه آماری مرکز آمار ایران استفاده شده است بطوریکه با مطالعه سالنامه مزبور می‌توان
با نام و نوع آمار تولیدی دستگاههای مختلف مملکتی آشنائی پیدا کرد.
چگونگی تولید آمارهای مختلف:
همانطور که قبلاً اشاره شد جمع آوری و فراهم آوردن آمار معمولاً از طریق انجام سرشماری و یا آمارگیریهای نمونه ای صورت می گیرد که اینک بشرح آنها می پردازیم:
الف – سرشماری
سرشماری یک نوع آمارگیری است که با استفاده از آن کلیه واحدهای یک جامعه مورد نظر زیر پوشش آمارگیری قرار می گیرند مانند سرشماری نفوس مسکن که کلیه افراد کشور را در بر می‌گیرد.
ب – آمارگیری نمونه ای
با استفاده از این روش تعداد معینی از واحدهای یک جامعه زیر پوشش آمارگیری قرار می گیرند مانند آمارگیریهای نمونه ای مصرف خانوار، ساختمان، مسکن و غیره. در این آمارگیری که بطریق نمونه ای انجام می گیرد اطلاعات مورد نظر فقط از واحدهائی اخذ می گردد که قبلاً بر اساس نمونه انتخاب شده اند.
نحوه انجام کار:
برای انجام یک آمارگیری نمونه ای یا سرشماری نیازهای سازمانهای مختلف مصرف کننده آمار، قبلاً تعیین و روشن می شود. بر اساس نیازهای مربوطه، نوع اطلاعاتی که باید کسب شوند معین می گردد و سپس بر مبنای اطلاعات مورد نیاز پرسشنامه هائی تهیه و سئوالاتی در آنها مطرح می‌شود. ماموران آمارگیر که قبلاً تحت تعلیم قرار گرفته و با نحوه کار و هدف مربوطه آشنائی کامل دارند با مراجعه به واحدهای آماری مورد نظر پرسشنامه های مربوطه را تکمیل و اطلاعات لازم را کسب می کنند. پس از تکمیل پرسشنامه ها، اطلاعات جمع آوری شده در قالب جداول متعدد آماری استخراج و بعد از تجزیه و تحلیل های لازم بصورت نشریات آماری در اختیار متقاضیان و علاقمندان قرار گرفته و بعنوان منابع آماری مورد استفاده واقع می شوند. در زیر به شرح انواع سرشماریها و آمارگیریهای نمونه ای که در ایران اجرا می شوند می پردازیم:
الف – سرشماری
سرشماری نفوس مسکن
سرشماری نفوس مسکن طبق قانون سرشماری مصوب مجلسین هر دهسال یک بار انجام می‌گیرد
و تا کنون دو بار در سالهای 1335 و 1345 انجام گرفته و نتایج آنها در مجلدات مختلف انتشار یافته است. هدف از این سرشماری دستیابی به تعداد جمعیت و توزیع آن در مناطق مختلف شهری و روستائی بر حسب سن و جنس و سواد و سایر خصوصیات اقتصادی و اجتماعی است که در طرحهای مختلف عمرانی مورد استفاده قرار می گیرند.
سرشماری کشاورزی
این سرشماری نیز هر 10 سال یکبار انجام می گیرد. اولین سرشماری کشاورزی ایران در سال 1339 انجام گرفت ولی دومین سرشماری کشاورزی که قرار بود در سال 1349 انجام پذیرد بعلت اشکالات مربوطه به تعویق افتاد و به سال 1352 موکول شد که اینک مرحله اول آن که از آبانماه 52 آغاز شده تا اواخر خرداد ماه 53 طول خواهد کشید و مرحله دوم آن از اول شهریور 1353 بمدت دو ماه آغاز خواهد شد. در این سرشماری که در دو مرحله انجام می گیرد ابتدا در مرحله اول که آبادیهای کشور مورد سرشماری قرار گرفته و اطلاعاتی در مورد تاسیسات و تسهیلات موجود در آبادی، سطح زیر کشت انواع محصولات کشاورزی، میزان برداشت محصول و تولید و نیز اطلاعاتی در مورد دام و لوازم مکانیزه مورد استفاده کشاورزی و منابع آب در سطح آبادی جمع‌آوری می شود. هدف عمده انجام مرحله اول سرشماری دستیابی به اطلاعاتی در زمینه آبادیهای کشور بمنظور تعیین چارچوبی برای آمارگیریهای بعدی و نیز شناخت روستاها و امکانات و نیازهای آنها می باشد. در مرحله دوم سرشماری تعدادی از آبادیها مورد آمارگیری واقع شده و اطلاعات تفصیلی در مورد بهره برداریهای کشاورزی از طریق خانوارهای کشاورز جمع آوری خواهد شد.
سرشماری صنعتی
اولین سرشماری صنعتی ایران در سال 1342 انجام گرفت و دومین سرشماری صنعتی در حال حاضر توسط مرکز آمار ایران و با همکاری وزارت کار و نیروی انسانی در جریان است. این سرشماری نیز در دو مرحله انجام خواهد گرفت: مرحله نخست، مراجعه به کلیه اماکن صنعتی و کارگاههای صنعتی و کسب اطلاعات کلی در مورد هر کارگاه است. مرحله دوم که از شهریور ماه سال 53 شروع خواهد شد تعدادی از کارگاههای صنعتی را در بر خواهد گرفت و اطلاعات تفصیلی در مورد فعالیت، نیروی انسانی، مواد اولیه، سرمایه گذاری، تولید، پرداخت، دریافت و ارزش افزوده کارگاههای مزبور را در اختیار خواهد گذاشت.
ب- آمارگیری های نمونه ای
آمارگیریهای نمونه ای معمولاً هر سال انجام می گیرند و بر خلاف سرشماریها که تمامی یک جامعه را در بر می گیرند پوشش آمارگیریهای نمونه ای فقط شامل تعدادی از واحدهای نمونه در یک جامعه آماری می گردد. اهم این آمارگیریها عبارتند از:
آمارگیری مصرف خانوار 2- آمارگیری کشاورزی 3- آمارگیری نفوس 4- آمارگیری صنعتی
آمارگیری ساختمان و مسکن.