مقدمه
علاوه بر عوامل طبیعی که در ایجاد و توسعه بیابان های ایران نقش داشته اند عواملی مانند رشد جمعیت، افزایش تعداد دام ، تبدیل اراضی مرتعی به کشاورزی در مناطق بیابانی، بوته کنی برای سوخت،هجوم و استقرار مهاجرین بویژه مهاجرین افغان در طول جنگ افغانستان، بهره برداری و پمپاژ بیش از حد آب از سفره های زیرزمینی، کشاورزی غیر اصولی در مناطق بیابانی و امثال آن بیابان زایی را در ایران تشدید نموده است که متعاقب آن مشکلاتی برای ساکنین این مناطق بوجود آورده است. برخی از این مشکلات در زیر شرح داده شده است:
1- در مناطق بیابانی که تحت تاثیر فرسایش بادی است امراضی از قبیل عفونت های چشمی، تنفسی و ریوی بین مردم وجود دارد که در سایر نقاط کمتر مشاهده می شود عامل آن جز طوفانهای گرد و غبار و حرکت ماسه های روان چیز دیگری نیست.
2- مدفون شدن دهات و روستاها در زیر توده های ماسه که منجر به کوچ اهالی شده و در نتیجه آثار حیات در منطقه از بین می رود که در پی آن برای شهرها نیز مشکلات تراکم جمعیت بوجود آورده و نیاز به خدمات شهری نیز افزایش می یابد.
3-تهاجم ماسه های روان موجب بروز صدمات و ایجاد اختلال در تاسیسات و سیستمهای نظامی مانند ایستگاه رادار و تاسیسات صنعتی مانند کارخانجات و صنایع نفت ( مارون، اهواز و گاز سرخس) و فرودگاه‌های نظامی و کشوری می‌گردد.
4- مسدود نمودن جاده های ارتباطی و دیر رسیدن محصولات کشاورزی به بازار فروش و بالا آمدن بستر رودخانه ها بر اثر ورود شن و ماسه که سبب هرز رفتن میلیون ها متر مکعب آب در سال می شود از دیگر عوارض سوء این پدیده می‌باشد.
5- پر شدن دریاچه های پشت سدها و کانالهای آبرسانی و قنوات که متعاقب آن هزینه های زیادی برای لایرویی و پاک کردن آن مورد نیاز می‌باشد
6- شدیدترین خسارت ناشی از فرسایش بادی تغییرات در بافت و حالت های فیزیکی خاک بوسیله باد و برداشت خاک زراعتی می باشد زیرا باد ذرات مواد آلی خاک را برداشته و ذرات درشت با مواد غذایی کمتر را باقی می گذارد. این نوع عمل باد نه فقط مواد مهم را که ا زنقطه نظر قابلیت تولید و نگهداری آب برای زراعت مفید است از خاک جدا کرده و حمل می نماید بلکه با بوجود آوردن زمین شنی‌تر و قابل فرسایش بیشتر از قبل موجب ادامه فرسایش نیز می گردد و لذا در چنین خاکی رویش نباتی محدود شده و فرسایش شدیدتر شود.
تاریخ طولانی استفاده انسان از زمین موجب گردیده در بسیاری موارد نتوان عوامل طبیعی و انسانی را در بررسی مسائل مربوط به بیابان عملاً از یکدیگر متمایز نمود، همچنین به دلیل نبودن ارقام مشخصی که تا حدی بخاطر اختلاف عقیده زیادی که در تعاریف بیابان وجود دارد، مشخص نمودن وسعت بیابانهای ایران نیز مشکل است[1][1] . ولی آنطور که منابع اطلاعاتی نشان می دهد، بیابانهای ایران دارای وسعت قابل ملاحظه ای است که به دلیل عواملی چون چرای مفرط و بی رویه دام و گسترش زراعت دیم، در حال پیشروی است. لازم به ذکر است در این مورد نظر زمین شناسان با بیولوژیست ها فرق می کند. بیولوژیست ها و یا کارشناسان امور زیستی از نظر کشاورزی گناه را به گردن ندانم کاری ساکنان کویر و چرای بیش از حد چند شتر یا بز گرسنه نسبت می دهد ولی زمین شناسان را عقیده براین است که باید حدوث بیابان را در شرایط زمین شناسی و موقعیت ناهمواری های سطح زمین (ژئومورفولوژی) جستجو کرد که در طول زمان اثر عمده داشته و امروز ما وارث آن شرایط گذشته زمین شناسی می باشیم . این شرایط را که منجر به برهنگی سطح بیابان از جمله بیابان لوت و فرار زندگی از داخل و پیشروی آن بسوی کناره های آن خواه به صورت چادر نشینی و یا تشکیل دهات شده است باید در عوامل زمین شناسی جستجو نمود[2][2] . اگر چه برخی دیگر با استناد به منابع و مدارک تاریخیِ تخریب جنگلها و پوشش گیاهی را در طول زمان سبب توسعه بیابانهای ایران می دانند بطور مثال در عالم آرای عباسی در شرح لشکرکشی شاه عباس به خراسان برای منکوب کردن ازبکان آمده است: اله وردی خان والی فارس، خود را در مدت 2 هفته از شیراز به بسطام که اردوگاه شاه عباس بود رسانیده و بخشی طولانی از این مسیر را در کنار کویر و از میان جنگل های بادام کوهی عبور کرده است؛ همچنین در منابع دیگر از تاغزارهای فراوان طبیعی بیابانهای ایران سخن به میان آمده است. روشن ترین مثال را می توان در کاهش سطح جنگل های شمال کشور از 18 میلیون هکتار به 12 میلیون در سی سال گذشته بیان کرد پس می توان قبول کرد که وضعیت بیابانهای ایران از ابتدا به این صورت نبوده است به طوری که کارشناسان منابع طبیعی و صاحب نظران شدت تخریب و بیابانی شدن را یک درصد سطح کشور می دانند از این نظر هر سال حدود 1.650.000 هکتار بر وسعت بیابانها افزوده می شود[3][3] . به این ترتیب هر ساله سطح وسیعی از مراتع و اراضی کشاورزی را از دست می دهیم به عبارتی در غالب نقاط کشور، کشاورزی ما دائماً در معرض تهدید بیابانی شدن می باشد و متاسفانه اثرات این تهاجم را در گذشته و حال در جای ، جای کشور می توان مشاهده نمود و این خطر زندگی همه را تهدید می کند .حتی آنهایی که در بهترین شرایط آب و هوایی زندگی می کنند به طور غیر مستقیم با آن روبرو هستند خصوصاً اینکه بیش از 80 درصد از سطح کشور را مناطق خشک و نیمه خشک در بر گرفته و بر اساس بر آورده های به عمل آمده حدود 20 درصد از سطح کشور یعنی بیش از 32.5 میلیون هکتار را نیز اراضی بیابانی و کویری تشکیل می دهند