تحقیق مقاله بررسی عوامل و موانع تاثیرگذاری رفتار استادان در پیشرفت دانشجویان

چکیده

بدون شک هر استاد دلسوزی که سنگر تعلیم و تربیت را برگزیده و در خط مقدم رزم فرهنگی با جهالت ها ، توطئه ها و انحرافات فرهنگی قرار گرفته مقصد اصلی اش اصلاح و هدایت گری دانشجویان خویش می باشد.

عواملی چون نوآوری ، انگیزش مطالعه در دانشجویان جهت دهی آنها به تحقیق و پژوهش ، خوشرویی و تواضع استاد و همچنین رفع موانع و مسائل تنش زا از قبیل مسائل اعتقادی ، سیاسی ، اجتماعی و ملی به عنوان یک ضرورت اساسی در پیشرفت دانشجویان احساس می گردد.

کلید واژه ها : عوامل ، موانع ، رفتار استاد ، پیشرفت دانشجو

مقدمه

بی تردید هدایت گری و پیشرفت انسانها از خطر انحراف و سقوط ، رسالتی بس عظیم ، ارزشمند و بی بدیل در میان انواع رسالت ها و اعمال انسانی است. رسالتی شکوهمند و عالی مقام که در منزلت آن هر آنچه گفته شود باز هم کم است و ادا کننده ی حق مطلب نخواهد بود.

و معلم پیامبری بزرگ است که تکمیل رسالت نبی خاتم صل اله علیه و آله به او سپرده شده و شغل و دغدغه ی او همان شغل و دغدغه ی انبیاست.

معلم به تعداد انسانهایی که دستگیر و راهنماست و به اندازه ی عمر انسانیت خواهد زیست. پرونده ی اعمال او تا زمانی که تربیت یافتگان بی واسطه یا با واسطه او زنده اند باز است و باقیات الصالحات او تمامی ندارد. امام صادق (ع) می فرماید : «معلم الخیر تستغفر له دوَاب الارضِ و حتیانُ البَحر و کلُّ صغیره ٍ و کبیره ٍ فی ارض الله و سمائهِ » برای معلم خوبیها ، تمام جنبندگان روی زمین ماهیان دریا و هر موجودکوچک و بزرگی در آسمان و زمین است طلب آمرزش می کنند.

در این مقاله دو سوال اساسی مطرح گردیده است ، یکی اینکه عوامل تاثیرگذاری رفتار استاد در پیشرفت دانشجویان کدامند و دیگر آنکه موانع تاثیر گذاری رفتار استاد در عدم پیشرفت دانشجویان کدامند ، این مقاله درصدد پاسخ دادن به این سوالات می باشد.

عوامل تاثیر گذاری رفتار استاددر پیشرفت دانشجویان:

منظم بودن استاد ، خوشرو بودن و گشاده رویی وی ، پرهیز از خشم و غضب و در صورت بروز کنترل آن جسارت به دانشجو، پرهیز از تکبر و خود ستایی ، نوآوری و ایجاد انگیزش در دانشجویان و جهت دهی آنها به پژوهش بی تردید عوامل بسیار موثر در پیشرفت دانشجویان به حساب می آید، در ذیل به برخی از این عوامل اشاره می گردد.

1-1- نوآوری، استفاده از جلوه های هنری

انسان فطرتاً زیبا طلب است ؛ او عاشق زیبایی هاست و تنوع طلبی و نوگرایی از خصلت های بارز انسانهاست ؛ ا این رو بهره گیری از این خصلت می تواند امری بسیار موثر و دارای نفوذ در امر تدریس باشد. چنانکه بر هر شخص روشن است طبع انسان به شدت از یکنواختی و تکرارهای ممل گریزان است.

پرداختن به یکسری موضوعات تکراری بدون هیچ خلاقیت و نوآوری2 نه تنها دانشجو بلکه خود استاد را کسل و دلزده می نماید از این رو یک استاد موثر استادی است که با افزایش اطلاعات و معلومات خویش و با بهره گیری از انواع جلوه های زیبای هنری شامل قطعات زیبای شعر های حکیمانه، تمثیل های زیبا و رسا، داستانهای واقعی و با ساختگی مناسب، و بهره گیری از اموری نظیر خط زیبا، قدرت طراحی و نقاشی، فیلم، اسلاید و ... کلاس را جذاب و فرح بخش ساخته و تاثیرات درس خویش را صد چندان می نماید. از این رو پیشنهاد می شود استادانی که فاقد این صلاحیت های هنری می باشند، جهت بالا بردن کیفیت تدریس خویش در این خصوص با بذل همت و حوصله و پشتکار سرمایه گذاری نموده و خود را به این هنرها مسلح سازند. نکته ی دیگر در این خصوص زیبا بیان نمودن مطالب برای دانشجویان است که در این مورد حضرت امام رضا (ع) می فرماید: «فَانَ الناسَ لَو عَلِمو المَحاسِن کَلا منالَاتَبّعونا» اگر مردم زیبایی های کلام ما را می دانستند قطعاً از ما پیروی می کردند، بنابراین زیبا بیان کردن مطالب نکته ی بسیار در خور توجه است که غفلت از آن موجب افت بسیار زیاد تاثیرات و گاه عواقب وخیمی را در پی خواهد داشت.

1-2- انگیزش برای مطالعه دانشجویان

بی تردید فرصت در اختیار برای تاثیر گذاری بر روی دانشجویان ؛ فرصتی کافی و وافی نبوده و نمی تواند در این وقت کم (یعنی دو واحد درسی) تمام منویات خویش را عملی ساخته و هذ آنچه لازم است را به دانشجو انتقال داد. در این حالت وظیفه ی مهم دیگری که بر عهده ی استاد قرار می گیرد؛ عبارتست از استفاده بهینه از از اوقات دانشجو در بیرون از کلاس یعنی زمان هایی که دانشجو در منزل در اختیار دارد و اکثر آنها بیهوده و به بطالت می گذرد یکی از مهمترین عوامل برای بهره گیری از این اوقات انگیزش مطالعه از سوی استاد است. یک استاد آگاه تلاش می کند از راه های مختلف دانشجویان را به انجام تحقیقات علمی و مطالعه کتاب ها و مقالات و نشریات مختلف تشویق و تحریص نماید.3 بدیهی است در صورت موفقیت در این زمینه میزان بهره بری از یک ترم به تناسب میزان موفقیت استاد در این خصوص بالاتر رفته و در واقع می توان ادعا نمود که : دانشجو به جای دو واحد درسی تعداد واحد بیشتری را پاس نموده و میزان تاثیر گذاری استاد نیز بیشتر بوده است ذیلاً به برخی از راه های انگیزش مطالعه اشاره می شود:

تعریف از جذابیت های کتاب مورد نظر و یا مطالعه بخش هایی جذاب از آن در کلاس

- مراکز نشریات مفید دانشجویی را شناسایی و به آنها معرفی کند.

- فرم اشتراک نشریات مفید را تهیه و در اختیار نماینده کلاس جهت تکثیر قرار دهد.

برخی مقالات زیبا، مختصر و مفید را در کلاس مطرح نموده و ضمن تکثیر، ان را در اختیار دانشجویان قرار دهد.

برگزاری مسابقات کتاب خوانی با جوایز نفیس.

1-3- جهت دهی به پژوهش ها و تحقیقات دانشجویان

یکی از اقدامات مفید و کارآمد جهت نیل به این اهداف سامان دادن به پژوهش های دانشجویان توسط استادان محترم می باشد. این سامان دهی می تواند از طریق شناسایی موضوعات، با اهمیت بیشتر، و نیز جهت دهی پژوهش ها و مقالات مذکور به آن سو صورت پذیرد. بی تردید هدفمند نمودن پژوهش های مذکور می تواند دارای برکاتی عظیم و تامین کننده ی نیازهای معرفتی ، اخلاقی، فرهنگی و ... دانشجویان بوده و نیز آبادکننده ی آخرت، باشد. و این امر میسر نخواهد شدجز با همت استادان محترم و تلاش و کوشش دانشجویان.

1-4- خوشرویی

امام علی (ع) می فرماید: «البِشاشه فَخُّ المودَّه»4 شادابی و خوشرویی دام محبت است.

یک استاد شاداب و خوش برخورد، سرزنده و پویا، استادی محبوب و مورد پسند دانشجو است. گشادگی چهره خصوصاً اگر توام با لبخندی محبت آمیز باشد، ناخواسته هر انسانی را به سوی خود جذب می نماید. به تجربه ثابت شده است که هر یک از ما در مواجهه با افرادی از این دست، ترجیح داده ایم مشکلات خویش را از طریق او مرتفع نماییم. کارمندان خوشرو در ادارات، کاسب های خوش اخلاق در مراکز کسب، والدین خوش خو و شاداب در امر تربیت فرزندان و ... همه و همه از اقبال و موفقیت بیشتری در مقایسه با دیگر افراد هم رده ی خویش برخوردار بوده اند. استادی که مشکلات فکری و شخصی خود را با خود به محل به محل کاری می برد و آثار فشارها و گاه افسردگی در چهره ی او نمایان است چگونه می تواند جاذب دانشجویان باشد. استادی که درگیر معضلات زندگی خویش است و فشارها و بلاها او را تحت تاثیر قرار داده چگونه می تواند در جهت رفع مشکلات دانشجویان غمگین و گرفتار گامی مثبت بردارد؟ شاید از همین رو است که علی (ع) فرموده است:  «المُومِنُ ... بِشرُهُ فی وَجههِ و حُزنُه بی قَلبِه» شادی مومن در چهره و اندوه او در دل است.5

یک برداشت از این روایت این است که چهره ی نگران و محزون، عاملی برای تزریق انر‍ژی منفی به جامعه و در نتیجه ویرانگر است و در مقابل ، شادابی چهره و شادابی ظاهری مومن، سازنده و اصلاح گر جامعه و روحیه ی دیگر مومنان است. یعنی همین شاد بودن ظاهری استاد حتی اگر سخن بر آن افزوده نشود نیز، روحیه بخش و انرژی زاست. خصوصاً اگر دانشجوی گرفتار و غمگین از طریق او از جانب خود استاد بفهمد که این استاد خوشرو وشاداب، خود نیز در زندگی دارای مشکلات و ناکامی بسیار بوده و هست. بی تردید تاثیر گذاری این استاد بر او بسیار بیشتر و کلام او بسیار نافذتر خواهد بود. ضمن آنکه بر اساس علوم تجربی و علم روانشناسی ثابت شده است که داشتن روحیه شاد و چهره ای خندان حلال بسیاری از مشکلات خود شخص نیز می باشد.

خداوند در قرآن کریم نیز به خوشرویی و اخلاق و رفتار نیکو نیز اشاره کرده است که «فَبِما رَحْمَهً مِنَ الله لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّا غلیظَ القلْبِ لا نَفَضُّوا مِنْ حَوْلِک فَاعْفَ عَنْهُم وَ استَغْفِرُ لَهُمْ.» خدا تو را با خلق مهربان و خوشرویی گردانید و اگر تند خو و سخت دل بودی مردم از گرد تو متفرق می شدند، پس چون امت به نادانی درباره ی تو بد کنند آنان را عفو نما و بر آنها طلب آمرزش کن.6

1-5 تواضع :

یکی دیگر از موجبات محبت بر اساس فرمایش امام علی (ع) تواضع است. حضرت می فرماید: «ثَمَرهُ التَواضُعِ المُحَبَّه»7 بنابر این بیان گهربار، تواضع به منزله درختی است که میوه آن محبت است. تواضع استاد در برابر شاگردان نه تنها موجب افت و جذب ایشان است. نشستن در کنار دانشجویان و نرفتن به جایگاه مخصوص استادان هنگام برگزاری همایش ها، هم قدم شدن با آنها در مسیر کلاس و یا محوطه دانشگاه، دست دادن به آنها (مصافحه) برخی از نشانه های تواضع استاد است.

کلام استاد باید لین و ملاطفت آمیز باشد (حضرت علی (ع) در این خصوص می فرماید:«مَن لاَنتَ کَلِمَتهُ وَجَبَت مُحَبَّتَهُ» هر که سخنش نرم و ملاطفت آمیز باشد محبت او بر دیگران واجب می شود.8

بدون تردید لازمه ی خوشرویی و تواضع و نیز دیگرعوامل موجب محبت بروز بیرونی و نمود آنهاست. که بر اساس فرمایش حضرت علی (ع) کلام زیبا ، مهربان و پر متانت استاد عامل بسیار مهمی در جلب محبت متعلمین و پیشرفت آن ها می باشد.

2- موانع تأثیرگذاری رفتاراستاد در پیشرفت دانشجویان :

یکی از موانع تأثیرگذاری، نگرش منفی دانشجو نسبت به استاد خویش است و این نگرش می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. یکی از این عوامل طرح مسائل تنش زا از سوی استاد است. این مطلب گاه به شکل ابتدایی و از سوی استاد بروز می نماید و گاه در اثر طرح یک سئوال و یا شبهه از سوی دانشجویان و یا پاسخ استاد جلوه گر می شود. در ذیل به برخی از مسائل تنش زا و موانعی که می تواند در عدم پیشرفت دانشجویان دخالت داشته باشد مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.