مقدمه :
قال علی علیه السلام :
فاعلم ان افضل عبادالله عندالله امام عادل هدی و هدی ..........
بدان وآگاه باش محققاً برترین بندگان حق نزد خداوند پیشوای عادلی است که هم خود هدایت یافته و هم عامل هدایت دیگران است .
انگیزه رشد و تکامل از مهمترین عواملی است که همواره موجب تحرک و فعالیت و تحول و پیشرفت و پیدایش تمدن و علوم و فنون و گستردگی معارف و امید و نشاط در زندگی انسانها شده است و از این رو به عنوان اساسی ترین ارزشمندترین اصل برای جوامع بشری شناخته شده است و اساساً هدف خداوند متعال از آفرینش بشر به صورت موجودی مختار و حامل استعدادهای گوناگون و متضاد ( انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه ) چیزی جز تکامل و عظمت روحی وی و درک مقام یقین نیست .
اسلام عزیز در تمام دستوران در قوانین خود بیش از هر چیز انسانیت را محور قرار داده است و اصل در برنامه های فردی و اجتماعی نیز باید رشد صفات انسانی باشد و اقتصاد مادیات جز وسیله ای جهت هرچه بهتر و سریعتر رسیدن به این هدف والا نباید باشد .
از مهمترین کمبودها و نقائص اصولی و ریشه ای و علل عدم پیشرفت و تکامل جهان اسلام در طول تاریخ که از همان آغاز پیدایش اسلام به ویژه پس از شهادت حضرت امیر المومنین علیه سلام تا قبل از بنیانگذاری جمهوری اسلامی ایران وجود داشته است عدم استقرار نظام و حکومت اسلامی به رهبری امام معصوم (ع ) و یا ولایت فقیه است که به این سبب هیچ گاه مجالی برای بکار بستن و اجرای قوانین و دستورات و اصول و ضوابط حاکمیت ارزشهای اسلامی و مدیریت و رهبری جامعه توسط مردان الهی پدید نیامده است .
بدیهی است آموزش صحیح مدیران و در اختیار قراردادن ابزار مناسب کار باعث پرورش و آماده شدن مدیران شایسته مبتکر و خلاق می شود و برخورداری آنان از ویژگیهای اخلاقی انسانی باعث رشد و تکامل مدیریت در سطح کشور خواهد گردید یکی از مهمترین منابع در این مورد نهج البلاغه می باشد که از مهمترین بخش های آن عهدنامه ای است که حضرت علی (ع) به عنوان یک خط مشی رهبری برای مالک اشتر از فرماندهان لایق و شایسته شان ترسیم فرمودند .
جناب مالک کیست ؟
شیخ طوسی (قده) در کتاب رجال نقل می فرماید هنگامی که خبر شهادت مالک به امیر المومنین (ع) رسید اظهار تأسف نمود و فرمودند
« لقد کان لی مثل ماکنت لرسول الله (ص) ، همچنان که برای رسول الله (ص) بودم مالک نیز برای من چنین بود .
از سید رضی (قده ) در نهج البلاغه آمده است که هنگام رسیدن خبر فوت مالک به امیر المومنین (ع ) فرمود «مالک و ما مالک ؟ .................. »
مالک رفت اما چه بود ؟ سوگند به خدا اگر کوه بود ، کوه بزرگ و شاخصی بود . و اگر سنگ بود ،سنگ سخت بود که هیچ حیوان سم دار رهنورد توانایی بالا رفتن بر آن را نداشت و هیچ پرنده ای قدرت پرواز بر آن را نداشت .
ویژگیهاو نکات برجسته فرمان
هذا ما امربه عبدالله علی امیر المومنین .....................
این دستوری است که برای خدا علی (ع) امیر المومنین به مالک فرزند حارث اشتر در فرمان حکومتی خود هنگام واگذاری مصر به او صادر نمود .
و اهداف آن عبارت است از تحصیل و جمع آوری مالیات آن کشور و جهاد و جنگ با دشمنان آن منطقه و زمینه سازی جهت اصلاح حال مردم آن سرزمین ، و آباد سازی شهرهای آن .
نکات قابل توجه :
1 حکومتی بودن فرمان
از ذکر عنوان « امیر المؤمنین» پس از نام مبارک علی (ع) هنگام صدور فرمان ، استفاده می شود که فرمان صادره یک فرمان حکومتی ولایتی است و اینکه دستور دهنده کسی است که بر مؤمنان سمت ولایت دارد و بعنوان یک منشور حکومتی که برخاسته از ولایت و حکومت الله است صادر گردیده است .
2 فرمان الزامی است یا ارشادی
کلمه ی « امر » صریح و روشن در این است که جناب مالک (ره) موظف است به عمل و اجرای آنچه امام (ع) در فرمان مبارک خود صادر فرموده و حتی کمترین سستی و کوتاهی در انجام هیچ یک از بند بند دستور العمل را ندارد .
3 اصول اساسی و خطوط کلی در اداره نظام
امام علی (ع) فرمان حکومتی را فهرست وار در چهار اصل خلاصه فرموده :
اصل اول : پرداخت مالیات و عوارض شهرداری و گمرکات و مشابه آن که کلاً از آنها به خراج تعبیر شده است .
اصل دوم : جهاد و دفاع و جنگ که اصولاً به نیروی انسانی ملت ها تحقق پذیر است .
اصل سوم : زمینه سازی جهت اصلاح حال مردم .
اصل چهارم : شهرسازی ،عمران ، آبادانی ، جاده کشی ، ............