تحقیق مقاله کلزا

مقدمه :‌

دانه های روغنی پس از غلات ، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند . این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرب ، حاوی پروتئین نیز می باشند در این میان کلزایه عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح می باشد . آخرین ارقام منتشره از سوی سازمان خواربار و کشاورزی جهانی ( FAO ) در سال 1999 نشان می دهد ، کلزا پس از سویا و نخل روغنی ، سومین منبع تولید روغن نباتی جهان به شمار می رود .

مبدأ اولیه کلزا Brassica napus  به خوبی روشن نمی باشد اما به احتمال قوی خواستگاه آن ناحیه آسیا و اروپا است ، کلمه Rapeseed در زبان انگلیسی به کلزا اطلاق می شود دارای ریشه Rapum به معنی شلغم می باشد .

زراعت کلزا از 300 سال قبل در هندوستان رواج داشته و از آنجا به چین و ژاپن راه یافته است ،‌در اروپا استخراج روغن از دانه کلزا و دانه سایر گونه های متعلق به جنس Brassica دست کم از قرن 16 رواج داشته است ، این روغن ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده شد و سپس به عنوان روغن خوراکی مرسوم گردید .

تولید تجارتی کلزا در سال 1942 به عنوان منبع تأمین کننده روغن روان ساز در جنگ جهانی دوم آغاز گردید اما به دلیل قحطی و گرسنگی و کمبود منابع روغن خوراکی مقداری از آن به مصرف غذایی رسید و پس از آن با توجه به امکان استفاده خوراکی از این روغن اصلاح آن مورد توجه قرار گرفت .

گونه ها و ارقام :

گیاهان جنس براسیکا برحسب میزان اسیداوریک به دوگروه عمده تقسیم می شوند:

دسته اول که با علامت اختصاری HEAR مشخص می شوند دارای مقادیر زیادی اسید اروسیک بوده ( درحدود 55 درصد ) و مصرف خوراکی ندارند . در سال 1974 روغنهایی که کمتراز5 درصد اسید اروسیک داشتند تحت عنوان LEAR نامگذاری شدند ، بعدها محققین کانادایی نام کانولا را برای ارقام اصلاح شده کلزا ( دارای حداکثر 2 درصد اسید اروسیک ) انتخاب نمودند . علاوه بر ماده مضر فوق یک ماده مضر دیگر در کنچاله و علوفه کلزا وجود دارد که تحت عنوان “ گلوکز اینولات “ شناخته می شود و باعث طعم تند و بوی گزنده می گردد . فیبر نیز از موادی است که باعث افت کیفیت کنجاله می گردد . ترتیب تکامل اصلاح در این گیاه روغنی به قرار زیر بوده است :

ارقام ( 0  )                : در این ارقام میزان اسید اروسیک به حد بسیار کمی تقلیل یافته بطوریکه در ارقام امروزی تقریباً به صفر رسیده است .

ارقام ( 00 )               : در این ارقام علاوه بر میزان اسید اروسیک میزان گلوکز اینولات نیز بسیار کاهش یافته است .

ارقام ( 000 )   : در این ارقام هر سه ماده نامطلوب اسید اروسیک ، گلوکز اینولات و فیبر به حداقل رسیده اند 

(جداول در فایل اصلی موجود است)

روغن کلزا در مقام مقایسه با روغن حاصله از دانه های روغنی ممتاز آفتابگردان ، ذرت و سویا به دلیل حضور اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد کلسترول از کیفیت تغذیه ای بالایی برخوردار است .

ارقام کلزا دارای دو تیپ بهاره و پائیزه می باشند که ارقام بهاره به دلیل دوره رشد کوتاهتر از عملکردکمتری برخوردارند و در ضمن نیازی به بهاره سازی(ورنالیزاسیون) ندارند ، درحالیکه ارقام پائیزه نیازمند گذراندن یک دوره سرما می باشند 

(جداول در فایل اصلی موجود است)

گیاه شناسی :

کلزا از تیره شب بوئیان یا چلیپائیان ، گیاهی علفی با دوره رشد یکساله می باشد دارای ریشه عمودی و بلند است که در شرایط مناسب تا عمق 80 سانتی متری خاک وحتی بیشتر نیز نفوذ می کند .

کلزا دارای یک ساقه ‌اصلی و تقریباً مدور می باشد که پس از به گل نشستن ساقه اصلی رشد ساقه های فرعی آغاز می شود و تعداد زیادی شاخه فرعی منشعب می شود ارتفاع نهایی بوته بین 200- 50 سانتیمتر است . برگهای کلزا به سه فرم چسبیده به آغوش ، چسبیده معمولی ، و دارای دمبرگ مشاهده می شوند . گل آذین به شکل خوشه بلندی است که در آن گل ها از قسمت پایین خوشه شروع به شکفتن می کنند . کلزا گیاهی عمدتاً خود گشن است که میزان خود گشنی آن بیش از 70% می باشد . میوه کلزا غلاف یا به عبارت عامی خورجینی به طول 5 تا 10 سانتی متر است که فاقد کرک بوده و در انتها به یک منقار منتهی می شود .

شرایط اقلیمی :

کلزا محصول مناطق معتدله است ، اما با اصلاح ارقام جدید سازگاری این گیاه به مناطق سرد نیز گسترش یافته است . آزمایشات نشان داده اند بیش از 90% بذور کلزا در دمای 20 تا 25 درجه سانتیگراد ( دمای مطلوب ) درمدت 1 تا 2 روز جوانه میزنند در حالیکه در دماهای 2 تا 3 به 34 تا 67 درصد کاهش می یابد .

کلزا در تمام مراحل رشد تا حدودی نسبت به سرما مقاوم است و در حالت روزت تحمل آن بسیار زیاد می گردد . درجه حرارت پایه برای این گیاه معمولاً 5 درجه سانتیگراد در نظر گرفته می شود . درجه حرارت مطلوب برای رشد و نمو کلزا 30-25 درجه می باشد ولی قادر به تحمل دمای 40 درجه سانتی گراد برای دوره های کوتاه نیز می باشد و چنانچه درجه حرارت مرحله رویشی بالاتر از مرحله گلدهی و دانه بستن باشد عملکرد نهایی افزایش خواهد یافت .

دامنه فنوپریود برای کلزا بسیار گسترده است به طوری که می تواند در دامنه 10 الی 24 ساعت روشنایی قادر به رشد باشد . بطور کلی کلزا یک گیاه روز بلند می باشد و روزهای بلند رشد رویشی آنرا کوتاه می کنند و یا افزایش طول روز گاهی تسریع      می شود .

عوامل مهم تشکیل عملکرد و کیفیت محصول عبارتند از : شدت تشعشع ، طول روز و ترکیب طیف نوری بعلاوه عوامل آب و هوایی افزون بر تأثیر مستقیم بر عملکرد به طور معنی داری در عملیات برداشت مؤثر است . چرخه زندگی کلزای پاییزه دارای دو مرحله مشخص است . مرحله رویشی که اندامهای رویشی در پاییز شکل می گیرند و با گذشت مرحله خواب زمستانه ، گیاه رشد سریع خود را در بهار شروع کرده که این مرحله همراه با تمایز اندامهای زایشی است . کلزا طی فرایندهای سازگاری در فصل پائیز به درجه حرارت های پائین مقاوم می شود وقتی درجه حرارت در اوایل بهار تغییر می کند به ویژه وقتی که یخبندان های مجدد پس از یک دوره کوتاه گرما حادث می شود اغلب باعث کاهش این مقاومت شده وایجاد خسارت می کند(6-تا12- درجه سانتی گراد). بسته به وضعیت رشد و نمو و درجه سازگاری و رقم کلزا می تواند سرمای 15- تا 20- درجه را تحمل نماید و حتی وقتی توسط برف پوشیده شده اند به سرماهای پائینتر نیز مقاوم هستند . دماهای کمتر از 7- تا 15- درجه سانتیگراد برای برگها کشنده است اما گیاهانی که سیستم ریشه آنها به خوبی توسعه یافته و نقاط رشدی توسط برگها پوشیده شده است در دماهای پائین نیز زنده می مانند .

سرمای دیررس دراواخر فروردین و اوایل اردیبهشت ماه در مناطق سرد طی رشد طولی گیاه ساقه ها را به حالت S در آورده و همچنین درهنگام گلدهی با از بین بردن گل آذین بویژه گل آذین اصلی خسارت عمده ای به محصول وارد می سازد .

رکود زمستانه از زمانی که متوسط درجه حرارت روزانه به زیر 2 درجه سانتیگراد می رسد شروع و در بهار زمانی که متوسط دما به بالای درجه سانتی گراد میرسد گیاه از حالت رکود خارج می شود . با این حال مرحله روزت نمی تواند به مفهوم رشد مطلق باشد تعداد مطلوب برگهای حقیقی در پایان رشد پائیزه 10-8 عدد است . در بین تمامی عوامل آب و هوایی دما بیشترین اثر را روی کیفیت دانه کلزا دارد . بیشترین مقدار روغن تحت شرایط روزهای کوتاه ، درجه حرارت های معتدل و رطوبت نسبی پائنتر تولید میشود و بیشترین میزان پروتئین وقتی تولید میشود که روزها کوتاه و درجه حرارت بالا است .

مراحل فنولوژی :

برای تشریح مراحل رشد و نمو کلزا می توان از روش کدگذاری توسط دانشمندانی همچون هارپر برکن کمپ ( HB) و سیلوستر وبرادلی (SB) صورت گرفته است