نیل یکی از طولانی‌ترین رودهای جهان است. این رود در شمل شرقی قاره آفریقا قرار گرفته و رگ حیاتی کشور مصر بشمار می‌آید.
فارسی باستان به این رود پیراو می‌گفتند.در مصر باستان نیز این رود را خِپی میگفته اند. رود نیل با ۶۶۷۱ کیلومتر طول، طولانی‌ترین رود جهان است. این رود از رشته کوه‌هایی در مرکز قاره آفریقا سرچشمه می‌گیرد و راه طولانی خود را به سمت شمال آغاز می‌کند؛ در طی مسیر، رودهای زیادی که از کوه‌های غرب این قاره سرچشمه گرفته‌اند، به آن می‌پیوندند. رود نیل از کشورهای اوگاندا، سودان و مصر و از شهرهای مهمی چون خارطوم، پایتخت سودان، و قاهره، پایتخت مصر، می‌گذرد و سرانجام به دریای مدیترانه می‌ریزد. نیل شاهراه حیاتی این کشورهای خشک و بیابانی و سبب برتری موقعیت آنها بر دیگر کشورهای آفریقایی است. تمدن‌های بزرگ دوران باستان همه در کنار رودهای بزرگ و پر آب پدید آمده‌اند، مانند تمدن میانرودان در اطراف رودهای دجله و فرات، و تمدن سند در حاشیه رود سند. تمدن مصر باستان نیز چند هزار سال قبل از میلاد مسیح در کنار رود نیل شکل گرفت و آثار درخشانی از خود باقی گذاشت. بنابر قول مشهور، این رود همان رودی است که برای عبور بنی اسرائیل به رهبری موسی به امر خدا شکافته شد و پس از ورود فرعون و سپاهیانش، به هم آمد و آنها غرق شدند.
در جایی که رود نیل به مدیترانه می‌ریزد، منطقه‌ای حاصلخیز به نام دلتای نیل قرار دارد. آغاز علم هندسه عملی نیز بدین صورت بود که: در مصر باستان، زندگانی مردم از راه کشاورزی در سرزمین‌های اطراف نیل می‌گذشت، اما هر سال در فصل بهار، نیل طغیان می‌کرد و زمینهای مردم زیر آب می‌رفت؛ و زمانی که شدت آب کم می‌شد، زمین‌ها دوباره پیدا می‌شدند، اما تمام نشانه‌های مرز و حد هر زمین، به کلی از میان رفته بود. بنابراین مصریان قدیم برای حل این مشکل به محاسبه طول و عرض زمین‌ها پرداختند و بدین صورت شالوده هندسه عملی را بنا کردند. دانشمندان اسلامی مانند ابن سینا از رود نیل و مشخصات آن سخنان زیادی گفته‌اند.
رودخانه نیل مبدا پیدایش مصر و فراعنه
هر سال در ماه سپتامبر با ذوب شدن برفهای کوهستان های اتیوپی آب رودخانه نیل به شدت افزایش یافته و از بستر خود خارج می شود و در سراسر دره نیل گسترش می یابد.
در ماه دسامبر ، با عقب نشینی آب های نیل رسوبات بسیار حاصلخیز در دره نیل ته نشین می شوند.
این رسوبات را آب های خروشان نیل از فلات های مرتفع اتیوپی با خود به دره می آورند.
کشاورزان دره نیل به سرعت شیوه استفاده هر چه مطلوب تر از حاصل سیلاب های نیل را فرا گرفتند.
به لطف رسوبات غنی ، کشتزارهای آنها پرمحصول و حاصلخیز بودند.
این موفقیت به دلیل تلاش جمعی آنها و برقراری قوانین سخت در تقسیم زمین ها و مراقبت از کانال های آبیاری به دست آمده بود.
این جامعه دارای بزرگانی بودند که با گذشت زمان عنوان شاه یافتند.
شاه ضامن نظم اجتماعی بود که برای مدیریت سیلاب ها اجتناب ناپذیر بود.
تعداد زیادی از کارکنان و در عین حال حسابداران به دلیل آشنایی آنها با خط وی را یاری می کردند.
با توجه به این که این مردم دوران دور باستانی با پول آشنایی نداشتند ، طبیعتا گندم ، احشام و غیره وسیله مبادلات آنها بود و کارکنان اداری نیز برای توسعه زیرساختارهای این جامعه مالیات را به صورت گندم و احشام دریافت می کردند.
در هنگام بالا آمدن آب رودخانه نیل ، چون کار کردن در دره نیل غیرممکن بود ، کشاورزان به خدمت تشکیلات سلطنتی درمی آمدند و به احداث کانال های آبیاری ، آب بندهای خاکی و نیز معابد ، کاخ ها و مقبره ها می پرداختند.
به این ترتیب نخستین کشور تاریخ متولد شد. هرودوت مورخ یونانی که هنگام زوال سلطنت فراعنه از این سرزمین دیدار کرده بود ، به درستی نوشت :«مصر فرزند نیل است».
در حدود 3100 سال قبل از میلاد دره نیل تحت فرمان یک شاه واحد ، فرعون ، متحد شد.
تخمین زده می شود ، در آن زمان جمعیت دره نیل بین 5/1 تا 5میلیون نفر بوده است که با توجه به کل جمعیت جهان در آن دوره و امکانات موجود این سرزمین تعداد جمعیت دره نیل بسیار زیاد بود.
مصر فراعنه که میان دریا و بیابان منزوی شده بود ، مدت 25 قرن استقلال خود را حفظ کرد و در جریان این زمان طولانی مردم این کشور همان رسوم ، همان اعتقادات و همان زبان را پرورش دادند.
حاصلخیزی دره نیل برای مصر دستکم در دوره های باثبات سیاسی یک رفاه نسبی را تضمین می کرد.
البته اقلیت ممتازی شامل کارکنان حکومتی ، راهبان و نزدیکان فرعون از ثروت مصر بهره می بردند.
در دلتای نیل که بخش اعظم آن دست نخورده بود ، مصری ها گیاه پاپیروس را می کاشتند ، گیاهی که از فیبرهای آن کاغذ برای نوشتن تهیه می کردند.
در واقع پاپیروس جد اعلای کاغذ امروزی و نام کاغذ در زبان های لاتینی از واژه پاپیروس ریشه گرفته است.
اساس مصر باستان را مذهب تشکیل می داد و مذهب تحکیم کننده ساختار این کشور بود.
پیش از تاسیس مصر ، هر شهری خدایان خاص خود را داشت که اغلب این خدایان اندام انسان و سر یک حیوان را داشتند.
پس از تاسیس یک کشور متمرکز ، این خدایان در یک مجموعه واحد گردآمدند.
تمام ساکنان مصر نگرش واحدی را در مورد پیدایش جهان داشتند و جایگاه ویژه ای را برای « خدای ره » که بعدها آمون نامیده شد ، قایل بودند.
ره یا آمون بر تمام خدایان دیگر مسلط بود و خدای برتر محسوب می شد.
رسوم مذهبی توسط تعداد بسیار زیادی راهب انجام می شد که حافظ معابد بودند و هدایای مردم ثروت و قدرت آنها را تضمین می کرد.
به این ترتیب ، جریان رودخانه نیل ، سیلاب های آن و رسوبات حاصلخیزی که با خود به دره نیل می آورد موجب پیدایش مصر شد و نخستین سلسله فراعنه مصر توسط منس یک پادشاه اساطیری که مصرعلیا و مصر سلفی را متحد کرد به لطف وجود رودخانه نیل تاسیس شد.