ما ایرانی ها به دلیل پیشینه فرهنگی بسیار غنی مان علاقه خاصی به تاریخ داریم. سال ها این شور خاستگاه تفکرات گوناگون و محملی برای مرسوم شدن اعیاد و جشن ها و مراسم های مختلف بوده است که «عید نوروز» یکی از قدیمی ترین و معتبرترین آنهاست.
تاریخ یزدگردی
تاریخی است که بعد از اسلام در میان پارسایان برای ترتیب حساب سال و ماه معمول شده است. مبدأ این تاریخ جلوس یزدگرد بن شهریار است که مطابق با روز سه شنبه، بیست و دوم ربیع الاول سال 11هجری قمری؛ برابر با 16 ژوئن سال 632 میلادی است.
ترتیب تاریخ یزدگردی بدین قرار است که سال را 365 روز تمام حساب کرده و آن را به 12 ماه تقسیم می کند. در این تاریخ هر ماه را 30 روز می گیرند و 5 روز باقی مانده را به آخر ماه آبان می افزایند.
تاریخ هجری قمری
اعراب قبل از اسلام تاریخ منظمی نداشتند و هر قوم حادثه مهمی را مبدأ تاریخ خود قرار می داد. میان این وقایع «عام الفیل» ( یعنی سالی که پادشاه حبشه به مکه حمله کرد و توسط ابابیل از بین رفت) از همه معروف تراست. به روایت علمای تاریخ، عام الفیل مطابق سی و هشتمین سال از سلطنت انوشیروان بوده است.
از آنجایی که در زمان خلافت عمر وجود یک تاریخ منظم برای مسلمانان لازم دیده می شد، اعراب دست به دامن ایرانیان که در این امر تخصص داشتند، شدند و شخصی به نام «هرفران» تاریخ هجری قمری را ساخت. مبدأ این تاریخ روز پنج شنبه یا جمعه ی سالی است که حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه هجرت کرد. مدت یک ماه قمری 29 روز و 12 ساعت و 24 دقیقه و مدت یک سال 354 روز و 7 ساعت و 48 دقیقه است.
تاریخ هجری شمسی
مبدأ این تاریخ نیز همان مبدأ تاریخ قمری است، ولی چون در این نوع تاریخ سال را 365 روز و شش ماه اول سال را 31 روز و 6 ماه بعدی را 30 روز محسوب کرده اند، لذا هر سال شمسی در حدود 10 روز بیشتر از سال قمری است.
تاریخ مسیح
مبدأ تاریخ مسیحی که در بیشتر کشورهای جهان به رسمیت شناخته می شود 4 روز بعد از تولد حضرت مسیح (ع) است. در این نوع تاریخ نیز سال به 12 ماه تقسیم شده است. چهار ماه آن 30 روز و هفت ماه آن 31 روز و یک ماه آن 28 روز است.
تاریخ جلالی
این تاریخ به نام های دیگری از قبیل ملکشاهی و ملک نیز مشهوراست. چون در تاریخ یزدگردی، کبیسه (سال کبیسه) محسوب نمی شد، در نتیجه نوروز در یک جا ثابت نمی ماند و همیشه با اول بهار مطابقت نمی کرد، لذا خواجه نظام الملک و ملکشاه سلجوقی درصدد اصلاح تاریخ بر آمدند و به این منظور جمعی از منجمان و ریاضی دانان معروف آن عصر را از قبیل حکیم عمرخیام، ابوالمظفر، اسفزاری، خواجه عبدالرحمن خازنی و جمعی دیگر را دعوت کرد و به مدد آنها تاریخ جلالی را به وجود آوردند.
تاریخ اسکندری
مبدأ این تاریخ 12 سال شمسی پس از مرگ اسکندر کبیر برابر با 312 م است که مصادف با سلطنت سلوکوس نیکارتور در ایران می باشد. واضع تاریخ اسکندری علمای اسکندریه بودند. در این تاریخ هر سال 465 روز و 6 ساعت است. تقسیم بندی ماه های این تاریخ به طور کامل شبیه تاریخ مسیحی است. هم اکنون سال 2314 اسکندری است.
جشن های ایران
در ایران قدیم هر روز ماه نام به خصوصی داشت و یک روز از هر ماه نیز همنام خود ماه بود. در روزهای اخیر جشن های با شکوهی برگزار می شد و به غیر از این 12 روز هم «عید» به حساب می آمد. این 12 روز عبارت بودند از: 9 فروردین، 3 اردیبهشت، 6 خرداد، 13 تیر، 17 مرداد، 4 شهریور، 16مهر،10 آبان، 9 آذر، 2 بهمن و 5 اسفند. در دی ماه نیز یکی از 3 روز 8 یا 15 یا 23 را جشن می گرفتند.
علاوه بر آنچه تا بدین جای کار خواندید جشن های زیر شهرت خاصی داشته اند:
نوروز جمشیدی: ... یا نوروز کوچک روز اول فروردین ماه است. آن را از ابداعات جمشید دانسته اند. این عید از اعیاد بزرگ ایران است و از زمان بسیار قدیم به یادگار مانده و پس از اسلام هم در میان اعراب این عید به نام «فیروز» معمول بوده و به خصوص خلفای عباسی این عید را خیلی اهمیت می داده اند.
نوروز بزرگ:... یا نوروز خاصه و آن روزِ ششم فروردین ماه است. این عید در عهد سلاطین کیان به نام «بهارجشن» معروف بوده و آداب و رسوم خاصی داشته است؛ مانند آب پاشی و آتش بازی.
مهرگان عامه:... که روز شانزدهم مهرماه بود.
مهرگان خاصه:... روز بیست و یکم مهر ماه بود. جشن مهرگان بعد از اسلام هم بین مردم رایج بوده است. حتی سلاطین غزنوی و سلجوقی هم آن را رعایت می کرده اند و در میان عرب ها به نام «مهربان» معروف و معمول بوده است. تاریخ پیدایش این عید بعد از نوروز است.
بهمنجه:... روز دوم بهمن ماه است و بنابر نوشته بعضی مورخین در این روز مردم شیر خورده و یکدیگر را به غذاهایی که حبوبات داشته میهمان می کرده اند.
سده:... شب دهم بهمن ماه است. ایجاد این جشن را به هوشنگ نسبت داده اند. جشن سده از جشن هایی است که بعد از اسلام هم تا زمان غزنوی ها و سلاجقه معمول بوده است. وجه تسمیه این جشن سده به عقیده جمعی این است که وقت آن پنجاه روز و پنجاه شب به نوروز مانده است. عرب ها سده را معرب کرده «سدق» می گویند.
جشن سده بعد از اسلام توسط مرداویچ بن زیاد یکبار به صورت باشکوهی در سواحل زاینده رود تجدید شد.
فرودگان:... این جشن در 20 اسفند هر سال برگزار می شد و مخصوص مردگان بود. ایرانیان چنین اعتقاد داشتند که در ده روز آخر سال اموات از بهشت به زمین باز می گردند و لذا برای شادی آنها جشن بر پا می کردند.
آبریزان:... جشنی بود که سیزدهم تیرماه هر سال برگزار می شد.
باد بره:... در بیست و دوم بهمن ماه هرسال این جشن برگزار می شد.