تعریف عام تجارت : هر نوع ارائه کالا یا خدمات , که معمولاً (نه همیشه) به خاطر پول انجام می پذیرد .
تعریف
تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاه اتحادیه اروپا :
انجام تجارت به صورت الکترونیکی (1998)
هر شکلی از مبادله تجاری که در آن طرفین ذینفع به جای تبادلات فیزیکی یا تماس مستقیم فیزیکی به صورت الکترونیکی تعامل کنند . (2001)
تعریف تجارت الکترونیکی از دیدگاه تجاری :
تعامل سیستم های ارتباطی , سیستم های مدیریت اطلاعات و امنیت که بواسطه آنها امکان مبادله اطلاعات تجاری در رابطه با فروش محصولات و یا خدمات میسر می گردد .
بنابراین تعریف اجزاء اصلی تجارت الکترونیک عبارتند از :
1) سیستم های ارتباطی 2) سیستم های مدیریت داده ها 3) امنیت
تاریخچه
استفاده از فن آوری های الکترونیکی در انجام امور بازرگانی پیشینه ای نسبتاً طولانی دارد . در حقیقت نیاز به تجارت الکترونیک از تقاضاهای بخش های عمومی و خصوصی برای استفاده از تکنولوژی اطلاعات به منظور کسب رضایت مشتری و هماهنگی موثر درون سازمانی نشأت گرفته است .
می توان گفت این نوع تجارت , از حدود سال 1965 آغاز شد که مصرف کنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشینهای خودپرداز (ATM) دریافت کرده و خریدهای خود را با کارتهای اعتباری انجام دهند . پیش از توسعه تکنولوژی های مبتنی بر اینترنت در سالهای آغازین دهه 90 , شرکتهای بزرگ دست به ایجاد شبکه های کامپیوتری با ارتباطات مشخص , محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یکدیگر زدند . این روش , مبادله الکترونیکی داده ها (EDI) نامیده شد . در آن سالها , لفظ تجارت الکترونیکی , مترادف با مبادله الکترونیکی داده ها بود .
تجارت الکترونیک و فن آوری اطلاعات (IT)
تکنولوژی اطلاعات , روش کارکرد افراد , سازمانها و دولتها را دگرگون کرده و امور اقتصادی و اجتماعی و حتی طرز تفکر مردم را تغییر داده است . آموزش , بهداشت , صنعت , تولید , تجارت بانکداری , خدمات و حتی نحوه گذراندن اوقات فراغت و سرگرمی ها همه تحت الشعاع آثار و تغییرات این تکنولوژی قرار گرفته اند . تکنولوژی اطلاعات باعث ایجاد مشاغل جدید , صنایع نوین و خلاقیت های پیاپی شده و تغییرات عمده در روش زندگی پدید آورده است . نزدیکی روز افزون مردم جهان به یکدیگر , تعامل فرهنگها و ... نمونه هایی از این پدیده هاست .
از دیدگاه علمی , نیز امروزه تکنولوژی اطلاعات در کنار مهندسی ژنتیک و دانش هوا و فضا , یکی از 3 شاخه پیشرو و آینده ساز دانش و تمدن فردای بشر به شمار می رود . پیشرفت های تکنولوژی اطلاعات به حدی گسترده است که برخی از صاحبنظران آن را با پدیده هایی چون «اختراع ماشین بخار» مترادف دانسته اند . در بعد اقتصادی دست یابی سریع به اطلاعات صحیح کلید پیروزی در عرصه رقابت جهانی محسوب می شود . تجارت الکترونیک نیز به عنوان یکی از قسمت های مهم نشأت گرفته از فن آوری اطلاعات است که پیشرفت آن در سایه پیشرفت فن آوری اطلاعات محقق گشته است .
سطوح تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک را می توان به سطوح مختلفی تقسیم بندی کرد . هریک از ابعاد سه گانه اصلی تجارت یعنی محصول یا خدمات مورد مبادله , فرآیند فروش و تحول خدمات پس از فورش می توانند از حالت فیزیکی و کاملاً ملموس تا حالت الکترونیکی و نرم افزاری تغییر نمایند . در حالتیکه در تجارت سنتی هر سه عمل فیزیکی و قابل لمس هستند . در تجارت کاملاً الکترونیکی هر سه عامل الکترونیکی دارند . ترکیبات گوناگون از حالتهای فیزیکی و الکترونیکی سطوح مختلف تجارت الکترونیکی را شکل می دهند . لذا تجارت الکترونیک می تواند در تمام یا بخشی از مراحل چرخه تجاری بکار گرفته شود .
BUSINESS CYCLE)). چرخه تجاری از موارد یافتن کالاها و خدمات متناسب با نیازها و یافتن راههای مبادله مورد توافق , سفارش , حمل و پرداخت بها , فعالیتهای پس از فروش مثل گارانتی و خدمات پس از فروش تشکیل شده است .
تاثیرگذاری تجارت الکترونیک در تمام سطوح مختلف تجارت
تاثیرگذاری تجارت الکترونیک در تمام سطوح تجارت قابل لمس و بررسی است از جمله رقابت بازاریابی توزیع خدمات و سرویس دهی فروش .
تجارت الکترونیکی در برابر تجارت سنتی
هر فن آوری پیشرفته , ایجاد تهدیدها و فرصتهای جدیدی برای سازمانها می شود . تغییر در فن آوری موجب تغییر در قانونمندی های بازرگانی شرکتها و متحول ساختن سیستم های سازمانی و اجتماعی می گردد . تکنولوژی اطلاعات به عنوان لبه پیشرو تکنولوژیهای جدید در سه پارامتر سرعت , دقت و هزینه فعالیتها می تواند تاثیرگذار باشد . تکنولوژی اطلاعات می تواند چهار مزیت عمده ایجاد کند ؛
ارزانتر (تولید خروجی ها مشابه با هزینه کمتر) , - بیشتر (تولید خروجیهای بیشتر با هزینه مشابه) , - سریعتر ( تولید خروجی ها مشابه با همان هزینه در زمان کمتر) , - بهتر (تولید خروجی های مشابه با همان هزینه و همان زمان ولی با تجارت الکترونیک) .
موانع جغرافیایی و تفاوت روز و شب در مناطق مختلف را از میان بر می دارد و باعث ارتقای ارتباطات و گشودگی اقتصادی در سطح ملی و بین المللی می شود .
بطور کلی می توان فواید تجارت الکترونیک با تجارت سنتی را در موارد زیر دانست ؛
حضور در بازار به شکل همه جا , همه کس , همه وقت .
در زمینه معرفی و تبلیغ محصول به خصوص با استفاده از اینترنت در هر زمان در دسترس است و می تواند برای هر گروه خاص مصرف کنندگان تغییر ِیابد .
فروش آنی و روی خط (Online) مقدار زیادی از هزینه های فروش و نیاز به نیروی انسانی را کاهش می دهد .
زمان عرضه کاهش می یابد و محصولات جدید می توانند به محض آماده شدن در معرض فروش روی خط قرار گیرند .
خدمات پس از فروش به مشتری می تواند با امکان خبرگیری سریع دو طرف از یکدیگر و عرضه انواع خدمات به مشتری تسهیل و تکمیل شود .
ورود به بازارهای جدید و استراتژیک بدون در نظر گرفتن مرزها میسر است . فرصتهای تجاری و شغلی جدیدی بوجود می آید .
قدرت تجزیه و تحلیل کالا افزایش می یابد بطوریکه اطلاعات بدست آمده از مشتریان برای تولید کالاهای جدید یا تغییر در تولید کالاهای قبلی مورد استفاده قرار می گیرد .
قدرت تجزیه و تحلیل بازار افزایش می یابد و شرکتها می توانند بر اساس این تجزیه و تحلیل استراتژی های فروش یِا بازارِیابی خود را تغییر دهند .
« اما در مقابل , تجارت الکترونیک مسائلی را با خود به همراه دارد که درصورتیکه برای آنها راه حل مناسبی اتخاذ نشود می تواند ویژگیهایش را تحت الشعاع قرار دهد . » از جمله ؛
سهولت در سرقت اسرار و رموز محرمانه کاری شرکتها ؛
تبین قوانین مالیاتی دقیق ؛
تبین قوانین گمرکی دقیق ؛
آشنایی با قوانین کشورها ؛
آداب , رسوم و فرهنگهای ملل ؛
کلاهبرداری از طریق کارت های اعتباری ؛
اعتماد ؛
امنیت (تشخیص هویت , عدم انکار , یکپارچگی اطلاعات , محرمانه بودن اطلاعات) ؛
علاوه بر این تمامی کالاها بصورت صد در صد قابل ارائه و فروش از طریق اینترنت نیستند بطوریکه دوکارسیلور آزمونی تحت عنوان آزمون خرید الکترونیکی برای تعیین شایستگی محصولات یا خدمات جهت عرضه در سیستم تجارت الکترونیک پیشنهاد می کند .
مشخصات محصولات ؛ میزان وابستگی محصول به حواس پنجگانه انسان . هرچه برای انتخاب محصولات و خدمات به حواس لامسه , بویایی و چشایی نیاز بیشتری باشد امکان خرید الکترونیکی آن کمتر خواهد بود , در حالیکه حواس بینایی و شنوایی از طریق رسانه ها الکترونیکی قابل انتقال می باشد .
آشنایی و اطمینان مشتری به محصول ؛ محصولاتی که مشتریان از قبل با آن آشنا بوده و نسبت به آن اطمینان دارند , راحت تر خریداری می شوند .
ویژگیهای مشتری ؛ بسیاری از مشتریان ممکن است به دلایل مختلف خرید الکترونیکی را نپذیرند . در مقابل بسیاری از مشریان به منافع و مزایای روشهای جدید و آسان خرید واکنش مثبت نشان خواهند داد .
جایگاه تجارت الکترونیک در ایران
در ایران استفاده عمومی از اینترنت بیشتر در دانشگاهها و بمنظور انجام امور تحقیقاتی است و مراکز ایجاد شده در شهرها نیز در سطح محدودی فعالیت می نمایند و کاربران بیشتر به منظور تلفن از راه دور از اینترنت استفاده می کنند . یا پل ارتباطی بسیار قوی ای است برای خانم ها و آقایان جوان که با اصطلاح چت در جامعه جای گرفته است . بعلاوه بسیاری از قوانین و بسترهای لازم برای تجارت الکترونیک در کشور هنوز فراهم نگشته است . بنابراین نمی توان انتظار داشت که تجارت الکترونیک به سرعت در جامعه گسترش یابد . رتبه بندی EUI برای سال 2000 در زمینه تجارت الکترونیک در 60 کشور دنیا موید همین ادعاست . در این رتبه بندی که در حقیقت سهولت و میزان دسترسی به تجارت الکترونیک را در کشورها نشان می دهد از دو شاخص کلی محیط تجاری و ارتباطات استفاده شده است .
برای شاخص محیط تجاری از 70 معیار مختلفی از قبیل گستردگی اقتصاد , چشم انداز ثبات سیاسی , محیط نظارتی , مالیاتی و درجه آزادی تجارت و سرمایه گذاری استفاده شده است که بر اساس این شاخص نمره کشور ما از 10 عدد 3 است که در رتبه 59 قرار دارد . شاخص دیگر اطلاعات است که از معیارهایی از قبیل گستردگی شبکه مخابرات و وضعیت دسترسی به اینترنت مانند هزینه اتصال به اینترنت و نرخ سواد تشکیل شده است . بر اساس این شاخص نیز نمره کشور عدد 3 از 10 است که در رتبه 56 قرار دارد . در مجموع دو شاخص جایگاه کشور ما رتبه 58 از میان 60 کشور بررسی شده است که جای بسی خوشحالی و امیدواری است .
دلایل عقب ماندگی تجارت الکترونیک در ایران
دلایل عمده ای را می توان در بیان علل عقب ماندگی تجارت الکترونیک در ایران برشمرد , که مهمترین آنها عبارتند از ؛
نبود بسترها و تجهیزات شبکه ای و ارتباطی لازم برای دسترسی سریع و آسان مردم به اینترنت ؛
عدم وجود قوانین مدون و مصوب تجارت الکترونیک ؛
فقدان نظام بانکداری الکترونیکی نوین در سیستم بانکی کشور ؛
عدم وجود کارتهای اعتباری بین الملل و سایر کارتهای خرید الکترونیکی ؛